Onder biculturele Nederlanders is de stembereidheid nog altijd laag. Veel mensen twijfelen of stemmen niet, vooral omdat ze weinig vertrouwen hebben in de politiek en zich niet goed vertegenwoordigd voelen. Wie wél wil stemmen, kiest meestal voor Denk, GroenLinks-PvdA of de Partij voor de Dieren.

Dat blijkt uit onderzoek van het Opiniehuis, in samenwerking met de Kanttekening, onder 1.736 respondenten. De deelnemers zijn van Marokkaanse, Turkse, Surinaamse en Caribische herkomst, aangevuld met een vijfde groep van vooral voormalige asielzoekers. Per groep deden ongeveer 350 personen mee.

Het doel van het onderzoek was inzicht te krijgen in hun stemgedrag. Het onderzoek werd online uitgevoerd tussen 26 september en 5 oktober. Daarnaast heeft het Opiniehuis in de vier grote steden (Rotterdam, Amsterdam, Utrecht en Den Haag) persoonlijke interviews afgenomen.

Stemmen

De bereidheid om te gaan stemmen is relatief laag. Van de respondenten zegt 39 procent (vrijwel) zeker te gaan stemmen. 19 procent zegt waarschijnlijk wel te stemmen, 15 procent waarschijnlijk niet en 28 procent helemaal niet.

Respondenten die aangeven (waarschijnlijk) niet te gaan stemmen, hebben daar duidelijke redenen voor. De meest genoemde reden is gebrek aan vertrouwen in de politiek. Daarnaast zegt een kwart dat zij zich niet herkennen in bestaande partijen of kandidaten. 22 procent noemt praktische of persoonlijke factoren, zoals geen zin of tijd (11 procent), gebrek aan kennis (6 procent) of geloofsovertuiging (5 procent). Tot slot geeft 18 procent andere redenen, variërend van persoonlijke ervaringen tot teleurstelling in beleid.

‘Denk heeft een sterke positie, vooral onder Turkse en Marokkaanse Nederlanders’

De resultaten laten zien dat de respondenten een uitgesproken voorkeur hebben voor bepaalde politieke partijen. ‘Denk heeft een sterke positie, vooral onder Turkse en Marokkaanse Nederlanders’, zegt Aziz el Kaddouri, directeur van het Opiniehuis. ‘GroenLinks-PvdA en de Partij voor de Dieren trekken daarentegen vooral Surinaamse en Caribische Nederlanders aan.’

Traditionele middenpartijen als D66 en CDA weten deze kiezers nauwelijks te bereiken. ‘GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans sluit beter aan bij thema’s die voor deze groepen belangrijk zijn, zoals Gaza, discriminatie en racisme, het slavernijverleden en Zwarte Piet. Middenpartijen, zoals D66, besteden te weinig aandacht aan deze onderwerpen’, zegt El Kaddouri.

Wat meespeelt bij de stemkeuze

Of biculturele Nederlanders wel of niet gaan stemmen – en op welke partij – hangt vooral af van de inhoud en persoonlijke betrokkenheid. Zes op de tien kiezers letten vooral op partijstandpunten over onderwerpen die hen direct raken, zoals wonen, onderwijs, migratie en klimaat. Ook het verkiezingsprogramma (47 procent), de partijleiders (38 procent) en herkenning in achtergrond of ervaringen (33 procent) zijn belangrijk. Invloed van media of advies van anderen weegt minder zwaar, net als wat partijen in het verleden hebben gedaan.

Uit het onderzoek blijkt dat bijna alle onderwerpen een rol spelen bij hun politieke keuze, maar sommige springen eruit. Betaalbare woningen (95 procent) en veiligheid en de aanpak van discriminatie (94 procent) worden het vaakst genoemd als zeer belangrijk. Ook onderwijs en kansen voor jongeren (91 procent) en integratie en gelijke kansen (92 procent) vinden veel mensen belangrijk. Daarnaast krijgen werkgelegenheid en inkomensgelijkheid (86 procent) en polarisatie en sociale samenhang (82 procent) brede steun. Klimaat en milieu (78 procent) en asiel- en migratiebeleid (80 procent) scoren iets lager, maar blijven voor de meeste respondenten relevante thema’s.

Religie en respect

Vrijheid van meningsuiting wordt breed gesteund, maar veel mensen trekken een grens als het gaat om respect en religieuze spot. Respondenten met een Turkse en Marokkaanse achtergrond zijn hier het meest gevoelig voor, terwijl Surinaamse en Caribische Nederlanders vaker vinden dat kritiek gewoon moet kunnen. ‘Zij zijn daar over het algemeen stelliger in’, zegt El Kaddouri.

Palestijnse kwestie als sleutelthema

De oorlog in Gaza heeft een zeer grote invloed op de politieke keuzes van biculturele Nederlanders en kan verkiezingsuitslagen mede bepalen. Voor een ruime meerderheid – twee derde van de respondenten – is de Nederlandse houding ten aanzien van Palestina een doorslaggevende factor bij hun stemgedrag. Dit laat zien dat het Palestijnse vraagstuk niet alleen een moreel of geopolitiek onderwerp is, maar ook direct invloed heeft op politieke voorkeur en bereidheid om te stemmen binnen deze groep. De kritiek op Israël en de steun voor erkenning van Palestina zijn breed gedeeld, maar het sterkst onder Turkse en Marokkaanse Nederlanders, vooral onder vrouwen.

De vraag of Israël vanwege mensenrechtenschendingen moet worden uitgesloten van internationale sport- en culturele evenementen levert een duidelijke uitkomst op. Van de respondenten vindt 85 procent dat Israël moet worden uitgesloten.

Populisme en polarisatie

Populistische politiek wordt ervaren als negatief en draagt bij aan polarisatie en wantrouwen. Het thema ligt vooral gevoelig bij Turkse en Marokkaanse Nederlanders, en bij vrouwen. ‘Het gaat vaak om uitspraken over de hoofddoek die bijdragen aan een gevoel van onveiligheid, zoals het verzonnen verhaal over een vuilnisvrouw die zou zijn mishandeld door een vrouw met een hoofddoek’, zegt El Kaddouri. ‘Ook Surinamers ervaren dit, bijvoorbeeld bij uitspraken van populisten over Zwarte Piet en het slavernijverleden.’

Integratie en kansenongelijkheid

Ongelijke kansen, discriminatie en negatieve beeldvorming blijven belangrijke obstakels. Bijna acht op de tien respondenten vinden dat mensen met een migratieachtergrond nog steeds te weinig gelijke kansen krijgen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Ook vindt driekwart dat politieke partijen te weinig doen om deze groepen te betrekken en te vertegenwoordigen. De overgrote meerderheid (88 procent) ziet negatieve beeldvorming in politiek en media als een belangrijke oorzaak van polarisatie. Evenveel respondenten pleiten voor meer investeringen in mentale gezondheidszorg, vooral voor jongeren met een migratieachtergrond.

Turkse en Marokkaanse Nederlanders zijn het meest uitgesproken over het gebrek aan gelijke kansen en de invloed van negatieve beeldvorming.

Wonen

Op het gebied van wonen zijn er duidelijke verschillen naar migratieachtergrond. Turkse en Marokkaanse Nederlanders benadrukken sterker hoe moeilijk het is om een betaalbare woning te vinden en zien stabiele huisvesting als essentieel voor integratie. Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders zijn vaker neutraal over de woningmarkt, maar hechten juist veel waarde aan een veilige en prettige buurt. Onder mensen met andere migratieachtergronden lopen de meningen uiteen, van neutraal tot (helemaal) mee eens.

Ook tussen mannen en vrouwen zijn er verschillen. Vrouwen ervaren vaker problemen met betaalbare woningen en zien duidelijker het verband tussen huisvesting en integratie. Mannen zijn iets vaker neutraal, maar benadrukken eveneens het belang van een veilige leefomgeving.

Andere opvallende uitkomsten

Uit het onderzoek blijkt dat meer mensen van plan zijn te stemmen dan in 2023. Dat heeft deels te maken met organisaties zoals het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders (SMN), die actief kiezers oproepen om naar de stembus te gaan. Ook jongere generaties zijn vaker van plan te stemmen dan de eerste generatie. Daarnaast zorgt het steeds hardere politieke debat ervoor dat meer mensen hun stem willen laten horen.

Het beeld dat biculturele Nederlanders altijd voor ‘open grenzen’ zijn, klopt niet

Opvallend is verder dat het opleidingsniveau onder biculturele Nederlanders blijft stijgen maar dat zij niet kiezen voor partijen die traditioneel de belangen van hoger opgeleiden en ondernemers vertegenwoordigen, zoals de VVD. Turkse en Marokkaanse Nederlanders vermijden juist deze partij vanwege de verrechtsing en de anti-Palestinastandpunten.

Ook op het gebied van migratie en asielopvang zijn de opvattingen genuanceerder dan vaak wordt gedacht. Het beeld dat biculturele Nederlanders altijd voor ‘open grenzen’ zijn, klopt niet. Steeds meer mensen steunen gecontroleerde migratie, omdat zij vinden dat nieuwkomers soms zorgen voor verdringing, bijvoorbeeld op de woningmarkt. Opvallend is dat extreemrechtse partijen hier niet van profiteren: Turkse en Marokkaanse Nederlanders nemen juist duidelijk afstand van xenofobe en islamofobe standpunten.