Vanaf komend jaar kunnen Kosovaren eindelijk visumvrij door de Europese Unie reizen. Jonge Kosovaren willen graag Europa ontdekken. ‘We leven sinds de Balkanoorlog zeer geïsoleerd.’ 

In een café dicht bij de Universiteit van Pristina zit een grote groep studenten. Het is maandagochtend, alle terrassen zitten stampvol met jongeren. Iedereen kletst uitgelaten en de nieuwste Albanese hits klinken over het terras.

Journalistiekstudenten Lëndina (21) en Eduartë (20) hebben net een van de laatste tentamens achter de rug. Straks duiken ze de bibliotheek in om te studeren voor de overige toetsen, maar eerst wat ontspannen. Lëndina zucht glimlachend. ‘Na de toetsen is het eindelijk tijd voor vakantie. Ik denk dat ik helemaal instort!’ Ze beeldt het lachend uit. Hun zomervakantiebestemming zal zoals elk jaar buurland Montenegro zijn. Vrij vertrekken zit er namelijk nog niet in. Kosovo is momenteel het enige land in de Balkan waaruit inwoners nog niet vrij kunnen reizen. Uiterlijk begin 2024 komt daar verandering in. Dat betekent veel voor jonge Kosovaren, ze kunnen Europa straks voor het eerst zelf ontdekken.

Voornamelijk het doorsudderende conflict met Servië – dat de onafhankelijkheid van Kosovo weigert te erkennen – zorgt ervoor dat inwoners van Kosovo niet vrij kunnen reizen. ‘We leven sinds de oorlog in de jaren negentig eigenlijk zeer geïsoleerd’, vertelt Lëndina. ‘Veel jonge Kosovaren zouden Europa dolgraag willen verkennen en er een tijd studeren of werken.’

Ook de lange, ingewikkelde en dure procedures die doorstaan moeten worden voor toegang tot de Europese Unie en het Schengengebied zorgen ervoor dat de inwoners van Kosovo op dit moment terughoudend zijn.

‘Door wat de EU, voornamelijk in economische zin, voor ons betekent, is Kosovo erg op Europa gesteld’, vervolgt Lëndina. ‘Het Westen heeft ons na de oorlog in 1999 veel gebracht. Ondanks dat hebben we bijna geen zelf opgedane kennis van wat er in Europa speelt. Simpelweg omdat we de kans niet hebben gehad om erheen te gaan. We zijn bereid om goede connecties te maken, dat maakt de situatie soms frustrerend.’

Enkel de aanvraag van een Schengenvisum kost al zo’n tweehonderd euro. Vervolgens is het nog maar de vraag of de gehele procedure succesvol doorstaan wordt en er daadwerkelijk een visum wordt verstrekt door de ambassade. De lonen in Kosovo zijn aanzienlijk lager en maken alleen al de mogelijkheid om een aanvraag te doen kleiner. Volgens het Kosovaars Statistiekbureau (ASK) verdienen mensen tegenwoordig in de meeste sectoren zo’n vijfhonderd euro per maand.

‘Visumvrijheid is voor Kosovo een stap richting een lidmaatschap van de Europese Unie’

Eduartë: ‘Omdat Kosovo een land in heropbouw en transitie is, heeft niet elk land hier een ambassade. Voor verblijfsaanvragen voor de meeste Europese landen moet je als Kosovaar meermaals naar de ambassade in Macedonië afreizen om na te gaan of je aanmelding goed verloopt. Naast een smak geld kost de visumprocedure dus ook veel tijd.’

Knappe koppen

Op 18 april dit jaar kwam er tot opluchting van veel Kosovaren perspectief. De Europese Commissie liet weten dat Kosovo aan alle eisen voldoet om vrijstelling van de visumplicht te krijgen. Kosovaren mogen vanaf komend jaar binnen een tijdsbestek van een half jaar maximaal negentig dagen in een Schengen- of EU-land verblijven. En als het Europees systeem voor reisinformatie en -autorisatie (ETIAS) de nieuwe regels eerder weet door te voeren, wordt de visumvrijheid wellicht in 2023 nog werkelijkheid.

De stemming is positief onder de studentengroep: ‘Met de visumvrijheid in zicht kunnen we eindelijk zelf kennis opdoen en Europa ontdekken. Dat zal ervoor zorgen dat er een betere verbinding komt tussen Europa en Kosovo. We komen nauwer met elkaar in contact te staan. Visumvrijheid is voor Kosovo een stap richting een lidmaatschap van de Europese Unie.’

Maar leidt visumvrijheid straks niet tot een braindrain waarbij alle knappe koppen Kosovo verlaten voor een betere toekomst in de EU? Volgens de Kosovaarse antropoloog Valon Shkodra, werkzaam aan het Instituut van Albanologie, zijn deze zorgen onterecht. ‘Voor even, zeg drie maanden, zullen veel mensen het land verlaten. De meeste opgeleide inwoners van Kosovo zullen echter terugkeren. Visumvrijheid betekent namelijk niet dat je ergens onbeperkt mag verblijven.’

Eduartë en Lendina zijn het erover eens dat ze graag in Kosovo willen investeren met de kennis die ze in het buitenland hebben opgedaan. ‘Als visumvrijheid straks werkelijkheid is, zullen we de reismogelijkheid absoluut benutten. We zien het als een tijdelijke verkenningstocht. Daarna keren we, net als veel van onze leeftijdsgenoten, uit liefde voor Kosovo terug. We willen met onze opgedane kennis de situatie hier verbeteren.’

Dua Lipa

Lëndina vertelt dat als ze in het buitenland komt, ze mensen vertelt over het verleden en de huidige situatie in Kosovo. ‘Iedereen hier krijgt straks de kans om datzelfde te doen. Veel van ons zien het ook als missie om in lijn met onze ouders een vredevolle strijd voor Kosovo door te zetten. Onze ouders hebben ten tijde van de Kosovo-oorlog met Servië, eind jaren negentig, hard gevochten voor dit land. Ze wilden dat de komende generaties hier in vrijheid kunnen leven. We willen geen wraak, geen lijden en geen onrust. Enkel vrede. Door visumliberalisatie krijgen we toegang tot Europa. We kunnen onze stem laten horen. Kosovaren voelen zich sterk verbonden met de EU. We willen ons graag openstellen naar de wereld. We zijn het jongste land van Europa en daarom willen we iedereen onze potentie laten zien. We willen tonen wat we kunnen.’

Lëndina en Eduartë laten zich inspireren door de Kosovaarse wereldsterren Dua Lipa en Rita Ora. Eduartë glimlacht. ‘Het maakt ons trots dat er artiesten zijn die Kosovo internationaal op de kaart zetten. Dat willen wij ook doen. We voelen veel spirituele connectie met dit land. Ook al biedt Kosovo ons nog niet veel, mijn hart en ziel zullen altijd hier zijn. Dit land is alles voor ons.’