Het Vredespaleis in Den Haag was maandag het decor voor een vredesconferentie, georganiseerd door Platform INS en De Kunst van het Samenleven. Met kritische denkers zoals Arnon Grunberg werd gezocht naar ‘de kracht van vrede in een verdeelde wereld’, maar of die kracht daadwerkelijk werd gevonden, blijft de vraag.

‘In een tijd van groeiende tegenstellingen en spanningen willen wij ruimte bieden voor reflectie, ontmoeting en inspiratie. Wat betekent vrede vandaag de dag? Is er nog hoop op een vreedzame toekomst, lokaal én wereldwijd? Welke rol kunnen ontmoeting, dialoog en empathie spelen in het versterken van duurzame verbindingen?’, aldus de uitnodiging voor de bijeenkomst.

Meer hooi op je vork nemen lijkt nauwelijks mogelijk, met de deprimerende realiteit van Oekraïne, Gaza en andere conflictgebieden in het achterhoofd. Wie zijn deze vredesactivisten eigenlijk? En bekruipt de aanwezige bezoekers en partnerorganisaties niet het gevoel dat ze steeds vaker falen in een wereld die door oorlog wordt verscheurd?

Een van de bezoekers is Itai Cohn. Als directeur van de stichting BBIS organiseert hij samen met anderen al tien jaar maatschappelijke rondleidingen in de Schilderswijk én andere delen van de stad. ‘Het doel is het bevorderen van een positievere beeldvorming over de Haagse internationale samenleving en het tot stand brengen van nieuwe netwerken die de gesegregeerde wijken van Den Haag overstijgen’, legt hij uit. ‘Veel mensen in Den Haag zijn nog nooit in de Schilderswijk geweest.’

Cohn is positief ingesteld. ‘We hebben inmiddels bijna tienduizend mensen op deze manier rondgeleid, en dat in een heel moeilijk maatschappelijk klimaat. Zo proberen wij het verschil te maken en zetten we mensen in hun kracht.’

Een tafel verderop staat Hanneke de Boer van stichting Culture Connection. Zij organiseert al sinds 2007 interreligieuze activiteiten. Ook zij gelooft dat er vooruitgang wordt geboekt in het bewaren van de vrede in Nederland. ‘De wereldvrede gaat me boven de pet hoor’, zegt ze er bij meteen bij.

‘Veel mensen in Den Haag zijn nog nooit in de Schilderswijk geweest’

Ze draagt een kruisje om haar nek. ‘Ik ben protestants opgevoed en getrouwd met een katholiek’, zegt ze lachend. Haar interesse in religieuze en spirituele stromingen ontstond via muziek. ‘Soefi-muziek, als het gaat over de islam. Dat komt recht mijn hart binnen’, zegt ze, met passie in haar ogen.

Brieven sturen naar het kabinet

Moderator van de avond is Muhammed Aydogan, een van de drijvende krachten achter de islamitische podcast Koffie & Koran. Voordat het programma begint, wil hij ook wel even reageren in de lobby. Hij erkent dat het moeilijke tijden zijn. ‘Maar ‘moeilijk’ is ook een enorm relatief begrip. Zelfs in de beste tijden zijn er altijd mensen die het zwaar hebben. Het blijft daarom goed om stil te staan bij vrede en te kijken wat we voor een ander kunnen betekenen’, zegt hij vlug, terwijl hij al richting de grote zaal loopt.

Bij Abdel Chrifi, voorzitter van het Utrechtse Platform Levensbeschouwing en Religie, wil het er ook niet in dat de vredesbeweging zou falen. ‘Wij organiseren veel dialoogbijeenkomsten in de stad Utrecht en brengen daarbij verschillende doelgroepen met elkaar in contact.’

‘Ik ben niet iemand die afwacht’

Dat de PVV sinds november 2023 de grootste partij is en sindsdien ook de koers van het land bepaalt, ziet Chrifi niet als bewijs van het tegendeel. ‘Ik ben niet iemand die afwacht. Ik ben iemand die dan gaat schrijven. De afgelopen maanden heb ik flink wat brieven gestuurd, onder andere naar de PVV, VVD, BBB en NSC, om mijn zorgen te uiten.’

Alleen van de PVV heeft hij nog geen reactie ontvangen. ‘Maar ik weet in ieder geval dat mijn berichten zijn aangekomen’, zegt hij vastberaden. Daarmee laat hij het verder rusten.

Vervreemd van eigen kring

Wiskundeleraar Wout Rombaerts uit Leidschendam-Voorburg werkt met Turks-Nederlandse leerlingen die te maken hebben met taalachterstanden. ‘Als ik hier kom, breekt mijn hart. Iedereen werkt dag en nacht aan vrede en recht, ondanks het vijandige klimaat in de wereld en in Nederland.’

Rombaerts laat weten dat hij zich vervreemd voelt van zijn eigen sociale kring. ‘Ik ben van de generatie van vlak na de oorlog. Wij hebben vrede en recht met de paplepel ingegoten gekregen. ‘Dit nooit meer’ was ons uitgangspunt. Maar ergens zijn we dat kennelijk vergeten. Er is een nieuwe generatie ontstaan die daar totaal geen oog meer voor heeft. Ze zijn alleen nog bezig met geld verdienen en uitgeven’, zegt hij teleurgesteld. Hij hoopt vanavond inspiratie op te doen.

In het Vredespaleis, dat aan het begin van de twintigste eeuw werd gebouwd met het idee dat landen hun conflicten met overleg zouden oplossen, herinnert moderator Muhammed Aydogan eraan hoe dat ideaal al snel werd overschaduwd door de Eerste en Tweede Wereldoorlog, met miljoenen doden tot gevolg. Terwijl hij spreekt, vertelt hij in stukjes over de geschiedenis en de vervlogen dromen achter het gebouw.

Voor hoop moeten de bezoekers het hebben van het verhaal van de gevluchte Turkse lerares Emine Bala. Ze woont pas drie jaar in Nederland en is geboren in de Centraal-Anatolische stad Nigde. Ze heeft een tijd in Istanbul gewoond, maar vond die metropool te ‘lawaaierig’.

Bala trok zich terug in boeken. Het verlangen om iets te bereiken bleef echter. Dat vond ze uiteindelijk, geïnspireerd door de vorig jaar overleden islamitische geleerde Fethullah Gülen, in het onderwijs. Ze besloot leraar te worden en werkte twee jaar op een Turks internaat in Moskou. Hoewel het erg koud was, waren de banden die ik daar met mensen voelde nog nooit zo warm geweest’, vertelt ze over haar Russische periode, die daarna werd gevolgd door twaalf jaar in Irak.

Opnieuw beginnen in Ter Apel

‘Van min twintig in Rusland naar plus vijftig in Irak, en vaak urenlang zonder stroom of water. Maar je leert douchen met een emmer vol enthousiasme’, zegt ze met literaire flair over haar tijd in Irak, die in 2016 ook nog eens grondig werd ontregeld door de mislukte couppoging in Turkije. Zoals bij zovele duizenden Gulen-sympatisanten was ook zij niet langer veilig voor de lange arm van de Turkse staat, en uiteindelijk moest ze met haar kinderen ook uit Irak vluchten.

‘Blijven we hier voor altijd?’

‘Vrede en vrijheid werden mij ontnomen. Ik moest opnieuw beginnen in Ter Apel. Dat kennen jullie wel, toch?’ vraagt ze.

‘Blijven we hier voor altijd?’ vroegen haar kinderen in een van de vier azc’s waar ze jarenlang verbleef. Uiteindelijk werd het wachten beloond, en inmiddels geeft ze zelfs toespraken over haar verhaal. ‘Dat er in Nederland ruimte is voor mijn verhaal, maakt veel goed’, zegt ze.

Voordat keynote-spreker Arnon Grunberg het woord krijgt, wil de moderator van Bala nog weten of Nederland wel haar eindbestemming is. Ze moet er hard om lachen.

Naar de rechter stappen

Grunberg vindt het moeilijk om over vrede te praten. ‘Over oorlog weet ik meer’, zegt hij, en hij maakt in zijn verhaal een onderscheid tussen vrede binnen de Nederlandse grenzen, waar hij optimistischer over is, en wereldvrede. ‘De oude liberale orde brokkelt af’, stelt hij, en hij verklaart meerdere malen dat hij het eens is met de stelling: ‘Wie vrede wil, moet nadenken over oorlog.’

Hij prijst, en wij allen zouden ons gelukkig moeten prijzen, te leven in een rechtsstaat die Nederland nog is. ‘Als je vindt dat je onrecht is aangedaan, kun je hier naar de rechter stappen’, zegt hij.

‘We leven in een relatief geweldloos land’

In navolging van Rutger Bregman denkt hij dat de meeste mensen in Nederland deugen. ‘We leven in een relatief geweldloos land.’

Niet dat hij zich geen zorgen maakt. Met oneliners zoals ‘Voor idealen is soms geweld nodig’, ‘Vrede is niet alles’, en ‘de afbrokkelende liberale orde’, vraagt hij zich af of ook hier een situatie van ‘ieder voor zich’ kan ontstaan.

In die zin breekt hij een lans voor de verzorgingsstaat, belastingen en een vangnet, die de sociale vrede in stand houden. ‘Als je geen huis of eten hebt, heb je weinig aan de vrijheid van meningsuiting. Met andere woorden: vrede heeft ook een economisch component’, merkt hij op, om vervolgens te verklaren dat ‘brood en spelen’ niet genoeg zijn voor mensen. ‘Je wilt ook betekenis’, en dan begint het bij Grunberg weer te knagen.

Volgens hem eindigen ideeën over het ‘paradijs op aarde’ vaak bij het concentratiekamp. ‘We weten al dat het totalitarisme wordt geboren uit de democratie’, zegt hij waarschuwend. Even later meldt hij, met een beroep op ‘realiteitszin’, dat ‘Poetin en Netanyahu nooit vervolgd zullen worden’.

Niet eens met Grunberg

Aan het einde van de avond blijven mensen in de lobby voor een korte nabespreking. Cohn noemt het verhaal van Grunberg interessant maar ook ’theoretisch en abstract’. Het was een mooie avond’, meldt hij.

Bezoeker Muhammed, een twintiger die in een azc verblijft en in de zaal stond te popelen om een vraag te stellen, maar geen kans kreeg, wil toch nog zijn mening geven. Hij is het niet eens met Grunberg. ‘Hij had het ergens over dat we in de mooiste versie van Nederland ooit leven. Dat klopt niet vanuit mijn perspectief. Kijk hoe mensen na de aanslag in Maagdenburg reageerden op migranten en moslims. Je wordt er meteen bij gesleept. Ik vind dat niet mooi’, aldus Muhammed.

Muhammed hoopt dat het gesprek over vrede en oorlog een vervolg krijgt. Wordt het vervolgd? Niemand die het weet. Voor de aanwezigen, waaronder leraar Ömer Demirözcan, staat buiten kijf: ‘Wie geen oorlog wil, moet over vrede blijven praten.’