Amsterdammer Bas Kok schreef Op een dag in Nieuw-West, een kritisch boek over het woonbeleid van zijn stad. Daarin zoomt hij in op het stadsdeel Nieuw-West. In de hoofdstad is segregatie op basis van klasse en kleur jarenlang onderdeel van het gemeentelijk beleid geweest, concludeert Kok. Hij ziet qua kleur meer vermenging in het verschiet, maar vreest dat de kloof in klasse alleen maar zal groeien.

Waarom heb je dit boek geschreven? Waarom ben je geïnteresseerd in Nieuw-West? 

‘Ik ben er geboren en heb er de eerste tien jaar van mijn leven gewoond. Een nieuwbouwwijk was het, een tuinstad voor de grote massa Amsterdammers die op zoek waren naar woonruimte. Toen we er eind 1976 vertrokken werden de laatste blokken opgeleverd. Ik had nooit gedacht dat mijn halve buurt ruim dertig jaar later gesloopt zou zijn. Met die verwondering begint mijn boek: waarom is de flat waarin ik ben geboren binnen een halve eeuw gesloopt? Die vraag bleek helemaal niet zo makkelijk te beantwoorden. In ieder geval was de bouwkundige staat geen oorzaak, een deel van de buurt staat nog gewoon overeind.’

Je stelt dat de gemeente Amsterdam een discriminatoir woonbeleid heeft. Op basis van klasse, maar ook op basis van afkomst. Kan je dat toelichten op beide punten? Waaruit blijkt dat? 

‘Amsterdam is eigenlijk altijd een gesegregeerde stad geweest. Al in de zeventiende eeuw gaf de Grachtengordel verschillende klassen van bewoners een duidelijke plek. Aan de hoofdgrachten staan de huizen van de rijke kooplieden. De allerrijksten kregen hun paleisjes aan de Herengracht, in wat al vrij snel betiteld werd als ‘de Gouden Bocht’. Voor het volk waren er aan de rand van de Grachtengordel een aantal plekken, waarvan de Jordaan ten westen van de grachtengordel de bekendste is. De armsten woonden in de vochtige kelders en souterrains in de achterbuurten, aan de binnenkant van de gesloten bouwblokken. Aan de noordoostkant van de beginnende Grachtengordel was ‘de Jodenhoek’ of Jodenbuurt een echte volksbuurt. Joden, die veelal afkomstig waren uit Portugal en Spanje werden, daar gehuisvest. In die tijd was het logisch migranten bijeen te brengen die dezelfde taal spraken en met eigen winkels voor speciaal eten.

In de twintigste eeuw kwam de volkshuisvesting op. Je kunt rustig zeggen dat de systematisch uitgedachte sociale segmentering van eerste helft van de twintigste eeuw de blauwdruk is van het huidige gesegregeerde Amsterdam. Vanwege annexaties kwamen inwoners op afstand van elkaar te wonen. Toen ontstonden de rijke en arme delen van de stad. Woningen werden beter, maar buurten waren niét gemengd. De woningbouwverenigingen waren gerangschikt naar de op dat moment geldende verzuiling. Gelijkmatige spreiding van verschillende inkomensgroepen was geen thema. Op dure grond werd in principe voor de rijken gebouwd, op goedkope voor de armen. Amsterdam wees niet alleen verschillende typen stedelingen maar ook hoogwaardige voorzieningen selectief toe aan verschillende delen van de stad. Universiteiten, hoger onderwijs, musea, culturele hoofdpodia en kantorencentra, die voorheen in de Grachtengordel zaten, gingen naar de stadsdelen met rijke inwoners.’

Is dat nu nog steeds het geval? Waaruit blijkt dat? 

‘Jazeker. Een beetje overdreven gesteld: Centrum, Zuid en Oost zijn nu voor de elite. Daar staan bijna alle hoogwaardige voorzieningen. Nieuw-West, Noord en Zuidoost zijn de arme buitenwijken, met de lage inkomens en migranten. In die stadsdelen worden overlast gevende zaken gedumpt, zoals windmolens, bierfietsen, asielzoekers, woonwagenkampen en psychiatrische opvanglocaties.

Dat is allemaal in de twintigste eeuw begonnen met een lage grondprijs van die stadsdelen. De gemeente bepaalde zo wie waar kwam te wonen, waar kon worden gewerkt en waar je kon uitgaan in de stad. In de loop van de vorige eeuw kwamen in Zuidoost de concentraties van Surinamers en later van mensen met Afrikaanse roots. Zo’n tien jaar later kreeg Nieuw-West te maken met een instroom van immigranten uit Marokko en Turkije. In mijn boek werp ik de hypothese op dat in die jaren sprake was van etnische profilering bij woningtoewijzing. Hoe kon anders die vreemde separatie ontstaan van verschillende migrantengroepen in elk hun eigen stadsdeel? Dit vraagt een serieus onafhankelijk onderzoek.’

Jij woont je hele leven in Amsterdam. Wat vind je eigenlijk van je eigen wooncarrière? Een beetje gelukt? 

‘Soms fantaseerde ik wel over studeren in Nijmegen of Tilburg, dat waren van die knusse overzichtelijke provinciesteden. Helaas is dat er nooit van gekomen. Ik heb best veel mazzel gehad met woningen. Omdat ik al zo ongeveer vanaf mijn geboorte stond ingeschreven voor een sociale huurwoning kreeg ik de mooiste appartementen in de schoot geworpen. In 2011 kochten we een koophuis voor een bedragje dat inmiddels drie keer over de kop is gegaan. Absurd.’

Hoe denk je over de woonkansen van je kinderen? Kunnen zij straks nog in Amsterdam wonen?

‘Daar maak ik me wel zorgen over ja. Ze zullen het moeilijker krijgen dan ik. Ik zie wel dat er momenteel wat meer jongerenwoningen worden gebouwd. Maar die volgende stap, als je wilt samenwonen en een gezin wil stichten, is in Amsterdam echt onbereikbaar aan het worden.’

In wat voor Amsterdam wonen zij straks. Nog gesegregeerder qua klasse en kleur, dan nu?

‘Qua kleur gaat alles steeds meer mengen, maar qua klasse worden de muren alleen maar hoger. Dat komt door het ontbreken van de middengroep die juist een modererende functie heeft tussen de bevolkingslagen. Er zijn alleen ofwel koopwoningen ofwel sociale huurwoningen. Die enorm belangrijke middengroep van politieagenten, verpleegkundigen, leerkrachten enzovoort, verdient te veel voor een sociale huurwoning en te weinig om iets te kopen. In Amsterdam wordt de tweedeling steeds groter.’

Wat dient er volgens jou te gebeuren, om dat te voorkomen? 

‘Ik denk dat de oplossing ligt in grote aantallen gereguleerde middenhuurwoningen, net boven de sociale huurgrens. Die zijn er nu veel te weinig. Daarnaast moeten de glazen kasteelmuren tussen de arme en rijke stadsdelen worden afgebroken. In sommige wijken staan vooral sociale huurwoningen en toch worden juist dáár nieuwe sociale huurwoningen bijgebouwd. Koopwoningen en luxe appartementen komen in de rijke stadsdelen. Dat moet omgekeerd. Bouw in de rijkste buurten juist overwegend sociale huur bij. En plaats universiteiten, culturele hoofdpodia en hoofdkantoren in de goed bereikbare stationsgebieden van de arme stadsdelen.’

Kan de gemeente dat wel alleen oplossen. Wat moet er landelijk gebeuren? 

‘De gemeente schuift de verantwoordelijkheid graag af. Onlangs verzuchtte burgemeester Halsema in haar jaarlijkse toespraak bij ‘De staat van de stad’ dat armoede en ongelijkheid toenemen. Als noodkreet deed ze een oproep aan het bedrijfsleven om het stadsbestuur te helpen. Een zwaktebod. Armoede en segregatie overkomen de stad niet als een natuurverschijnsel, er is door het stadbestuur 120 jaar aan gewerkt. Met het huidige beleid zal de kloof verder toenemen. Het zou haar sieren zelf de verantwoordelijkheid te nemen. Natuurlijk kan het Rijk ook een rol spelen.’

Hoe?

‘De omliggende gemeentes van Amsterdam hebben een doorgeschoten gentrificatie. De rijke dorpen liggen op wandelafstand van de arme stadswijken. Ze vormen witte koophuisbastions en staan met hun rug naar het stadsdeel. Grote arme gezinnen hebben geen kans op een corporatiewoning in een van de dorpen, want de huurvoorraad is klein en dorpelingen krijgen voorrang. De rijksoverheid kan opleggen dat elke gemeente moet uitkomen op tussen de 35 en 40 procent sociale huurwoningen. Voor veel gemeentes betekent dit dat er de komende jaren een inhaalslag moet komen met sociale nieuwbouw.’

Bas Kok, Op een dag in Nieuw-West, Oude en nieuwe dromen van een Amsterdamse tuinstad. OliviaMedia, 22,90 euro.