Britse protestmuziek zorgt ook in Nederland voor ophef. In een tijd van polarisatie, censuur en identiteitsstrijd laten groepen als Bob Vylan en Kneecap zien dat muziek meer is dan vermaak.

Onlangs kwam de punkband Bob Vylan in Amsterdam in opspraak, nadat frontman Vylan meerdere omstreden uitspraken had gedaan. Zo riep hij onder meer ‘Dood aan de IDF’,  verwijzend naar het Israëlische leger, en zou hij hebben aangezet tot opruiing, antisemitisme hebben verspreid en de dood hebben toegejuicht van de controversiële Trump-aanhanger Charlie Kirk, die een week voor het Paradiso-concert werd doodgeschoten.

Een andere populaire protestgroep is Kneecap. Dit duo rapt in het Iers en maakt controversiële muziek met anti-Britse leuzen en teksten over drugs. In 2024 verscheen een komische film over de band, waardoor hun populariteit verder groeide.

Hezbollah-vlag

Door hun succes mochten de artiesten optreden op een van de grootste festivals ter wereld: Glastonbury, dat altijd live wordt uitgezonden door de BBC. Rapper Liam Óg Ó hAnnaidh is inmiddels op borgtocht vrij. Hij werd aangeklaagd voor terreurpropaganda, omdat hij tijdens een concert met een Hezbollah-vlag te zien was. Daardoor besloot de BBC het optreden van Kneecap niet uit te zenden, wat veel controverse veroorzaakte.

De angst dat Kneecap opnieuw omstreden uitspraken zou doen, leidde ertoe dat het podium vooraf moest worden afgesloten omdat er te veel publiek op afkwam. Na hun optreden volgde Bob Vylan op Glastonbury. Zijn show werd wél uitgezonden door de BBC. Tijdens zijn act onderbrak hij het concert om zich uit te spreken tegen Israël, waarna duizenden bezoekers scandeerden: ‘Death to the IDF.’

Beide groepen kiezen radicaal voor hun identiteit, en dat maakt hen zowel geliefd als controversieel

Nathalie Rombouts, werkzaam bij concertorganisator MOJO, was bij het concert van Bob Vylan in Amsterdam, dat door MOJO was geboekt. Zij volgt de band al enkele jaren en zag hem eerder ook al live in Paradiso: ‘Het concert vloog voorbij, Vylan sleepte de zaal mee met zijn muziek en boodschap. Ik vond het zo goed dat het voor mij nog langer mocht duren.’

Volgens Rombouts is het opvallend hoe Kneecap en Bob Vylan erin slagen thema’s als racisme, armoede en politieke onderdrukking te vertalen naar nummers die zowel toegankelijk als energiek zijn: ‘Ze hebben een heel directe manier van vertellen. Waar Kneecap de Ierse taal en cultuur inzet om politieke statements te maken, gebruikt Bob Vylan de punktraditie om structureel racisme in Groot-Brittannië aan te klagen. Beide groepen kiezen radicaal voor hun identiteit, en dat maakt hen zowel geliefd als controversieel.’

De protestmuziek klinkt niet alleen op het podium. Kneecap en Bob Vylan krijgen ook veel aandacht in de media en van politici: ‘Het laat zien dat er nog altijd grenzen zijn aan welke stemmen wel en niet gehoord mogen worden. Ironisch genoeg bevestigt dat juist de relevantie van hun muziek.’

Rombouts benadrukt dat censuur op zichzelf een bevestiging kan zijn van de kracht van protestmuziek: ‘Wanneer een systeem reageert met uitsluiting of repressie, betekent dat vaak dat de boodschap ergens pijn doet. Dat geeft die muziek juist extra lading.’

Veiligheidsspelden 

Ook ziet zij duidelijke gelijkenissen met eerdere generaties protestmuziek: ‘In de jaren zestig en zeventig was protestmuziek vaak verbonden met massabewegingen en grote idealen. Punk met iconische bands zoals de Sex Pistols en The Velvet Underground. Vanaf het begin was punk vooral een vorm van protest. Het stereotype beeld is dat van de klassieke punker met hanenkam en veiligheidsspelden door de oren. Maar die uiterlijke provocatie stond voor iets groters: een bewuste breuk met de maatschappij en alles waar men het niet mee eens was.’

Het stereotype beeld is dat van de klassieke punker met hanenkam en veiligheidsspelden door de oren

Muziek als protest is uiteraard ouder dan punk. Denk bijvoorbeeld aan UB40 met ‘Rat in mi kitchen’, dat zich keerde tegen de BBC in de tijd van Margaret Thatcher. Of aan de jaren zestig, toen artiesten als Bob Dylan en Creedence Clearwater Revival zich fel uitspraken tegen de Vietnamoorlog, en The Mamas and the Papas de boodschap ‘make love, not war’ uitdroegen.

Door de decennia heen heeft muziek steeds opnieuw gefungeerd als tegenreactie op overheid, oorlogen en maatschappelijke ongelijkheid. ‘Binnen punk bestaan bovendien allerlei stromingen, en ook in Nederland ontstonden eigen vormen van tegencultuur. Zo waren er de Nozems en later de Dolle Mina’s, die met hun acties, zoals topless protesten, veel weerstand opriepen en juist daarmee het punt maakten dat conventies doorbroken moesten worden. Want hoewel je altijd kunt proberen op een diplomatieke manier verandering te bereiken, geldt voor gemarginaliseerde groepen vaak dat ze simpelweg niet dezelfde privileges en toegang tot macht hebben. Voor hen wordt de controversiële of confronterende weg een noodzakelijk middel om gehoord te worden.’

Censuur

Toch benadrukt Rombouts dat protestmuziek vandaag de dag ook met risico’s gepaard gaat. Online haatcampagnes, institutionele tegenwerking en politieke druk horen bij het speelveld. ‘Dat is misschien wel de prijs die protestmuzikanten betalen voor hun radicale eerlijkheid. Het laat tegelijk zien waarom hun werk zo belangrijk is.’

Voorafgaand aan het geplande optreden van Bob Vylan in Paradiso dook er een dreigende banner op. Het X-account van de Joodse belangenorganisatie CIDI plaatste een foto van de bedreiging richting Paradiso: ‘IF BOB VYLAN PLAYS THAT NIGHT, AMSTERDAM WILL STAND AND FIGHT.’ De promoter van de band Gogol Bordello, waarbij Bob Vylan als supportact zou spelen, besloot na de controverse een andere act te boeken.

Volgens Paradiso-directeur Geert van Itallie hing de banner kort in de nacht van maandag op dinsdag op het gebouw van Paradiso. Personeel dat nog aanwezig was, merkte dit snel op, waarna de politie werd ingelicht en aangifte werd gedaan.

De censuur waarmee Kneecap werd geconfronteerd – niet mogen optreden op bepaalde podia en geweerd worden van de radio – past volgens Rombouts in een bredere trend waarin kritische stemmen worden ingeperkt: ‘Het toont de kracht van het internet, maar ook de kwetsbaarheid. De platforms die hen zichtbaarheid geven, zijn ook de plekken waar haat en bedreigingen ongefilterd binnenkomen. Sociale media geven een stem aan wie genegeerd wordt, maar maken je ook zichtbaar voor wie je het zwijgen wil opleggen.’
Voor Rombouts is één ding duidelijk: protestmuziek is geen genre maar een houding. ‘Het gaat om de moed om de werkelijkheid te benoemen, ook als dat weerstand oproept. Kneecap en Bob Vylan herinneren ons eraan dat muziek nog altijd een krachtig wapen is in de strijd om gehoord te worden.’

Idealistisch festival

Ze benadrukt dat hoop een essentieel element blijft. ‘Er is veel woede op dit moment, maar hoop houdt de beweging gaande. Concerten van Kneecap en Bob Vylan geven jongeren niet alleen de kans hun frustraties te uiten, maar ook om hoop te vinden in elkaar. Dat gevoel van saamhorigheid is misschien wel hun grootste bijdrage.’

Ondanks dat diverse artiesten die saamhorigheid proberen te versterken, heerst er veel opschudding binnen de industrie. ‘Je ziet dat steeds meer festivals onder grote investeringsmaatschappijen vallen,’ zegt Rombouts. Festivals zoals Zwarte Cross, Mysteryland en Milkshake zijn tegenwoordig eigendom van het Amerikaanse investeringsfonds Kohlberg, Kravis en Roberts (KKR), dat daarnaast ook investeert in Israëlische technologie en vastgoed in nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever.

‘Dat schuurt,’ aldus Rombouts. ‘Juist een festival als Milkshake is ooit ontstaan als tegenbeweging, een feest voor de LHBTQ+-gemeenschap, waar vrijheid en protest centraal staan. Het is dan ook vreemd dat zo’n idealistisch festival nu verbonden is aan investeerders die elders mensenrechten negeren.’

Er is veel woede op dit moment, maar hoop houdt de beweging gaande

‘Hierdoor komt er ook druk te liggen op artiesten’, vervolgt ze. ‘Goldband koos er bijvoorbeeld voor om af te zeggen, terwijl Typhoon juist wél speelde en het podium gebruikte om zich uit te spreken over Israël en Gaza. Ik vind dat heel sterk, maar het legt de verantwoordelijkheid wel bij de muzikanten. Zij moeten bij elk optreden opnieuw een afweging maken en hun keuzes kunnen verantwoorden.’

Bezoekers met een keffiyeh 

Ook na het concert van Bob Vylan werden zijn woorden uitvoerig besproken. Een bezoeker, net als velen die avond met een keffiyeh om, vond zijn uitspraken niet ongegrond. ‘Ik wens niemand de dood toe, maar mensen zoals Charlie Kirk zijn verantwoordelijk voor de dood van zoveel anderen. Dan snap ik de uitspraken van vandaag wel.’

Na het concert deelden de bandleden handtekeningen uit bij de merchandise, terwijl de garderobe van Paradiso zich vulde met rook van een vooraf aangekondigd protest. Met banners, fakkels en pro-Palestijnse leuzen blokkeerden honderden concertbezoekers de tram richting het Leidseplein.

Het overwegend vreedzame protest werd verstoord door een kleine groep Amsterdammers. Een van hen probeerde het touw van een banner met de tekst ‘Amsterdam solidair met Palestine Action’ te verbranden met zijn aansteker. Volgens een aanwezige agent was er geen reden voor aanhouding. ‘Het was geen serieuze poging tot brandstichting, want hij kreeg zijn aansteker niet eens aan.’ De groep werd na een ID-controle snel weggestuurd om verdere escalatie te voorkomen.

‘Als er iemand op deze planeet schuldig is aan terrorisme, dan is het de Britse staat’

De terreuraanklacht tegen Liam Óg Ó hAnnaidh werd onlangs nietig verklaard. Na afloop sprak hij de pers toe: ‘Het ging nooit over terrorisme, het ging altijd over Gaza, over wat er gebeurt als je het lef hebt om je uit te spreken. De pogingen om ons het zwijgen op te leggen zijn mislukt, want wij hebben gelijk en jullie niet.’ Vervolgens voegde hij eraan toe: ‘Als er iemand op deze planeet schuldig is aan terrorisme, dan is het de Britse staat! Tiocfaidh ár lá (Onze dag zal komen)!’

Voor Bob Vylan loopt zijn zaak in het Verenigd Koninkrijk nog. Zijn Amerikaanse tour moest hij afzeggen omdat zijn visum is ingetrokken. Ook is het de vraag of het Nederlandse Openbaar Ministerie iets strafbaars zal vaststellen. Uit een reactie op Kamervragen van minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz blijkt dat politie en OM nog onderzoek doen naar het incident.