Al jaren strijdt de etnisch Cambodjaanse minderheid in Zuid-Vietnam, de Khmer Krom, voor erkenning, cultuurbehoud en zelfbeschikking. De Vietnamese overheid ziet dit streven als een gevaar voor de nationale eenheid en slaat elke vorm van vreedzaam protest hard neer. Ook vanwege de geringe media-aandacht blijft de stem van de Khmer Krom ongehoord. ‘We zijn tweederangsburgers en moeten onze plek kennen.’ Een reportage door Tieme Hermans, over een volk dat misschien zal worden opgeslokt door de geschiedenis:

Voor bezoekers met een ongetraind oog lijkt de provinciestad Sóc Trăng in de Mekongdelta op elke andere marktplaats in het gebied. Volbeladen brommers razen rond de smalle straten, vrouwen met rijsthoeden zitten op kleedjes vis te verkopen en er liggen houten vrachtschepen met kokosnoten en ananassen aangemeerd. Maar wie de stadsdrukte achter zich laat en het platteland verkent, hoort ineens andere stemmen, ziet kleurrijke tempels met bonte versiering en iets donkerdere mensen; potiger en vaak met gekruld haar.

Dit is het culturele hart van Kampuchea Krom, een gebied waar de etnisch Cambodjaanse Khmer Krom al meer dan tweeduizend jaar het vruchtbare land bewerken. Ondanks dat zij een minderheid in eigen regio zijn geworden, is hun cultuur op het platteland nog springlevend. Ouderen spreken alleen Khmer, er wonen tienduizend boeddhistische monniken in de talrijke kloosters en de Khmer Krom houden vast aan hun eigen traditionele sporten en feestdagen.

Kampuchea Krom staat voor Lager Cambodja en was meer dan achthonderd jaar de meest zuidelijke regio van het machtige Khmer-rijk. Vanaf de vijftiende eeuw raakte dit rijk in verval en werd de Mekongdelta langzaam maar zeker overgenomen door de Vietnamezen. Toch wordt dit vruchtbare deltagebied nog altijd geclaimd door de etnisch Cambodjaanse gemeenschap. Inmiddels zijn zij afgegleden tot de armste bewoners van het gebied.

De Khmer lopen achter op het gebied van onderwijs, taal en arbeidsparticipatie. Sommigen vrezen voor een culturele genocide. ‘Ons aantal is aan het afnemen en we vrezen voor de toekomst’, klaagt Thach Ngoc Thach (63). De activist noemt de onderdrukking van onderwijs in het Khmer, het verbod op samenscholing en de gedwongen naamsverandering die de gemeenschap moesten ondergaan vanaf de jaren vijftig, waardoor ze op papier en in naam niet meer te identificeren zijn als Khmer.

‘Dat noem ik culturele genocide’, zegt Thach. ‘Het recht wordt ons ontnomen om te zijn wie we zijn. Daar komt bij dat we van oudsher boeren zijn die leven in kleine, hechte gemeenschappen. Toen de communisten hier aan de macht kwamen, werd onze landbouwgrond oneerlijk herverdeeld en zijn veel Khmer landloos en arm geworden. Daardoor voelen velen van ons zich gedwongen zich te vestigen in grote steden als Ho Chi Minhstad, waar we afgesloten raken van onze taal, cultuur en gemeenschap. De tragiek is dat juist Ho Chi Minhstad ooit een Cambodjaans bolwerk was en bekend stond als Prey Nokor, boskoninkrijk in het Khmer. Dat we juist hier onze identiteit moeten verliezen is extra schrijnend.’

‘Het recht wordt ons ontnomen om te zijn wie we zijn’

Ook mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch geeft aan dat de Khmer Krom kampen met ernstige restricties op vrijheid van meningsuiting, samenkomst, vrije informatievoorziening en zelfs op vrij reizen. Daarnaast heeft de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties kritiek op de mensenrechtensituatie in Vietnam. Ondanks dat Vietnam ondertekenaar is van de VN-verklaring over de rechten van inheemse volken en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, vindt de Mensenrechtenraad dat het land weinig politieke wil toont om ernstige mensenrechtenschendingen aan te pakken. Hier zijn vooral etnische minderheden het slachtoffer van.

‘Zonder connecties binnen de overheid heb je in Vietnam geen poot om op te staan, dus moeten we het onrecht maar slikken’, zegt boerin Neang Sen (67). ‘Onze roep om gerechtigheid wordt niet alleen genegeerd, maar wordt gezien als verstoring van de openbare orde. Een vrouw uit mijn dorp die probeerde haar land terug te krijgen, kreeg bezoek van een door de overheid aangestuurde bende. Ze waren bewapend met stokken en kapmessen en staken haar huis in brand. De boodschap is duidelijk. We zijn tweederangsburgers en moeten onze plek kennen.’

Omdat waarnemers en journalisten buiten de deur worden gehouden blijft het leed van de Khmer Krom grotendeels ongehoord in de rest van de wereld. Ook de Vietnamezen zelf krijgen niets te horen. Zo vertelt docente Thao (34) uit Ho Chi Minhstad dat ze wel vaag gehoord heeft van de Khmer, maar vooral dat het gevaarlijke mensen zijn waarvoor je moet uitkijken. ‘Ik weet dat ze trouw zijn aan hun cultuur, maar ook wat grof en agressief.’ Haar collega An (31) vult aan: ‘Ze zijn arm en een beetje dom.’

Deze stereotypen zijn zo diep doorgedrongen in de samenleving dat ook veel Khmer zelf geloven dat ze slechter zijn in plannen, handel en geldzaken. ‘Om uit de marge te komen hebben we het recht nodig om vreedzaam te kunnen leven in ons vaderland’, zegt student Serey (24). ‘Dit komt neer op meer toegang tot onze moedertaal, vrijheid van meningsuiting en openheid over de geschiedenis van ons volk en dit gebied.’

Verdrukking

Volgens Vietnamese overheidsstatistieken wonen er zo’n 1,2 miljoen Khmer Krom in Vietnam. Externe schattingen zijn beduidend hoger en lopen op van zeven tot zelfs tien miljoen. Daarnaast wonen er significante groepen Khmer Krom-vluchtelingen in Cambodja, Amerika, Frankrijk en Australië.

Het lijkt erop dat de Khmer Krom voor een zware strijd staan als de gemeenschap overeind wil blijven in Vietnam. Door restricties op onderwijs in de eigen taal en beperkte economische mogelijkheden kiezen velen voor assimilatie. Khmer Krom die in de steden geboren zijn spreken hun eigen taal niet goed meer. Ze zijn bovendien afgezonderd van de Cambodjaanse boeddhistische tempels waar de gemeenschap samenkomt. Ook zijn ze maar half op de hoogte van hun culturele erfgoed, doordat ze naar Vietnamese scholen gaan en geen vakantie krijgen tijdens Cambodjaanse feestdagen.

De Khmer Krom genieten slechts beperkt recht op vrijheid van onderwijs. Het is verboden om les te geven in de geschiedenis van Kampuchea Krom en het studeren in eigen taal wordt door de overheid beperkt tot een ondermaats programma van een paar uur per week. Hierdoor is het Khmer gedegradeerd tot een taal die ze alleen thuis spreken in de dorpen.

‘Klasgenoten en zelfs leraren zorgden ervoor dat we ons niet welkom voelden’

Tegelijkertijd worstelen de plattelandskinderen met het Vietnamees. Daarbij hebben families vaak geen geld voor hoger onderwijs en verlaat 56 procent van de Khmer Krom school voortijdig. Zo vertelt Serey dat hij en zijn vrienden geen woord Vietnamees spraken toen zij voor het eerst naar school gingen. ‘Klasgenoten en zelfs leraren maakten ons belachelijk en zorgden ervoor dat we ons niet welkom voelden. Logisch dat zoveel van ons het niet redden.’

Naast restricties op onderwijs is het in Vietnam verboden om te kijken naar tv-zenders uit buurland Cambodja. De overheid patrouilleert actief in de dorpen om dit verbod te handhaven. Ondanks al deze pogingen om de Khmer gedwongen te assimileren en te marginaliseren, staat de gemeenschap bekend om haar loyaliteit aan de eigen cultuur.

In het hart hiervan staan de boeddhistische monniken, die zich vaak hard maken voor het leed van de gemeenschap. Daarom zijn in de afgelopen jaren veel monniken gearresteerd. Sommige monniken werden bovendien gedwongen om uit hun kloosterorde te stappen, omdat ze een bedreiging zouden vormen voor de nationale veiligheid. Hun ‘misdrijven’: lesgeven in het Khmer zonder toestemming, het verspreiden van boeken in het Khmer en het organiseren van vreedzame protesten.

Verleden en toekomst

De Khmer en hun voorouders wonen al meer dan tweeduizend jaar – misschien wel vierduizend jaar – in de Mekongdelta, zo blijkt uit oude Chinese manuscripten en recent archeologisch onderzoek. De Vietnamezen betraden het toneel pas vanaf 1620, toen veel boeren Centraal-Vietnam ontvluchtten vanwege droogte, oorlog en voedseltekorten.

De toenmalige Cambodjaanse koning stond hen toe land te ontginnen en een douanepost op te zetten in de haven van Prey Nokor. Al snel kwamen de kolonisten in groten getale en veranderde de demografische samenstelling van het gebied. Gedurende de zeventiende en achttiende eeuw kregen Vietnamese koningen een steeds grotere invloed en maakten zij het verzwakte Cambodjaanse hof onderdanig en schatplichtig.

Terwijl de Khmer Krom langzaam een minderheid werden in eigen land begonnen de Vietnamezen aan een ‘beschavingsmissie’, waarbij ze hun eigen cultuur probeerden op te dringen aan de inheemse bevolking. Opstanden tegen de Vietnamese machthebbers werden neergeslagen. De koning van Cambodja riep de hulp van de Fransen in, maar die zagen hun kans schoon en besloten de Mekongdelta te koloniseren.

Ondanks dat het gebied op uitnodiging van de Cambodjaanse koning en met hulp van de lokale Khmer Krom onder Franse controle was gebracht, werd de Mekongdelta een eeuw later aan Vietnam overgedragen. Op 4 juni 1949 veranderde wet 49-733 de status van Cochin-China en kwam de hele regio onder Vietnamees bestuur. De Fransen deden dit mede omdat de Khmer Krom in de minderheid waren.

‘Hoe tragisch het ook klinkt, de Khmer Krom zullen mogelijk verdwijnen’

De in Amerika gevestigde actiegroep Khmers Kampuchea Krom Federation (KKF) wil wet 49-733 volledig terugdraaien. Volgens voorzitter Vien is het nooit echt bewezen dat de Mekongdelta voor 1949 officieel aan Vietnam toebehoorde en heeft de lokale bevolking recht op zelfbeschikking.

Toch is deze theorie over de onafhankelijkheid van Kampuchea Krom gebaseerd op drijfzand, vinden historici en juristen. Zelfs de Engelstalige Cambodjaanse krant The Khmer Times bericht dat het tijd is voor Cambodjanen om de consequenties van hun geschiedenis te aanvaarden. Feitelijk is de Mekongdelta allang niet meer Cambodjaans.

‘De wens om onafhankelijkheid is daarom een historische vergissing’, zegt de Cambodjaanse historicus Sovann (55). ‘Daarbij wordt vaak vergeten dat het juist de Vietnamezen waren die een groot deel van het gebied hebben ontgonnen. Driehonderd jaar geleden was de Mekongdelta nog een schaars bevolkt, wild moeras, vol muggen en gifslangen. De Vietnamezen hebben het gebied in cultuur gebracht.’

Veel Khmer Krom denken melancholisch terug aan het lang vervlogen Khmer-rijk. Toch is onafhankelijkheid voor de meesten geen realistisch scenario. ‘Er zijn urgentere problemen’, zegt monnik Pich (49) ‘Natuurlijk zou het geweldig zijn als Kampuchea Krom in ere zou worden hersteld, maar er wonen hier miljoenen Vietnamezen. Het is realistischer om te proberen de feiten van nu te accepteren en vreedzaam samen te leren leven.’

‘Natuurlijk kunnen de lokale bewoners en actiegroepen de onafhankelijkheidsstrijd aangaan’, zegt Sovann, ‘maar de verovering van Kampuchea Krom vond plaats in een tijd dat er simpelweg geen internationale verdragen bestonden over het binnenvallen van andere landen. Het recht van de sterkste was toen nog de norm. De meeste inheemse volkeren ter wereld hebben simpelweg geen zelfbeschikking en velen worden opgeslokt en vergeten door de geschiedenis. Hoe tragisch het ook klinkt, de Khmer Krom vormen één van deze volkeren die mogelijk zullen verdwijnen.’