Volgens onderzoeker Anette Hoffmann is in Soedan nog veel gruwelijk geweld te verwachten. Welke landen en belangen zijn daarbij betrokken?

Abu Dhabi tot verantwoording roepen, het veroordelen van oorlogsmisdaden of het benoemen van genocide: er zijn tal van pressiemiddelen die we kunnen inzetten om een einde te maken aan het geweld in Soedan, denkt Anette Hoffmann, Soedan-expert aan het Clingendael Instituut.

Maar zoals vaker spelen economische belangen een rol in dit conflict. Bovendien hebben de VAE een stevige lobby in de politiek, maar ook in de academische wereld, die zich buigt over de steun van de Golfstaat aan de gewelddadige groepering RFS, vertelt de onderzoekster.

Ik krijg het idee dat er de laatste tijd iets meer aandacht is voor Soedan. Ziet u dat ook?

‘Ja, sinds de overname van Al-Fasher door de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF) in oktober en de gruwelijkheden die hiermee gepaard gingen, en nog steeds gaan, is deze aandacht gegroeid. Maar dat is juist de catastrofe waarvoor zo lang is gewaarschuwd. De vraag is voor mij dan ook: hoe kunnen we het beste gebruikmaken van die aandacht? Hoe gaan we ervoor zorgen dat dit gezien wordt als een rode lijn?’

Want anders gaat het geweld gewoon door?

‘Ja, we kunnen nog heel wat van dit soort gruwelijke geweldsuitbarstingen verwachten. Er wordt momenteel gevochten in de regio Kordofan, een strategisch belangrijke regio tussen Darfur en de hoofdstad. Want wie hier de macht krijgt, kan zo door naar Khartoem, de hoofdstad van Soedan.

‘Op dit moment lijkt het erop dat de RSF deze kant op gaat. Er was een tijd sprake van de formalisering van een tweedeling van het land, met machtsgebieden voor beide groepen. Maar hier neemt de RFS geen genoegen mee; ze willen de macht over heel Soedan.’

Maar dit geldt ook voor de andere partij, het Soedanese leger (SAF), toch?

‘Ja, ook zij hebben heel duidelijk gemaakt dat ze geen wapenstilstand willen. Ze willen niet onderhandelen; ze willen de RFS verslaan. Daar laten ze geen twijfel over bestaan. Tegelijkertijd loopt het momenteel helemaal storm met wapenleveranties aan beide kanten van het conflict. Ook dit toont aan dat we eerder moeten rekenen op meer escalatie, en niet minder.’

Internationale betrokkenheid

Er zijn veel landen betrokken bij het conflict. Landen als de Verenigde Arabische Emiraten, Libië, Tsjaad, Zuid-Soedan, Oeganda en Kenia steunen de RFS. Het Soedanese leger krijgt steun van Egypte en Eritrea. De laatste tijd ligt vooral de rol van de VAE onder een vergrootglas. Het land zou de RFS steunen met geld en wapenleveranties, hoewel het dit zelf ontkent.

Welke belangen hebben Verenigde Arabische Emiraten in Soedan?

‘De Verenigde Arabische Emiraten (VAE) hebben interesse in verschillende zaken, om zo hun concurrentiepositie tegenover andere Golfstaten in de regio te versterken. Het gaat hen met name om toegang tot grondstoffen: goud, maar ook Arabische gom, dat in grote hoeveelheden wordt geproduceerd in Soedan. Daarnaast hebben ze interesse in vruchtbare grond, landbouwgebied dat ze zelf nauwelijks hebben. De VAE zijn in sterke mate afhankelijk van Soedan voor hun agrarische producten en vee.

‘Het gaat hen met name om toegang tot grondstoffen’

‘Om toegang tot deze producten te garanderen, willen de VAE invloed op de handelsroutes van Soedan. De andere regionale grootmacht in de Golf, Saoedi-Arabië, heeft directe toegang tot de Rode Zee; de VAE hebben dat niet. Daar zit dan ook het belang van de betrekkingen met de RFS: deze groepering is betrokken bij de smokkelroutes van grondstoffen, en als zij controle over het hele land krijgt, heeft de RFS ook toegang tot de Rode Zee, een belangrijke doorvoerroute wereldwijd. Door de betrekkingen met de RFS hopen de VAE hun economische autonomie te bewaren. Hierin zijn ze nu al goed geslaagd; ze zijn de laatste jaren Saoedi-Arabië voorbijgestreefd waar het gaat om deze regionale handelsroutes.’

Waarom kiest het land voor de RFS, dat inmiddels bekendstaat om vele wreedheden, om dit doel te bereiken?

‘De VAE zijn vooral goed in transactioneel, bilateraal zakendoen, iets wat vaak aan de Amerikaanse president Trump wordt toegeschreven. Hierin verschillen ze van Saoedi-Arabië of Egypte, die juist liever op institutioneel niveau zakendoen. De VAE investeren in relaties met zakenmannen met macht. Zo onderhouden ze ook een goede relatie met Said Deni, de president van Puntland in Somalië (een semiautonome staat die de regering van Somalië niet erkent, red.), die een vinger in de pap heeft in de handelsroute van onder andere wapens naar Darfoer via Libië.

‘Om dezelfde reden hadden ze ook een goede relatie met Benjamin Bol Mel, voormalig vice-president van Zuid-Soedan, en Khalifa Haftar, bevelhebber van het Libische Nationale Leger (de VAE zouden Haftar hebben voorzien van wapens, red.). Dit zijn mannen met hetzelfde profiel: warlords die in no-time een politieke carrière opbouwen dankzij de steun van staten als de VAE.’

Dit lijkt een imperium dat over jaren is opgebouwd, en niet zomaar kan worden ontmanteld.

‘Over jaren opgebouwd, ja, maar we hebben het niet over decennia. Het is een vrij recente ontwikkeling. In Jemen en Libië is het al langer aan de gang; hier zien we nu dat dit tot veel problemen kan leiden. Hieruit zouden we lessen kunnen trekken. We zouden juist heel terughoudend moeten zijn bij het onderhandelen met autocraten in de regio, bijvoorbeeld over migratie. Hemedti, de aanvoerder van de RSF, heeft persoonlijk geprofiteerd van de migratiedeal die de EU tien jaar geleden sloot met dictator Al-Bashir. Hemedti werd toen verantwoordelijk gemaakt voor het stoppen van irreguliere migratie naar Libië, terwijl hij zelf door mensensmokkel in die grensregio rijk was geworden.’

Westerse landen hebben vaak economische motieven om hun relatie met een Golfstaat op peil te houden. Daarom praten ze de VAE al snel naar de mond. Maar de VAE hebben ook een heel sterke pr-campagne, zei u onlangs in een interview. Wat bedoelde u precies?

‘De VAE investeren al enkele jaren in een flinke soft lobby; dit gebeurt bijvoorbeeld via denktanks en academici die over de VAE schrijven. Sommige denktanks worden medegefinancierd door de VAE en dat heeft invloed op wat er over de VAE wordt geschreven.

‘De burgers hebben veel meer steun nodig’

‘Er liggen best wel harde bewijzen over de wapenleveranties, die onder andere door journalisten van kwaliteitskranten en ngo’s zoals Amnesty International zijn onthuld. Voor mij als onderzoeker zijn die bewijzen 100 procent overtuigend. Toch blijven de VAE volhouden dat ze geen wapens leveren aan de RFS en dat hier ook geen bewijs voor is.’

Welke rol heeft de EU in dit conflict? En Nederland als lidstaat?

‘Ik vind het moeilijk te begrijpen dat er na de inname van Al-Fasher zeker tienduizenden mensen zijn vermoord, ondertussen het etnisch gemotiveerde geweld doorgaat, en dit zo weinig losmaakt bij de internationale gemeenschap.

‘Sinds het begin van de oorlog in 2023 heeft de EU sancties opgelegd aan beide oorlogspartijen. De EU heeft ook altijd ingezet op democratische bewegingen in het land. Dat is zeker goed, maar de burgers hebben veel meer steun nodig en moeten actiever worden betrokken bij onderhandelingen.

‘Er zijn best wel wat pressiemiddelen die we kunnen gebruiken’

‘Tot nu toe blijven concrete maatregelen uit. Zo blijft lidstaat Nederland nog altijd wapens leveren aan de VAE, terwijl je geen oorlogsmateriaal mag leveren aan partijen als je niet kunt uitsluiten dat dit wordt doorverkocht aan andere partijen die oorlogsmisdaden plegen.’ (De Nederlandse regering stelde onlangs dat er niet direct kan worden aangetoond dat wapenleveranties aan de VAE worden gebruikt in Soedan, red.)

Ik zie hier een patroon optreden: Nederland bleef ook gewoon doorgaan met de levering van onderdelen voor F-35-vliegtuigen, omdat niet duidelijk was of ze uiteindelijk in Israël terechtkwamen.

‘Ja, en dit is een heel gevaarlijk patroon. Hiermee geven we een signaal aan al die andere boeven in de wereld, die nu denken dat ze wegkomen met een paar boze woorden vanuit de internationale gemeenschap.

‘Er zijn best wel wat pressiemiddelen die we kunnen gebruiken in de EU, te beginnen met het benoemen van de genocide en het vervolgen van mensenrechtenschendingen bij het Internationaal Strafhof. Maar bijvoorbeeld ook door als politicus een vrijhandelsovereenkomst met Abu Dhabi niet boven al het andere te stellen.

‘Waar we het vooral ook van moeten hebben, is druk vanuit de maatschappij. Zo heeft bijvoorbeeld rapper Macklemore zijn concert in de VAE tot tweemaal toe afgelast. De VAE zijn erg gevoelig voor dit soort dingen; ze willen er internationaal graag goed op staan.’

Een nieuwe rode-lijn-demonstratie, maar dan om Nederland te vragen druk uit te oefenen op Abu Dhabi?

‘Bijvoorbeeld. We wanen ons in Nederland veilig; de genocide in Soedan raakt ons niet. Maar het lijden van miljoenen onschuldige burgers, onder wie veel kinderen, is een moreel imperatief: de plicht om alles in het werk te stellen om dit geweld en de straffeloosheid te stoppen. Als de massamoord in Al-Fasher geen rode lijn was, waar ligt die dan wel?’