De islamitische prediker Fethullah Gülen, die als zelfgekozen banneling in de Verenigde Staten leefde en later door de Turkse staat werd vervolgd, is op 86-jarige leeftijd overleden. Hij was al enige tijd ziek, zo meldt de Turkse nieuwssite T24.

Gülen zou nog kort in het ziekenhuis zijn opgenomen, maar kon niet meer worden gered. ‘Beste vrienden, onze imam is op 20 oktober 2024 om 21.20 uur in het ziekenhuis, waar hij werd behandeld, overleden’, meldt Herkul.org op X, de website waar de preken en geschriften van Gülen te vinden zijn.

Met het overlijden van Gülen komt een einde aan het leven van een invloedrijk figuur in de Turkse samenleving, die wereldwijd vele mensen heeft geïnspireerd om ‘het juiste pad’ te volgen.

Gülen werd in 1938 geboren in het oosten van Turkije, in de conservatieve stad Erzurum, in een grote traditionele familie waar de islam een belangrijke rol speelde. Zijn moeder, Refia Hanım, gaf Koranlessen, en zijn vader, Ramiz Efendi, was de dorpsimam.

Op de islamitische madrasa-scholen, die onder scherp toezicht stonden van het seculiere, kemalistische regime in Turkije, kwam hij voor het eerst in aanraking met de geschriften van Said Nursi, een Koerdische islamgeleerde die 130 verhandelingen (de Risale-i Nur-collectie) schreef over interpretatie van de Koran. Deze verhandelingen zouden uiteindelijk in 50 talen worden vertaald. Said Nursi zou een blijvende invloed hebben op het gedachtegoed van Gülen, aldus T24.

De eerste plek buiten Erzurum waar hij naartoe ging, was Edirne, in het uiterste westen van Turkije, in het Europese deel van het land. Hij was toen al actief als imam en korandocent. Ook mocht hij op jonge leeftijd preken geven in een kleine moskee, en bijzonder was dat hij ook preekte voor vrouwen in andere moskeeën.

Gulen beperkte zich hier echter niet toe. Hij raakte steeds meer betrokken bij gesprekken in koffiehuizen, met ondernemers, en nam deel aan de maatschappij als geheel. Ook was hij vroeg in zijn carrière actief voor Diyanet, het Turkse directoraat voor Religieuze Zaken, waardoor hij zelfs naar Duitsland werd uitgezonden en in contact kwam met de eerste generatie gastarbeiders.

Een belangrijk moment in zijn leven was toen hij in de jaren zeventig door de seculiere autoriteiten voor 6,5 maand werd gevangengezet. Hij zou een bedreiging vormen voor het seculiere karakter van de Turkse staat en pogen deze te vervangen door een ‘islamitische staat’, aldus T24.

Interreligieuze dialoog

Na zijn vrijlating bleef Gülen betrokken bij de maatschappij waarin hij was geboren en opgegroeid. Hij richtte de Hizmet-beweging op (de Dienstbeweging, ‘to serve’), niet alleen in Turkije maar wereldwijd, met een sterke toewijding aan educatie, altruïsme en interreligieuze dialoog. Hij ontwikkelde een ideologie die een moderne en progressieve interpretatie van de islam voorstond, met de nadruk op universele waarden zoals democratie, compassie, gelijkheid en rechtvaardigheid.

Uiteindelijk zou de Hizmet-beweging uitgroeien tot een wijdverbreid netwerk van scholen, liefdadigheidsorganisaties en interreligieuze platforms in 160 landen. De focus lag vooral op wetenschap, armoedebestrijding, interreligieuze dialoog en dienstbaarheid aan de maatschappij. In 1998 bracht Gülen een bezoek aan paus Johannes Paulus II om de dialoog en vrede tussen christenen en de moslimwereld te bevorderen.

Na de mislukte couppoging in 2016, waarvoor het Erdogan-regime unilateraal en categorisch de Gülen-beweging verantwoordelijk hield, werden leden van de beweging vervolgd en als ‘terroristen’ bestempeld. Duizenden mensen verloren hun baan, moesten vluchten of werden opgepakt en zitten nu levenslange gevangenisstraffen uit, vaak zonder enig bewijs.