Hoe komt het dat sommige jongeren opeens belangstelling hebben voor het christendom, dat al decennialang op zijn retour was in Nederland? Is er sprake van een nieuw réveil?

Lange tijd leek het christendom in Nederland een verdwijnend verschijnsel. Kerken werden gesloopt, veranderden in appartementencomplexen of moskeeën en het christelijk geloof zelf was onderwerp van spot. Maar nu lijkt er iets te kantelen. Jongeren van Generatie Z, geboren tussen pakweg 1995 en 2010, tonen weer interesse in religie, soms zelfs openlijk in het christendom. Op TikTok delen jonge bekeerlingen hun geloofservaringen, in studentensteden ontstaan nieuwe gebedsgroepen en zelfs in linkse media wordt het christendom niet langer automatisch weggehoond.

Volgens de katholieke cultuurtheoloog Frank Bosman is de hernieuwde belangstelling voor religie geen toeval, maar onderdeel van een culturele cyclus. ‘Aan het eind van de negentiende eeuw zag je hetzelfde: kunstenaars en intellectuelen die zich bekeerden tot het katholicisme als reactie op het dominante maatschappelijke narratief. Denk aan Hugo Ball en zijn zoektocht naar betekenis in een onttoverde wereld’, zegt Bosman. ‘Een bekering’, zegt de cultuurtheoloog met enige ironie in zijn stem, ‘is bijna een subversieve daad.’

Vandaag is dat narratief anders, maar de reactie vergelijkbaar. ‘Onze samenleving draait om hyperkapitalisme, individualisme en hedonisme. Dat verhaal is niet bevredigend en was het eigenlijk nooit. Veel mensen hebben er geen voordeel van. Ze zijn te arm, vallen buiten de boot, vinden geen partner of geen succes. Voor zulke mensen kan het geloof opnieuw betekenis geven.’

TikTok-conservatisme

De progressief-protestantse theoloog en Trouw-columnist Alain Verheij ziet vooral bij jongeren zonder religieuze opvoeding een opvallende openheid. ‘De allergie tegen het christendom is grotendeels verdwenen. Oudere generaties hebben vaak nog een jeugdtrauma uit de kerk. Denk aan de verplichte catechisatie, in steen gebeitelde dogma’s, sociale controle, schijnheiligheid. Generatie Z is daar niet mee opgegroeid. Voor hen is religie gewoon één van de opties in de zoektocht naar zingeving.’

‘Christelijke TikTokkers fungeren als influencers’

Maar Verheij waarschuwt de kerken dat het te vroeg is om de vlag uit te hangen. ‘Dat jongeren religieus geïnteresseerd zijn, betekent nog niet dat ze naar de kerk gaan. Het geloof speelt zich vaak online af, als onderdeel van hun identiteit. Christelijke TikTokkers fungeren als influencers. Ze delen bijbelcitaten en levensadviezen, maar dat vertaalt zich niet automatisch naar kerkelijke betrokkenheid.’

De hernieuwde belangstelling voor het christendom komt niet uit progressieve hoek. ‘De jongeren van Gen Z zijn op veel punten conservatiever dan hun ouders’, zegt Verheij. ‘Vooral jongemannen grijpen terug op tradities. In een wereld vol keuzestress zoeken ze houvast in wat zich al bewezen heeft. Het is een soort culturele Lindy-logica: wat vijftig of duizend jaar heeft standgehouden, zal ook morgen nog werken.’

Dat verklaart volgens hem ook de aantrekkingskracht van de katholieke en oosters-orthodoxe kerken. ‘Het zijn tradities met rituelen, symbolen, mystiek. Die diepte mist men vaak in een hypermoderne cultuur.’

Spiritueel, maar niet praktisch

Bosman ziet in zijn eigen kerk ook nieuwe gezichten. ‘Bisschoppen zeggen dat de trend is gekeerd, dat de kerk groeit. Dat is mooi, maar de vraag is of het bestendig is. Veel bekeerlingen zoeken spirituele ervaring, niet het alledaagse gedoe van koffiekopjes wassen en kerkbankjes schoonmaken. Dat hoort ook bij kerk-zijn.’

‘Enthousiasme is prachtig, maar kan doorslaan in overcompensatie’

Hierin schuilt volgens hem een risico: ‘Nieuwe gelovigen zijn vaak ‘roomser dan de paus’. Ze willen iets bewijzen, aan zichzelf en aan anderen. Dat enthousiasme is prachtig, maar kan doorslaan in overcompensatie.’

Toch vindt Bosman dat kerken blij moeten zijn met hun nieuwe aanwas. ‘Zonder bekeerlingen is er alleen vergrijzing. En ja, bekeerlingen zijn soms heftig, maar beter dat dan een kerk die niet meer wervend is.’

De katholieke kerk heeft volgens Bosman iets wat veel moderne vormen van geloof missen: een theologie van het lijden. ‘Evangelische bewegingen zijn sterk gericht op positieve emotie. Dat werkt zolang het goed met je gaat. Maar als je faalt of ziek wordt, valt het geloofsgebouw snel om.’

De katholieke en orthodoxe tradities, zegt hij, bieden iets anders: ‘Ze erkennen dat het leven zwaar is. Dat er lijden is dat niet weg te bidden valt. Daarin ligt hun kracht.’

Geen christendom dat anderen uitsluit

Zowel Bosman als Verheij waarschuwen voor de politieke kaping van het christendom. Verheij: ‘In de Verenigde Staten is het christelijk geloof onderdeel geworden van de rechtse identiteit. Je ziet daar TikTok-apologeten die religie koppelen aan een conservatieve lifestyle. Dat kan doorslaan in uitsluiting.’

Opvallend zijn de bekeringen van de radicaalrechtse rechtsgeleerde Eva Vlaardingerbroek, historica Amanda Kluveld en ex-moslima Ayaan Hirsi Ali. Verheij kan niet in de harten van mensen kijken, maar vindt het zorgelijk dat het christendom politiek misbruikt wordt door uiterst rechts. ‘Een christendom dat anderen uitsluit is niet mijn christendom. Dan heb ik liever dat mensen de kerk links laten liggen.’

Verheij is blij dat Geert Wilders en Thierry Baudet nogal seculier zijn. ‘In de Verenigde Staten is de band tussen conservatisme en christendom heel sterk, dankzij de evangelicals. Wilders flirt met de zogenaamde joods-christelijke cultuur maar is allesbehalve christelijk. En Baudet flirt met alles: met het christendom, met de islam en met Germaans heidendom dat het joelfeest viert in plaats van kerst. Daarom is het christendom in Nederland geen sterke conservatieve politieke kracht. Iemand als Telegraaf-journalist Wierd Duk betreurt dat misschien, maar ik ben er eigenlijk heel blij om.’

‘Het christendom is in Nederland geen sterke conservatieve politieke kracht’

Bosman benadrukt dat christenen in Nederland, en in Europa in het algemeen, alle vrijheid hebben om te zijn wie ze zijn. ‘Het christendom is in Europa juist beschermd, vrij en sociaal geaccepteerd. We hebben hier vrijheid van godsdienst voor iedereen, vrijheid voor homo’s, transgenders, iedereen. Dat mogen we best koesteren.’

Misschien is dat uiteindelijk de kern van de religieuze opleving onder jongeren: het verlangen naar iets wat dieper gaat dan algoritmen, prestatie en zelfoptimalisatie. ‘Gen Z durft opnieuw te zoeken’, zegt Bosman. ‘Ze zijn minder bang om gelovig genoemd te worden. Ze willen echtheid, ervaring, toewijding. De Heilige Geest waait waar zij wil. Ook op TikTok.’