Steeds vaker oordeelt immigratiedienst IND dat aanhangers van de vervolgde Gülenbeweging wel terug kunnen naar Turkije. Johan Vande Lanotte, hoogleraar Grondwettelijk Recht en voormalige vicepremier van België, kan daar met zijn gedachten niet bij.

Vervolgde Gülen-sympathisanten zochten elkaar deze maand op bij Sociëteit De Witte in Den Haag. ‘Moet ik eerst gekidnapt worden om te bewijzen dat Turkije niet veilig is voor mij?’ De vraag komt van een zesentwintigjarige vrouw in de zaal. Direct na de couppoging in 2016 werd ze gearresteerd, achttien jaar oud, omdat haar vader docent was op een Gülen gelieerde school. Ze werd daarna vrijgelaten, maar politieagenten hielden hun woning nog jarenlang in de gaten, vertelt ze. ‘Waar moeten we heen dan? Naar de maan of Mars?’, vraagt ze zich in alle wanhoop af.

Het zijn de hartenkreten van iemand die na zeventien maanden en talloze kampen in Nederland een afwijzing heeft ontvangen van de IND. Dus moet ze terug naar het land waar Gülen-sympathisanten sinds die couppoging in 2016 de gebeten hond zijn. Duizenden mensen zijn in de gevangenis beland, ontslagen of gevlucht, omdat ze categorisch voor ‘terrorist’ worden uitgemaakt. De situatie is er bijna negen jaar later niet beter op geworden. En toch kunnen ze niet meer zomaar op Nederlandse bescherming rekenen.

Het is het verhaal van steeds meer vluchtelingen uit Turkije die na het gewijzigde ambtsbericht uit augustus 2023 veel moeilijker een asielstatus krijgen. Dit terwijl Gülen-sympathisanten die in de jaren daarvoor het land uit zijn gevlucht – en wiens situatie niet wezenlijk anders was dan de huidige groep asielzoekers – die bescherming wel kregen als statushouder.

Dat wringt. ‘Ik zie leeftijdsgenoten met een huis en een baan, terwijl er voor mij totaal geen perspectief is. Ik kan het echt niet meer aan’, zegt Yeliz, een achtentwintigjarige vluchteling die nog langer heeft gewacht om uiteindelijk ook geweigerd te worden door de IND. Ze is met haar moeder gevlucht, omdat ze werden bedreigd. Ze zijn naar eigen zeggen door een buurtbewoner aangevallen met een mes. ‘Jullie zijn terroristen en een slechte invloed voor mijn kinderen’, zou hij gezegd hebben tegen Yeliz. Uit angst heeft ze geen aangifte gedaan.

Ontvoeringen

Sociëteit De Witte is een chique gelegenheid en de bijeenkomst is georganiseerd door Stichting Integratie en Participatie van Nieuwkomers (IPN). Deze is opgericht door vluchtelingen van de Hizmet-beweging, zoals Gülen-sympathisanten zichzelf noemen.

‘Wij organiseren een belangwekkend panel over het asielbeleid van de Nederlandse regering ten aanzien van sympathisanten van de Hizmet-beweging’, staat in de uitnodigingsmail. Daarin komt ook het gewraakte ambtsbericht ter sprake, dat ‘stelt dat de situatie in Turkije genormaliseerd is en dat vervolging van Hizmet-sympathisanten niet langer plaatsvindt. Deze conclusies hebben geleid tot afwijzingen van asielaanvragen van Hizmet-sympathisanten in Nederland. Tijdens de bijeenkomst zullen experts en betrokkenen bespreken of deze claims overeenkomen met de realiteit en welke consequenties dit heeft voor de mensenrechten.’

Daarvoor heeft stichting IPN de Belgische professor Johan Vande Lanotte uitgenodigd en ook Kamerlid Jan Paternotte (D66). Hij stelde onlangs de ontvoeringen van Gülen-sympathisanten door de Turkse staat in het buitenland aan de kaak in een bericht op X. Tot ergernis van de organisatoren zegde Paternotte echter op het laatste moment af.

Deceptie

De Kanttekening legde Vande Lanotte het verhaal van twee vrouwen voor. Beiden zijn ze Turkije ontvlucht en van beiden is het asielverzoek in Nederland afgewezen. Dat roept bij hen bittere gevoelens op.

De Koerdisch-Turkse Filiz Erken is een van deze vrouwen. Ze komt uit Adiyaman in Zuidoost-Turkije en is moeder van drie kinderen. Ze wacht al dertig maanden in een azc. ‘Het waren gewoon sportsalons, waar we in verbleven met 250 tot 400 mensen’, zegt ze met wallen onder haar ogen. ‘Daar slapen families aan de ene kant en ongehuwde personen aan de andere kant met slechts een gordijn tussenin’, vertelt ze.

Erken had dit niet verwacht in Nederland. ‘We zijn in Turkije echt tot slachtoffer gemaakt en dachten dat er in Nederland een einde zou komen aan ons lijden. Maar ik moet eerlijk zijn, het is één grote deceptie geworden. Vooral als ik kijk naar mijn kinderen, waarvan de oudste vijftien is.’

Ze bedwingt haar tranen. ‘We moeten steeds opnieuw beginnen in de kampen waar we naar worden gestuurd. Mijn kinderen kunnen zich daardoor niet aanpassen. En als moeder is het vreselijk om hen zo te zien worstelen. Het is inhumaan om je medemens op deze manier te behandelen.’

Erken heeft paniekaanvallen gehad, ook door wat ze in Turkije heeft meegemaakt, en gebruikt medicijnen om te kalmeren. ‘Het was een hele opgave om vandaag hier te komen, maar ik ben er voor mijn kinderen. Ik strijd voor hen, zodat ze enig perspectief hebben op een betere toekomst.´

In Turkije zou ze door de autoriteiten zijn ‘gemarkeerd’ omdat ze op Gülen gelieerde scholen heeft gezeten, waardoor ze als paria werd behandeld. ‘Het was voorafgaand aan de coup geen strafbaar feit om daar onderwijs te genieten. Daarna hebben ze al die scholen gesloten en iedereen die er zat als staatsgevaarlijk aangemerkt. Ook mensen die geld hebben gedoneerd aan bepaalde banken en stichtingen. Het slaat helemaal nergens op. Die scholen waren namelijk vaak ook met staatsteun opgezet.’ Het Erdogan-regime en de Gülenbeweging hebben tot 2013 lange tijd samengewerkt. Dat liep echter stuk en sindsdien wordt de beweging vervolgd.

Erken wil haar vrijheid terug. ‘In Turkije heb ik jarenlang mijn Koerd-zijn moeten verzwijgen. Maar ik wil niet meer als tweederangsburger leven.’ Het gaf haar een gevoel van geluk om openlijk Koerdisch te kunnen spreken in Nederland. ‘Ik kan hier veel gemakkelijker zeggen dat ik Koerdisch ben.’

En toch moet Erken volgens de IND terug. ‘Dat ze ons zo lang hebben laten wachten en dan alsnog weigeren, is vernietigend aangekomen. Mijn kinderen keken me verschrikt aan en vroegen: heb je niet verteld wat ons is overkomen daar?’

Willekeur

Volgens het nieuwe ambtsbericht kijkt de immigratiedienst nu alleen naar schriftelijke documenten om te toetsen of iemand echt gevaar loopt. Dus als iemand niet aantoonbaar in de gevangenis heeft gezeten, zijn de kansen op een verblijfsvergunning klein. Zelfs als iemand kan aantonen dat de Turkse staat hem of haar vervolgt, pleit de IND ervoor om het juridische traject in Turkije te volgen – daar kan immers ook vrijspraak uit komen, beweert de dienst.

Voor mensen die hun land zijn ontvlucht is dat een te dikke pil om te slikken, ook omdat ze hierdoor bij een eventuele terugkeer naar Turkije als extra verdacht zullen worden beschouwd. Yeliz, wiens verhaal hierboven al even werd genoemd, vindt dat er bij de IND sprake is van willekeur. ‘Mensen die later zijn gekomen, hebben al hun status gekregen en zitten nu volop in het leven. Tweeënhalf jaar van mijn leven is gewoon weg, mijn vruchtbaarste jaren bovendien. Ik had de taal kunnen leren en kunnen werken. Maar deze onzekerheid maakt me lusteloos. Ik ben totaal gedemoraliseerd.’

Ze is boos over het nieuwe ambtsbericht: ‘Er vinden nog steeds operaties tegen Gülenisten plaats in Turkije. Waar hebben ze het over? Ik zou nu misschien in de cel zitten als ik in Turkije was.’

Vande Lanotte beaamt dat het strenger is geworden in Nederland. En niet alleen hier: ‘Ook in Noorwegen gaat men ervan uit dat dat het in Turkije nu veel minder erg is dan vlak na 2016. Dat is compleet fout. Er zijn continu operaties tegen Gülen-mensen. Bovendien, ook wanneer mensen niet in de gevangenis worden geplaatst, krijgen ze een soort nummer in het sociaal zekerheidsstelsel, waardoor ze geen rechten meer hebben op gezondheidszorg, onderwijs en sociale rechten.’

De hoogleraar stelt dat het beleid gericht is op het creëren van een ‘sociale dood’ voor de Gülen-sympathisanten: ‘Geen enkele werkgever zal deze mensen in dienst nemen. Dus het idee dat zij weinig te vrezen hebben is compleet verkeerd. Nederland en Noorwegen ontdoen zich hiermee van hun verantwoordelijkheid voor deze vervolgde groep. Als ze deze mensen niet geloven, dan raad ik hun aan te kijken wat de Turkse president en zijn kabinet over hen zeggen. Dat is vernietigingstaal. Het is onbegrijpelijk hoe men zich nu probeert ervan af te maken.’

Vande Lanotte meent dat Nederland zich in de Gülenkwestie steeds meer pro-Erdogan opstelt. ‘Nederland heeft zich praktisch laten overtuigen door Turkse vertegenwoordigers die overal deze groep wil aanpakken. Dit terwijl Turkije continu veroordeeld wordt door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Hoe erg is het dan iemand terug te sturen naar een land dat op geen enkele manier de beslissingen van dat Hof uitvoert? Dat vind ik onbegrijpelijk.’

Vande Lanotte is bij de Haagse bijeenkomst om de Nederlandse politiek wakker te schudden. ‘Dit beleid druist in tegen de mensenrechtenverdragen. De enige hoop zijn nu de rechters van Nederland. Ik ga er toch van uit dat de Nederlandse rechters nog altijd bekwame en onafhankelijke mensen zijn. En dat wij er moeten en kunnen op vertrouwen dat de Nederlandse rechtbanken finaal toch een correct oordeel gaan vellen.’

Tijdens de vragenronde roept hij de vervolgde Gülen-sympathisanten ook op om een goede advocaat te nemen, die de ontwikkelingen in Turkije kent. ‘We moeten in het Nederlandse rechtssysteem blijven geloven. Het zal een moeilijke procedure worden, maar de Nederlandse rechters hebben toch een zeer behoorlijke staat van dienst en zijn niet gekend als mensen die de mensenrechten niet respecteren.’