De hoofddoek van Sifan Hassan tijdens de slotceremonie van de Olympische Spelen heeft in Frankrijk de discussie over laïcité en de positie van moslimvrouwen opnieuw doen oplaaien

Toen de Franse minister van Sport Amélie Oudéa-Castéra vorig jaar aankondigde dat Franse atleten niet met een hoofddoek zouden mogen deelnemen aan de Olympische Spelen, beriep ze zich op het principe van laïcité. ‘Er is een essentieel principe binnen het idee van laïcité en dat is de neutraliteit van de overheidsdiensten. Dat wordt belichaamd door onze atleten die deel uitmaken van de Franse selectie. Dat weerhoudt ze er niet van de hoofddoek te dragen tijdens training. Maar op het moment dat ze als zich op het sportveld begeven, dan geldt het uitgangspunt van neutraliteit.’

Nadat aan het begin van de zomer duidelijk werd dat het hoofddoekverbod ook gold tijdens de openingsceremonie, klom de Franse journalist Rokhaya Diallo in de pen om haar onvrede te uiten. In The Guardian verwees ze onder meer naar de Franse sprintster Sounkamba Sylla, die normaliter een hoofddoek draagt maar als compromis de openingsceremonie moest bijwonen met een pet op. Diallo omschrijft de uitleg van laïcité door de minister als een ‘bedrieglijke misinterpretatie’ van het begrip. ‘Laïcité verplicht de staat en zijn ambtenaren niet alleen om seculier te zijn, het garandeert ook onze vrijheid van geloof.’ Eerder had Amnesty International in een 32-pagina’s tellend rapport de ‘discriminerende hypocrisie’ van de Franse autoriteiten en de ‘verwoestende impact’ van het hoofddoekverbod beschreven.

Internet ontploft

Nadat Sifan Hassan tijdens de slotceremonie van de Olympische Spelen gesluierd haar gouden medaille in ontvangst had genomen, ontplofte in Frankrijk het internet. Er ontstond een stroom aan haatvolle en islamofobe reacties. Maar er vielen haar ook veel steunbetuigingen deel van Fransen die niet tevreden zijn met het hoofddoekverbod.

‘Laïcité is de basis waarop de sociale cohesie van Frankrijk rust’

Volgens publicist Sofiane Dahmani heeft de status van laïcité in Frankrijk ervoor gezorgd dat de ceremonie zoveel heeft losgemaakt. ‘Het is een vestingsmuur tegen het binnendringen van religies in het publieke domein. Op grond van dit beginsel moeten religieuze symbolen, of ze nu opzichtig zijn of niet, beperkt blijven tot de privésfeer.’ Dahmani is ervan overtuigd dat Sifan Hassan een politieke intentie had. Hij laakt haar beslissing om gesluierd het podium te betreden. ‘Laïcité is geen onderhandelbaar principe. Het is de basis waarop de sociale cohesie van Frankrijk rust. Als we de overtreding van deze regel accepteren, zetten we de deur open voor een voortdurende herschrijving van republikeinse principes.’

Rim-Sarah Alouane, docent rechten aan de universiteit van Toulouse, ziet dit anders. ‘De moslimbevolking wordt vaak gezien als een bedreiging voor de manier van leven in het land. Keer op keer wordt er door politici in het hele politieke spectrum beweerd dat de  hoofddoek symbool staat voor vrouwenonderdrukking en dat het een bedreiging vormt voor de Republikeinse idealen. Laïcité was oorspronkelijk bedoeld om de neutraliteit van de staat te bevorderen en de individuele vrijheid van godsdienst te beschermen. Maar de toegenomen implementatie richt zich de laatste jaren vooral op de zichtbaarheid van Franse moslims in de openbare ruimte. Dit weerspiegelt een geïnstitutionaliseerde obsessie met het reguleren van de kleding van moslimvrouwen.

Vrouw van de dag

Het linkse dagblad L’Humanité wijdde de rubriek ‘Vrouw van de dag’ aan Sifan Hassan en wees daarbij op ‘de vele haatzaaiende en islamofobe berichten die zich concentreren op dit stuk stof, waarbij de prestaties van de atleet die gewoonlijk blootshoofds hardloopt, vergeten worden.’ Journalist Edwy Plenel, die bekend is om zijn boek Pour les musulmans waarin hij parallellen trekt tussen het antisemitisme in de 19^e eeuw en de hedendaagse islamofobie, prees Sifan Hassan in een post op X (voorheen Twitter). Hij omschreef het moment als een ‘vreugdevolle reactie op het archaïsche Franse verbod op de hoofddoek voor Franse vrouwelijke atleten’. Jean Messiha, woordvoerder van de extreem-rechtse partij Reconquête, noemde Plenel naar aanleiding van deze post een ‘islamo-collobarateur’. Daarbij vergeleek hij hem met Pierre Laval, de voormalige premier die in de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de nazi’s.

De radicaallinkse beweging Contre Attaque ziet in de daad van Sifan Hassan ‘een symbolische revanche op de Franse islamofobie’. Ze zou een lange neus trekken naar de Franse regering. Contre Attaque stelt dat er nog nooit iemand is bevrijd door hem uit te sluiten van de openbare ruimte, het gewone leven of een sportactiviteit. ‘Het enige dat Frankrijk heeft gedaan is zichzelf getalenteerde atleten onthouden op grond van pure islamofobie’.

Discussie over vrijheid van meningsuiting

De discussie richt zich na een post van comedian Sophia Aram ook op de vrijheid van meningsuiting. Aram plaatste op X een foto van Sifan Hassan tijdens de ceremonie en schreef daarbij: ‘Ik als ik uit de hammam kom en mijn hoofd koud is.’ De grap viel niet in de smaak bij een aantal linkse politici. Parlementslid Ersilia Soudais van het radicaal-linkse La France Insoumise omschreef de publicatie als ‘islamofoob’. Milieuactivist en parlementslid Sandrine Rousseau noemde de post ‘beschamend’. En activist Cedric Herrou beschuldigde Aram van racisme.

‘Ik geloof dat het een instrument is van mannelijke overheersing’

In een interview met Le Point afgelopen week reageerde Aram op de polemiek. ‘Het gemeenschappelijke punt van deze nieuwe ‘bewakers van de revolutie’ is om de hoofddoek ontastbaar te maken en om elke vorm van spot of uiting te verbieden die het archaïsme van dit instrument van genderapartheid aan de kaak stelt. Volgens hun mag ik niet lachen om de manier waarop Sifan Hassan haar hoofddoek draagt, en mag ik vooral niet mijn mening te uiten over de hoofddoek. Namelijk, dat ik geloof dat het een instrument is van mannelijke overheersing.’ Onder meer journalist Laurent Joffrin verdedigde de comedian in het licht van de reacties en hekelde de invloed van ‘nieuwe fanatici van de islamitische sluier’.

Arrestaties tijdens de marathon voor iedereen

Het hoofddoekverbod bleef ook tijdens de Spelen de gemoederen bezighouden. Tijdens de ‘Marathon pour tous’, een nachtelijke marathon die werd opengesteld voor het publiek, werd een aantal leden van het Parijse collectief Les Hijabeuses gearresteerd.

Het collectief is opgericht om het Franse voetbal inclusiever te maken en strijd onder meer tegen het hoofddoekverbod in het Franse voetbal. De leden waren tijdens de marathon aanwezig om steun te betuigen aan een vriendin die aan de hardloopwedstrijd meedeed. Ze hielden borden omhoog met teksten als ’42 km voor onze vergeten Franse hijabi’s’ en ‘Olympische Spelen voor iedereen’. De politie kwalificeerde dit als een verboden demonstratie en arresteerde acht leden van het collectief.

Hoofddoek als politiek statement

In de polemiek valt op dat in Frankrijk alle opiniemakers, van links tot rechts, ervan uitgaan dat Sifan Hassan haar medaille bewust gesluierd in ontvangst heeft genomen, om een statement te maken richting de Franse regering. Sifan Hassan heeft zich zelf echter op geen enkele wijze uitgelaten over de hoofddoekkwestie in Frankrijk.

Ook bestaat er bij sommigen de misvatting dat het hoofddoekverbod voor alle vrouwelijke atleten geldt en dat Sifan Hassan erop uit was om dit verbod te negeren. Dit noopte de internationale nieuwsdienst Reuters ertoe een factcheck bericht online te zetten waarin werd verhelderd dat Sifan Hassan geen verbod had overtreden.