De Kanttekening peilde de kerststemming in India. ‘We leven hier zo dicht op elkaar dat het goed is om onze feesten samen te vieren. Daarom ga ik met kerst mee naar de kerk, schuif ik aan bij het islamitische Suikerfeest en steken we samen lichtjes aan met het hindoefeest Divali.’

Hoewel christenen slechts een paar procent uitmaken van de totale Indiase bevolking, wordt kerst door het hele land gevierd. Niet alle Indiërs vieren kerst, maar in veel gemeenschappen waar hindoes, moslims en christenen naast elkaar leven, delen de verschillende geloven in elkaars religieuze vieringen. Toch is deze eenheid niet overal even stabiel en heeft het hindoefundamentalisme van de afgelopen jaren gezorgd voor spanningen in christelijke gebieden.

In een land met ruim 1,3 miljard inwoners telt elke procent zwaar mee. De 2,3 procent aan christenen staat dan ook voor meer dan dertig miljoen mensen, vooral geconcentreerd in gebieden waar de voormalige kolonisten actief waren. Dit waren steden als Calcutta (Kolkata), Madras (Chennai), Bombay (Mumbai) en Delhi. Verder wonen er veel christenen in de voormalig Portugese kolonie Goa, de oude Franse kolonie Pondicherry, in de zuidelijke staten Kerala en Tamil Nadu, waar het christendom al bijna tweeduizend jaar wortels heeft en in de stammengebieden van het verre oosten van het land, waar missionarissen al meer dan honderdvijftig jaar aan het werk zijn. Ondanks dat de christenen slechts in enkele gebieden een meerderheid zijn, is het op het hindoeïsme en de islam na de grootste religie van India.

Net als in het westerse christendom kent India een rijke variant aan geloofsvormen binnen de kerk. Dit gaat van hybride vormen met veel hindoeïstische en regionale kenmerken tot het bijna tweeduizend jaar oude Malabar-christendom, een orde die hier gesticht zou zijn door de apostel Thomas. Verder is meer dan de helft van alle Indiase christenen katholiek en zijn de meeste protestante denominaties hier te vinden, zoals lutheranen, doopsgezinden, methodisten en een snelgroeiende pinksterkerk.

Hoewel rode mutsjes en kerstmannen steeds meer hun intrede doen in India, is de amerikanisering hier minder zichtbaar dan in Europa, waardoor het kerstfeest voor de meeste christenen echt een religieuze aangelegenheid is. Net als in westerse landen beginnen de voorbereidingen in de adventperiode. De hele buurt komt bijeen om de kerk te decoreren en vaak worden er ’s avonds grote lichtshows geprojecteerd om mensen te trekken. Thuis houden mensen een grote schoonmaak, kopen nieuwe kleding en komen massaal terug naar hun geboorteplaats om met de hele familie kerst te vieren. Huizen, tuinen en balkons worden versierd en er is vaak grote rivaliteit welke familie de mooiste en grootste kerststal neerzet. Hoewel veel christelijke huishoudens echte of plastic kerstbomen optuigen, worden er in India ook bananenbomen of zelfs mangobomen versierd met katoen en zelfgemaakte kerststerren. Net als de meeste feestdagen in India is kerst een feest met veel licht en kleuren en worden winkels, markten en sommige kantoren versierd met kleurige lichtjes en bloemen.

Muziek is ook een belangrijk onderdeel van de kerstviering. In grote steden waar de Engelsen actief waren, worden rond de feestdagen dansavonden georganiseerd in Britse stijl. Ook worden er uit luidsprekers bij kerken vaak kerstliederen afgespeeld en studeren kinderen liedjes en dansjes in. Bijvoorbeeld in een sloppenwijk van de stad Hyderabad, waar Matthew (11) en zijn vriendjes een dans- en zangvoorstelling voorbereid op de melodie van ‘Hoor de eng’len zingen d’eer’. Staand tegen de muur van een piepklein kerkje vertelt hij dat ze de hele maand na school oefenen met de vrouw van de priester. ‘Op Eerste Kerstdag treden we op voor de hele gemeenschap, maar wel buiten denk ik, want we passen nooit met zijn allen in de kerk. Daarna eten we zoetigheden bij de huizen van al onze vriendjes.’

Net als in de meeste christelijke tradities is eten en het samenkomen met families erg belangrijk in India. De Indiaas-Canadese culinair journaliste Michelle Peters-Jones beschrijft de kerstvieringen van haar jeugd door de ogen van een echte foodie: ‘Ik hield vooral van alle culturele invloeden rondom de zoetigheden die we vroeger thuis maakten. De vruchtencakes lijken erg op de Engelse christmas pudding, de koekjes die we maken zijn een achterblijfsel van de Nederlandse VOC en veel ander snoepgoed heeft zijn wortels in de Franse en Portugese keuken. Daarom is de kerstkeuken in India een echte smeltkroes van culturen die onderdeel waren van de Indiase koloniale en christelijke geschiedenis.’ Verder volgen Indiase christenen vooral hun eigen culinaire gebruiken en serveren tijdens kerst rijke curry’s, rijstcakes en biryani, een kruidig rijstgerecht met vlees.

Net als in Europa is de nachtmis één van de belangrijkste momenten van de kerstviering in India. Toch herkende de Roemeense reiziger Cezar (43) tijdens de mis in de zuidelijke staat Kerala maar weinig wat hem aan kerkdiensten thuis deed denken. ‘Behalve de apen was er ‘s avonds niemand op straat, maar de kerk zat bomvol. Buiten lagen honderden slippers en sandalen, want in India mag je nergens met je schoenen aan naar binnen. De mannen zaten links en de vrouwen rechts en de hele mis werd zingend opgedragen; de priester zong voor en de kerkgangers herhaalden, vooral de vrouwen, die veel trouwer naar de kerk gaan dan de mannen. Op een paar bekende klanken na deden de muziek en de liederen me ook niet direct denken aan Kerstmis thuis, net zo min als de kleurrijke sari’s van de vrouwen en de pittige curry die we daarna aten met een lokale familie.’

De traditie van kerstcadeau’s is in India slechts mondjesmaat overgewaaid. In plaats daarvan gaan mensen op Eerste Kerstdag langs bij hun buren, vrienden en familieleden met huisgemaakt snoepgoed en andere zoetigheden. Zo herinnert de hindoeïstische student Kaushin (23) dat zijn christelijke buren overal langs de deuren gingen. ‘Of het nou moslims, hindoes of christenen waren, ze wensten iedereen een vrolijk kerstfeest en deelden hun lekkere eten. We leven hier zo dicht op elkaar dat het goed is om onze feesten samen te vieren. Daarom ga ik met kerst mee naar de kerk, schuif ik aan bij het islamitische Suikerfeest en steken we samen lichtjes aan met het hindoefeest Divali.’

Ook de hindoeïstische programmeur Hemant (31) herinnert zich dat hij vroeger met zijn moeder naar de kerstdienst ging. ‘Gewoon omdat we benieuwd waren naar de verschillende rituelen en liedjes die ze zongen. Thuis hing ik rond de kerstdagen altijd een sok in de woonkamer waar mijn ouders dan ‘s avonds wat lekkers in stopten. Wat het allemaal betekende wist ik toen niet, maar ik herinner kerst daardoor wel als een prettige tijd van het jaar.’

Kerst in andere gemeenschappen
De twee grootste religies boven het christendom in India zijn het hindoeïsme en de islam. Andere grote geloofsgroepen zijn de sikhs, de jaïns en de boeddhisten. Deze minderheidsreligies zijn slechts in enkele gebieden dominant en komen daardoor minder in contact met christenen dan moslims en hindoes. Over het algemeen vieren sikhs, jaïns en boeddhisten kerst niet uit godsdienstige redenen, maar bezoeken ze wel hun familie, omdat het ook voor hen een vrije dag is. Zo zegt de jaïnistische kinderarts Chheda (37) dat zij het religieuze aspect van kerst niet vieren, maar dat ze wel stilstaan bij de boodschap van behulpzaamheid en liefdadigheid. ‘Ook is geweldloosheid één van de pijlers van het jaïnisme, waardoor het leven van Jezus ook voor ons kan dienen als inspirerend voorbeeld.’

Hoewel moslims Jezus erkennen als profeet, vieren ook zij het kerstfeest niet zoals christenen. De islamitische advocaat Mohammad Arif Khan (50) legt uit dat de Koran voorschrijft dat moslims respect dienen te hebben voor mensen van verschillende geloven en dat in gebieden waar moslims en christenen dicht op elkaar wonen het feest vaak mee wordt gevierd. ‘Maar’, zegt hij, ‘in de nasleep van de aanslagen van 11 september is er veel druk komen te staan op de band tussen moslims en christenen. De dominante negatieve publiciteit in de media over de islam heeft er voor gezorgd dat moslims meer in zichzelf keerden. Toch bestaan er ook in India interreligieuze initiatieven die juist opkomen voor broederschap tussen de verschillende geloven door respect te tonen op hun feestdagen. Daarom vier ik dit jaar kerst met christelijke families in mijn wijk.’

Het hindoeïsme staat traditioneel gezien bekend als een pluralistische, tolerante en open-minded religie die weinig moeite kent met een diversiteit aan religieuze interpretaties. Volgens hen is God of Brahma onuitputtelijk in zijn verschijningsvormen, waardoor het hindoeïsme, in vergelijking met de meeste religies, altijd open heeft gestaan voor invloeden van buitenaf. Zo zagen de populaire hindoemysticus Ramakrishna en zijn volger swami Vivekananda Jezus als één van de incarnaties van God en vieren zij zijn geboortedag met een speciaal vereringsritueel. Wanneer hindoes kerst vieren, gebeurt dit dan ook niet op dezelfde wijze als christenen. De interpretatie van de geboorte van Jezus is anders en er worden eigen bewoordingen en rituelen gebruikt, zoals het offeren van bloemen, het branden van wierook en het reinigen van een Jezus-beeldje.

Het gevaar van kerst
Ondanks dat het kerstfeest in de meeste gebieden wordt gevierd in vrede en met steun van andere religieuze groepen, is door het groeiende hindoenationalisme van de afgelopen jaren het geweld jegens kerkgangers toegenomen. Volgens Open Doors, een Nederlandse stichting die wereldwijd opkomt tegen christenvervolging, zakte India naar de elfde plek op de wereldranglijst van landen waar het onveilig is voor christenen. Zo werden er vanaf de jaren negentig in verschillende delen van het land kerken in brand gestoken, nonnen verkracht, priesters bedreigd en zelfs vermoord en werden kerkdiensten verstoord door extreemrechtse hindoegroeperingen die het christendom zien als een buitenlandse, invasieve religie. Hun retoriek is dat buitenlandse kolonisten met hun missionarissen naar India kwamen om hen ongevraagd de les te lezen over het geloof. Volgens de groeperingen zit niemand te wachten op een buitenstaander die hen de weg naar God laat zien. Daarom zijn er door hen in verschillende staten initiatieven gestart om hindoes die recentelijk zijn overgestapt op het christendom terug te bekeren naar het hindoeïsme, hetgeen vaak onder dwang gebeurt.

Sinds de verkiezingen van 2014 voelen religieuze minderheden in India zich bedreigd, aangezien de coalitie van minister-president Narendra Modi zich profileert als pro-hindoe. Volgens Uddhav Thackeray, leider van de extreemrechtse coalitiepartij Shiv Sena, zijn er meer dan vijftig landen voor moslims, hebben christenen Amerika en Europa, hebben boeddhisten China, Sri Lanka en Myanmar, maar hebben hindoes alleen India en is er daarom geen plaats voor deze niet-Indiase religies. Ook zijn er ministers in Modi’s partij die steun leveren aan groeperingen als Dharm Jagran Samiti, een radicale hindoe-organisatie die bezworen heeft om voor 2021 alle christenen en moslims te bekeren tot het hindoeïsme of ze het land uit te zetten. In dit politieke klimaat is er onder moslims en christenen weinig vertrouwen dat de overheid hen zal beschermen tegen het groeiende geweld.

Eén van de redenen voor het geweld jegens christenen is de wrok uit het koloniale verleden waarin veel Indiërs onder dwang bekeerd werden door missionarissen uit Europa en Amerika. Ook vandaag de dag zijn westerse missionarissen, vooral van Amerikaanse evangelische stromingen, actief in arme gebieden waar veel sociale en economische problemen voorkomen. Volgens de hindoe-organisaties kiezen de missionarissen kwetsbare families uit die makkelijk te beïnvloeden zijn. Ook in islamitische gebieden zijn er door dergelijke bekeringsactiviteiten spanningen gekomen tussen moslims en christenen en waarschuwen imams hun achterban voor missionarissen. Zowel in Kashmir, een gebied met een moslimmeerderheid, als in Orissa, een staat waar veel geweldsincidenten plaatsvinden jegens christenen, hebben lokale protestgroepen scholen gewaarschuwd om geen kerst te vieren.

Zowel in de Indiase grondwet als in de oude hindoeïstische geschriften worden mensen aangespoord tot harmonie tussen verschillende geloofsvormen. Zoals de in India woonachtige Dalai Lama zegt, ‘India is een model voor religieuze tolerantie, aangezien verschillende tradities als het boeddhisme, het hindoeïsme en het jaïnisme hier al twee- tot drieduizend jaar floreren.’ Volgens Roy Matthews, een katholieke priester in Kashmir, kunnen hindoes, moslims en christenen prima samenleven en is India juist een voorbeeld waar het meestal goed gaat tussen de verschillende religies en bevolkingsgroepen. ‘Alleen’, zegt hij, ‘is het net als bij het opkomende nationalisme in Europa het probleem dat wanneer mensen onder de illusie zijn dat hun cultuur en identiteit onder druk staan, ze radicalere denkbeelden ontwikkelen. Daarom, als je de meeste hindoes in het nauw drijft om een mening te vormen, kiezen ze ook voor hun eigen achterban. We kunnen probleemloos samenleven, maar zodra politici lijnen gaan trekken over religieuze verschillen, dan is er geen toekomst voor het tolerante India dat Gandhi ons liet zien.’ Vir Sangvhi, journalist bij de Hindustan Times, schrijft dat er in het pluralistische India van zijn jeugd geen sprake was van een contradictie tussen het vieren van kerst en het hindoeïsme. ‘Het hindoeïsme dat ik ken, is niet beledigd wanneer je feesten van andere tradities viert. Mijn geloof zwakt niet af als ik kerst meevier met mijn buren en hen uitnodig voor ons Ganpati-festival. Hoe onzeker zijn deze extreemrechtse organisaties over hun eigen cultuur en geloof als ze het zingen van kerstliedjes op scholen zien als een complot? En hoe zwak is je vertrouwen in je eigen geloof als je zoveel bedreiging ziet in andere religies? De hindoe-extremisten hebben het mis, kerst is en blijft absoluut een Indiaas festival.’