De Grieken moeten op 25 juni opnieuw naar de stembus, voor de tweede ronde van de parlementsverkiezingen. Hoogstwaarschijnlijk zal zittend premier Kyriakos Mitsotakis weer winnen. Wat betekent dit voor de vele vluchtelingen die er gestrand zijn? En hoe moeten we de nieuwe migratiedeal van de Europese Unie beoordelen? ‘Het is de meest verschrikkelijke uitkomst’, oordeelt journalist Ingeborg Beugel.

Mitsotakis’ Nea Dimokratia won de parlementsverkiezingen van 21 mei, maar haalde net geen absolute meerderheid. In het Griekse systeem moet je dan binnen negen dagen een coalitieregering vormen. Lukt dat niet, dan moet er een volgende ronde komen, waarin bonuszetels zijn te verdelen. Daar stuurt de zittende premier nu op aan. Ingeborg Beugel en de Belgische correspondent Bruno Tersago reageren op de verkiezingsuitslag. En misschien nog wel belangrijker: wat betekent de migratiedeal van de EU, mede beklonken onder aanvoering van premier Mark Rutte?

Pushbacks

‘Het wordt steeds erger in Griekenland. Vanaf 2019, toen Mitsotakis de verkiezingen won met een absolute meerderheid, wordt gesproken over de ‘Orbanisatie’ van Griekenland, omdat het steeds meer lijkt op het Hongarije van de autoritaire premier Viktor Orban. Sinds de eerste ronde van deze verkiezingen op 21 mei heeft men het ook over de ‘Erdoganisatie’ van Griekenland. Dat wil zeggen: nog minder democratisch. Mitsotakis wil weer een absolute meerderheid. Vandaar deze tweede ronde en misschien komt er ook nog een derde. Hij streeft naar honderdtachtig van de driehonderd zetels. Daarmee kan hij de grondwet veranderen. Dat betekent nog meer macht voor zijn extreem neoliberale en zeer rechtse regering.’

Aan het woord is Ingeborg Beugel, Griekenlandcorrespondent voor De Groene Amsterdammer en de NPO. Ze waarschuwt al jaren tegen het hardvochtige Griekse vluchtelingenbeleid, terwijl er (bijna) niemand naar haar luistert. Ze is als de Trojaanse prinses Cassandra, die de gave had de toekomst te voorspellen, maar door de god Apollo was vervloekt zodat niemand haar profetieën serieus nam. Maar Beugel is een Cassandra tegen wil en dank, omdat ze van Griekenland, van de Grieken, van mensen, en dus ook van vluchtelingen houdt.

Wat er volgens Beugel mis is met Mitsotakis en zijn ND? ‘Hij zwemt in corruptieschandalen en worstelt met het giga afluisterschandaal Greek Watergate. Zijn regering is medeverantwoordelijk voor een gruwelijke treinramp in februari met 57 doden, vooral studenten. Hij regeert met een kliek oligarchen en heeft gezorgd voor een enorme keldering van Griekenland op de wereldlijst van persvrijheid – het land staat nu op nummer 107 van Reporters Without Borders (RSF), onder Botswana en Moldavië. Mitsotakis doet niets voor armen en zwakken en veroorzaakte een implosie van gezondheidszorg en onderwijs, en nog veel meer. Bovendien liegt hij al drie jaar lang tegen de EU en de hele wereld over de criminele Griekse pushbacks [het illegaal terugsturen van vluchtelingen de zee op] en de horror in vluchtelingenkampen. Vooral dat laatste kan de meeste Grieken niets schelen.’

‘Veel jongeren zien geen toekomst meer in Griekenland. De grootste braindrain éver’

De peilingen gaven Mitsotakios een nipte voorsprong van 7 procentpunt op de grootste oppositiepartij, de progressief linkse Syriza van Alexis Tsipras. Toch won Mitsotakis tegen alle verwachtingen in de eerste ronde met een verschil van maar liefst 20 procentpunt. Syriza en alles links daarvan waren verslagen. ‘Als Mitostakis met een grote meerderheid de tweede ronde wint, betekent dat nog meer verwoestende privatiseringen, meer bezuinigingen op publieke diensten, meer belastingen voor de middenklasse en nog veel meer armoede’, aldus Beugel. ‘Maar veel Grieken blijven tegen hun eigen belang op Mitsotakis stemmen vanwege zijn schaamteloze propaganda tegen vluchtelingen, die hij als islamitische vijanden afschildert, gestuurd door president Recep Tayyip Erdogan in Turkije, die Griekenland en heel Europa kapot willen maken. Die geslaagde anti-vluchtelingenpropaganda, samen met het feit dat bijna alle media in handen zijn van Mitsotakis cum suis, verklaren waarom zoveel Grieken tegen hun eigen belang in stemmen.’

‘Met ‘cadeautjes’ probeert Mitsotakis deze verkiezingen vooral het grote aantal jonge kiezers aan zich te binden’, vervolgt de journaliste. ‘Ook maakte de premier voor het eerst TikTok-filmpjes en gaf hij interviews aan piepjonge populaire vloggers. Terwijl schoolgebouwen bijvoorbeeld nauwelijks worden onderhouden. Onlangs stortte bij drie lagere scholen het plafond naar beneden. Ik bezocht afgelopen winter de Universiteit van Athene. Het was er ijskoud en vies. Studenten waren ingepakt als Michelinmannetjes, omdat er geen verwarming was. Lekkende kranen, overstromende wc’s, overal afval. En dat is dan de Universiteit van Athene. Ik waande mij in Roemenië of Moldavië. Veel jongeren zien geen toekomst meer in Griekenland. Ze emigreren na hun afstuderen naar het buitenland, waar leraren, economen, artsen en andere professionals wél een fatsoenlijk salaris kunnen krijgen. De grootste braindrain éver. Mitsotakis deed de afgelopen jaren niets om dit te stoppen. Toch stemde 31 procent van de jongeren tijdens de eerste ronde op hem.’

Vluchtelingencrisis

De Belgische Griekenlanddeskundige Bruno Tersago, Griekenlandcorrespondent voor de Vlaamse tv-zender VRT, is het met Beugel eens. ‘De Griekse politiek is erg gepolariseerd’, legt hij uit. ‘Dit is al decennia het geval. Tijdens de Griekse Burgeroorlog (1944-1949, red.) stonden de communisten en monarchisten tegenover elkaar, nu ND en Syriza. In plaats van dat partijen tijdens de verkiezingscampagne hun eigen verhaal vertellen, maken ze de andere partij zwart. Deze negatieve campagnevoering versterkt de polarisatie.’

Syriza werd groot dankzij de staatsschuldcrisis van 2010, die veel Grieken financieel op de rand van de afgrond bracht. Eerder werd links vertegenwoordigd door het sociaaldemocratische Pasok, maar die partij is net als de PvdA in Nederland een schaduw van zichzelf geworden. Onder de Syriza-regering begon de vluchtelingencrisis, waar de toen radicaal-linkse partij geen goed antwoord op had. Dit maakte de weg vrij voor Néa Dimokratía, die van een conservatief-liberale partij in een ultrarechtse partij veranderde en sinds 2019 Griekenland regeert. In de oppositie schoof Syriza vervolgens op naar het centrum. ‘De partij heeft geen duidelijk verhaal meer’, aldus Tersago.

In 2015 konden de vluchtelingen die Griekenland binnenkwamen nog doorreizen, via de Balkan, naar West-Europa. Maar toen de grenzen werden gesloten, bleven de vluchtelingen in Griekenland achter, en werd vluchtelingenkamp Moria op het eiland Lesbos een vreselijke plek. De regering van Mitsotakis heeft de situatie van vluchtelingen nauwelijks verbeterd, maar wel zijn ze steeds meer uit het straatbeeld verdwenen. ‘Er zijn nu nieuwe kampen, buiten de bewoonde wereld, met hoge muren. ND zegt dat ze de vluchtelingencrisis met grensmanagement heeft opgelost, maar ze leggen niet uit wat ze precies aan het doen zijn. Dat komt omdat het hier gaat om illegale pushbacks. Hulporganisaties zijn niet langer welkom op de Griekse eilanden om vluchtelingen op te pikken uit zee of om te observeren. Ze kunnen dus ook niet langer rapporteren over mensenrechtenschendingen.’

Ingeborg Beugel zegt dat er bewijzen genoeg hiervoor zijn. ‘Journalisten werken zich hier het schompes, terwijl Mitsotakis alles doet om dat werk onmogelijk te maken. Vooral journalisten die onderzoek doen naar de pushbacks worden geïntimideerd en krijgen rechtszaken aan hun broek, net als hulpverleners. Er lopen tegen mij inmiddels twee rechtszaken. Er is al sinds de lente van 2020 overweldigend bewijs van Griekse pushbacks – op zee, op de eilanden en bij de Evros-rivier. Pushback-commando’s, zwartgeklede gemaskerde gewapende mannen in geblindeerde SUV’s, onderscheppen vluchtelingen op land, mishandelen en bestelen hen, overhandigen hen aan de Griekse kustwacht, die hen op motorloze stuurloze life rafts richting Turkije trekt en hen zonder eten of drinken daar op zee loslaat. Vorig jaar stierven hierdoor drie kleuters van honger en dorst. Iedereen weet dat dit wekelijks, soms dagelijks gebeurt. Ook de Europese Commissie weet het, maar kijkt weg. Het is een grove schending van mensenrechten en gaat tegen wat we in Europa over de mensenrechten hebben afgesproken, het is wreed en barbaars. Maar het kan niemand iets schelen. Niet in Griekenland, ook niet in Nederland.’

Volgens Tersago heeft Erdogan vluchtelingen als ‘wapen’ gebruikt om de Europese Unie onder druk te zetten en zo de Grieken een trauma bezorgd. ‘Néa Dimokratía heeft daarom carte blanche om de vluchtelingencrisis aan te pakken. De Europese Unie wil niet dat vluchtelingen doorreizen en knijpt daarom een oogje toe. ND ontkent de pushbacks, maar wil niet zeggen wat er wel met vluchtelingen gebeurt. De New York Times publiceerde onlangs een verhaal met voor het eerst filmbéélden van een pushback uitgevoerd door de Griekse kustwacht. Onder druk van de EU heeft Griekenland beloofd hier onderzoek naar te doen. Maar de onderzoekscommissie wordt door de Griekse regering in het leven geroepen, en is dus niet onafhankelijk. Het zal dus niets opleveren.’

Beugel: ‘In het ND-discours worden vluchtelingen geframed als ‘jihadsoldaten van Erdogan’, omdat ze moslim zijn. Ze worden ontmenselijkt. Veel Grieken schamen zich niet voor het hardvochtig beleid van hun regering. Ze wíllen die pushbacks. Ik sprak laatst met een straatarme werkloze dertiger, zoon van een kruidenier die z’n winkeltje door de crisis had verloren. Hij riep: ‘Hoe meer pushbacks, hoe beter! Ik wil dat Mitsotakis hen…’, zei hij, terwijl hij met zijn schoenpunt in het zand draaide alsof hij een kakkerlak vermorzelde. Hij stemt op Mitsotakis vanwege zijn anti-vluchtelingenbeleid. Hij had geen enkel probleem met het voor hem funeste neoliberale economische ND-beleid. ‘Ik ben arm, maar vóór puur kapitalisme. Alleen met Mitsotakis kan ik dromen ooit rijk te worden.’’

Toch is volgens Beugel niet de ultrarechtse regering van Mitsotakis hoofdverantwoordelijk voor het onmenselijke Griekse vluchtelingenbeleid, noch de rechtse Griekse kiezer. Zij wijst de EU aan als schuldige. ‘Griekenland wordt al zes jaar verraden door de EU. Asielzoekers worden niet, zoals zou moeten, eerlijk over alle EU-lidstaten verdeeld. ‘Relocatie’ heet dat. Ze worden in Griekenland gedumpt. Griekenland, dat al enorm heeft geleden onder het Europese bezuinigingsbeleid, is de vluchtelingenvuilnisbelt van de EU geworden. Brussel gooit miljarden naar Griekenland om de vluchtelingen daar te houden. Griekse kiezers denken dat dit geld bedoeld is om de vluchtelingen te helpen, maar dat is niet zo. Het is om Noord-Europa te helpen. Zoals de miljardensteun tijdens de crisis er niet was om de Griekse bevolking te helpen, maar om de Noord-Europese banken redden.’

Detentiecentra

Beugel is dan ook erg kritisch over de nieuwe migratiedeal van de EU, waarin is afgesproken dat asielzoekers uit veilige landen straks beoordeeld zullen worden aan de Europese buitengrens. Degenen die weinig kans maken te mogen blijven, kunnen dan meteen worden vastgezet, om uiteindelijk te worden teruggestuurd. Beugel: ‘Het is de meest verschrikkelijk uitkomst. Maar als je de afgelopen jaren had opgelet, wist je dat dit de uitkomst zou zijn. De plannen werden eind 2020 geïntroduceerd door EU-minister van Binnenlandse Zaken Ylva Johansson, twee weken na de grote septemberbrand in het vluchtelingenkamp Moria.’

‘Journalisten worden geweerd, drones zijn verboden, camera’s afgepakt’

‘De EU had relocatie van vluchtelingen verplicht moet maken’, vindt Beugel. ‘Dat was in de herfst 2015 ook het beginidee, toen er vanwege de burgeroorlog in Syrië een miljoen vluchtelingen de EU binnenkwamen. Maar dat prachtidee is helemaal verdampt. Hongarije en Polen willen helemaal geen vluchtelingen opnemen. En Mark Rutte heeft hun bezwaren gebruikt om maar niet ‘het beste jongetje van de klas’ te hoeven spelen. De EU kopieert nu het Australische model, waar vluchtelingen worden vastgezet in offshore detention centres, ver buiten de bewoonde wereld. Australiërs die op deze centra werken veranderen – als gevolg van het onmenselijke systeem – in bullies. Het is een Auschwitz zonder ovens, zeggen critici. Jarenlang hebben kranten als de New York Times, The Guardian en Le Mondegewaarschuwd tegen het Australische systeem, dat de EU absoluut niet moest overnemen. Maar dat gebeurt nu wel. Griekenland heeft nu twee van deze detentiecentra gebouwd. Er moeten er zeven komen.  Ik ben met GroenLinks-Europarlementariër Tineke Strik in zo’n nieuw detentiecentrum in Griekeland op Samos geweest, voordat het werd geopend. Er waren nog geen mensen in opgesloten, maar je kon zien dat het er verschrikkelijk was. We hebben allebei gehuild, de hele delegatie moest huilen. We horen nu ook verhalen van mensen in deze kampen, die vertellen dat ze worden mishandeld en vernederd. Deze verhalen gelden niet als bewijzen, omdat er geen beelden zijn. Maar activisten, advocaten en journalisten mogen deze kampen niet in.’

‘Grieken hebben vluchtelingen nodig’

Als Nea Dimokratia haar meerderheid in het parlement behoudt, betekent dat nog meer horror voor de vluchtelingen, besluit Beugel. ‘Tineke Ceelen van Stichting Vluchteling zorgt via een zusterorganisatie voor vluchtelingen in Griekenland die niets meer te eten te krijgen. Dat aantal groeit exponentieel. Ze verhongeren. Vluchtelingen die uitgeprocedeerd zijn, hebben sinds kort geen recht op eten meer. Leraren die vluchtelingenkinderen lesgeven in de kampen en hen tijdens schooldagen iedere dag een kleine snack geven, zien dat leerlingen vooral op maandag flauwvallen, omdat ze dan een heel weekend niets gegeten hebben. De EU wil dat vluchtelingen buiten Schengen blijven, dat ze verdrinken of gepushbackt worden tijdens de overtocht. En mochten ze dat allemaal overleefd hebben, dan moeten ze langzaam creperen in Griekse gruwelkampen. Brussel zegt natuurlijk van niet, maar ontkent daarmee de feiten. Er is al drie jaar een overvloed aan journalistieke bewijzen over de pushbacks en de kampen. Ergo: het is bewust EU-beleid. Momenteel wordt er gekeken naar één pushback die de New York Times toevallig op beeld had. En dat wordt dan behandeld als een ‘incident’, terwijl pushbacks wekelijks, soms íedere dag plaatshebben. Journalisten worden op de eilanden, de Evros-rivier en aan de kust geweerd, drones zijn verboden, onze camera’s worden afgepakt. De regering doet er alles aan om te voorkomen dat er iets op beeld komt.’

Toch zijn vluchtelingen nodig om de Griekse economie te laten draaien, stelt Bruno Tersago: ‘Veel vluchtelingen die in Griekenland blijven hangen zijn illegaal aan het werk gegaan, waaronder in de landbouw en tuinbouw. Zonder deze Afghanen, Bangladeshi en Pakistanen krijgen de Grieken geen groente en fruit op tafel. Daarnaast zijn vluchtelingen onmisbaar voor de toerismesector. Dit jaar wordt waarschijnlijk een heel goed toerismejaar, na drie jaar corona. Maar de werkomstandigheden in de toerismesector zijn zwaar. Je moet zeven per week werken, twaalf tot veertien uur per dag. Er zijn tienduizenden vacatures. Vluchtelingen zijn nodig om kamers schoon te maken, koffers te sjouwen, enzovoort. Na de bankencrisis zijn meer dan 800.000 Grieken geëmigreerd, vooral jonge en hoogopgeleide mensen. De ouderen blijven achter. Dorpen lopen leeg. Straks worden de pensioenen onbetaalbaar. Maar als je vluchtelingen banen geeft, dan blijft het pensioenfonds betaalbaar.’