Op 5 november won Donald Trump overtuigend de Amerikaanse presidentsverkiezingen. In januari zal hij weer geïnaugureerd worden als president. Wat betekent dit voor de Verenigde Staten en voor de wereld? Amerika-kenner Frans Verhagen: ‘Amerikaanse kiezers hebben niet op Trump gestemd omdat ze autoritarisme wilden. Je moet een stem op Trump vooral zien als een proteststem.’

Had u verwacht dat Trump de verkiezingen zou winnen?

‘Om eerlijk te zijn nee. Om drie redenen. Ten eerste lagen Donald Trump en Kamala Harris in de opiniepeilingen dichtbij elkaar, ze stonden allebei op 48 procent. Dat betekende dat ze allebei de verkiezingen zouden kunnen winnen. Het was een kleine marge. Ten tweede leek Harris aan het uitbreken. Een poll begin november uit swingstate Iowa voorspelde een daverende overwinning voor haar. Maar dit bleek niet te kloppen. Ten derde bleef ik – tegen beter weten in – geloven dat Amerikanen beter zouden weten en niet op deze idioot zouden stemmen. Ik had het mis.’

Waarom geloofde u dit, tegen beter weten in?

‘Trump is erger geworden. In 2016, toen hij voor het eerst werd gekozen tot president, wist niet iedereen wat je met Trump in huis zou halen. Nu weten we dat wel. Zijn desastreuse beleid in coronatijd, de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021. Maar veel kiezers stappen hier kennelijk toch makkelijk overheen.’

Waarom?

‘Dat heeft denk ik te maken met gedeeltelijke afstomping. Trump liegt zo vaak en is vaak zo grof, na een tijdje accepteren mensen dat. Hij verlegt steeds de grenzen. Tegelijkertijd geloof ik niet dat Trump in staat is om straks een president voor álle Amerikanen te worden. Hij voelt op een geniale manier de onderbuik aan en is een geweldige entertainer, maar kan zijn modus operandi denk ik niet veranderen.

‘Trump is dol op zijn shows, de verkiezingscampagne, in het centrum van de aandacht staan, toegejuicht worden. Maar het presidentschap is ook dossiers doornemen. Achter je bureau zitten. Dat vindt Trump saai. Tijdens zijn vorige ambtstermijn als president hing hij vaak voor de tv of speelde golf. Hij kan zich niet goed lang op iets concentreren, hij is snel afgeleid. ‘

Maakte Kamala Harris wel een kans? Of is het makkelijk achteraf praten dat ze totaal geen kans maakte?

‘Ze maakte wel een kans. Maar Harris was niet de beste kandidaat. Er zijn Democratische gouverneurs en senatoren die een betere kandidaat zouden zijn geweest. Ook kampte ze, en daar kon ze niets aan doen, met de erfenis van Joe Biden, die maar niet wilde opstappen.

‘Achter je bureau zitten. Dat vindt Trump saai’

‘Maar Harris maakte zelf ook strategische fouten. Ze heeft niet ondubbelzinnig afstand genomen van Bidens beleid. Dat heeft haar stemmen gekost. Toen een journalist haar vroeg wat ze met de kennis van nu anders zou hebben gedaan als vicepresident antwoordde ze dat ze helemaal niets anders zou doen. Dat is een enorme blunder. Harris had moeten uitleggen wat goed is gegaan onder Biden, wat beter had gekund en wat ze als president straks zou willen aanpakken. Dat heeft ze niet gedaan.’

Want hoe kijkt u terug op het presidentschap van Biden?

‘Hij was een ramp als president. De eerste twee jaar deed hij het heel goed, daardoor wonnen de Democraten ook de tussentijdse verkiezingen. Maar dit maakte de oude Biden arrogant. Hij had toen moeten opstappen en het stokje moeten overdragen aan Harris, maar dat heeft hij niet gedaan. Dit zal hem straks kwalijk worden genomen. Het succes van de eerste twee jaar heeft hij daarmee tenietgedaan. Biden zal de geschiedenis ingaan als de loser. Dat hij in 2020 van Trump won heeft ook te maken met de coronapandemie. Had die niet plaatsgevonden, dan had Trump gewonnen.’

Is Bidens onvoorwaardelijke steun voor Israël ook een reden waarom Harris verloren heeft? Veel islamitische Amerikanen hebben niet gestemd.

‘Of dat dé oorzaak was weet ik niet. Maar Trump kreeg drie miljoen stemmen meer dan in 2020, terwijl Harris acht miljoen stemmen minder kreeg dan Biden vier jaar geleden. Dat betekent dat zo’n vijf miljoen Amerikanen thuisgebleven zijn. En dat heeft alles te maken met het slechte beleid van Biden, die maar niet wilde opstappen als president. Harris heeft inderdaad onvoldoende afstand genomen van Bidens pro-Israëlische beleid, wellicht om Joodse kiezers niet tegen zich in het harnas te jagen. Dat was een blunder.’

‘Harris voerde ook, heel dom, een campagne op abortus. De mensen die dat belangrijk vonden, boven alles, had ze al. De rest keek ook naar andere onderwerpen. Vrouwen in de suburbs vinden economische thema’s veel belangrijker, dat ze boodschappen wel kunnen betalen. Harris had zich moeten concentreren op sociaaleconomisch beleid, niet op culturele thema’s. Links wint de verkiezingen niet met culturele onderwerpen.’

Maar Trump voerde wel een culturele campagne. Hij waarschuwde onder andere tegen ‘woke’. Waarom kon hij dat wel doen?

‘Veel Amerikaanse kiezers zijn gevoelig voor deze retoriek. Trump zei dat kinderen als jongen naar school gaan en terugkomen als meisje. De demogoog Trump speelt heel handig in op angsten van mensen.’

Is Trump een autocraat?

‘Donald Trump heeft een autoritaire stijl van optreden, autoritaire praatjes en autoritaire vrienden. Toch stemmen veel Amerikanen op hem. Blijkbaar vinden ze dit niet problematisch.’

Of misschien zijn veel ultrarechtse kiezers eigenlijk voor een autocratie…

‘Dat durf ik toch te betwijfelen. Amerikaanse kiezers hebben niet op Trump gestemd omdat ze een autoritaire leider wilden. Je moet een stem op Trump vooral zien als een proteststem. Onvriendelijk geformuleerd, het is een opstand van het klootjesvolk, mensen uit de lagere inkomensgroepen die cultureel conservatief zijn. Zij hebben het gevoel dat progressieve hoogopgeleiden op hen neerkijken. Dat gevoel hebben veel PVV-stemmers ook. Die stemmen niet op Geert Wilders omdat hij met de Hongaarse premier Viktor Orban flirt, maar omdat hij volgens hen lekker tekeer gaat tegen de elite.’

Zullen de Verenigde Staten met Trump weer aan het roer straks niet Hongarije en Rusland achterna gaan? Trump heeft weinig op met een onafhankelijke rechterlijke macht en een vrije pers.

‘Eerlijk gezegd heb ik geen idee. De Trump-clan wil wel het roer compleet omgooien, ingrijpende veranderingen doorvoeren. Maar Trump overspeelt hierbij zijn hand. Hij benoemt nu allemaal radicale idioten als minister. Dat is niet slim. Maar het past wel bij zijn modus operandi: Trump kan niet schakelen. Hij is star. Trump gelooft dat hij een groot mandaat heeft en zijn radicale plannen nu kan doorvoeren. Maar dit gaat straks veel weerstand oproepen. De instituties zullen zich gaan verzetten, maar veel mensen ook. Trump graaft zijn eigen politieke graf.’

Is dit geen wensdenken?

‘Nee. Trump heeft haast. Hij benoemt mensen die omstreden zijn. Dit gaat niet goed aflopen. Het klootjesvolk en Wallstreet brachten hem aan de macht. Maar hun belangen zijn tegengesteld. Wallstreet heeft behoefte aan economische stabiliteit, deregulering en is tegen importheffingen. Het klootjesvolk wil daarentegen bestaanszekerheid. Daar gaat Wallstreet niet voor zorgen.’

Betekent de overwinning van Trump ook dat Rusland de oorlog in Oekraïne wint?

‘Het is een misvatting om te denken dat Trump pro-Poetin is. Dat is hij niet, Trump wil zaken doen met hem. Eigenlijk is Trump op buitenlands gebied niet zo slecht. Hij wil graag deals sluiten. En een wapenstilstand tussen Rusland en Oekraïne, die zal er komen dankzij Trump, zal ervoor zorgen dat Oekraïne weer kan worden opgebouwd en wellicht ook lid worden van de Europese Unie.’

‘Het is een misvatting om te denken dat Trump pro-Poetin is’

Komt er ook een nieuwe deal voor het Midden-Oosten?

‘Dat is wel Trumps bedoeling. Saoedi-Arabië, dat graag een defensiedeal wil met de Verenigde Staten, staat hier positief tegenover. De Saoedische machthebbers zijn alleen met de mond pro-Palestijns. Trump moet je niet zien als een vredestichter. Een deal zal wellicht zeer nadelig zijn voor de Palestijnen. Maar Trump kan wel voor stabilisering zorgen.’

Hoe pro-Israël is Trump?

‘Voor Trump staan de Amerikaanse belangen voorop. Als die botsen met de Israëlische belangen dan ben ik benieuwd wat Trump zal gaan doen. Daarnaast wil hij graag dat de Verenigde Staten zich zo veel mogelijk terugtrekken uit het Midden-Oosten, iets waar Amerikaanse presidenten al zestig jaar op uit zijn.’

Hoe zit het met de confrontatie met China, dat Taiwan bedreigt?

‘Voor Taiwan is het denk ik een goede zaak dat Trump de verkiezingen heeft gewonnen. De reactie van Harris op een eventuele Chinese aanval op Taiwan valt te voorspellen, een reactie van Trump niet. Dat maakt China voorzichtiger.’

Ten slotte, is de NAVO in gevaar, nu Trump weer president wordt?

‘Nee, Trump heeft zijn punt gemaakt. Hij wil Poetin zijn halve overwinning in Oekraïne gunnen. Maar Trump zal niet toestaan dat Poetin NAVO-landen als Polen, Estland, Letland of Litouwen aanvalt. Ik denk trouwens ook niet dat Poetin dat gaat doen. Hij zal proberen de Europese Unie verder te destabiliseren via Orban, Wilders en anderen.’