De oorlog om Nagorno-Karabach is voorbij. Armenië likt haar wonden, Azerbeidzjan viert de zege. Maar ook Turkije en Rusland hebben gewonnen.

Maandagavond tekenden de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev, de Armeense premier Nikol Pasjinian en de Russische president Vladimir Poetin een staakt-het-vuren. Hiermee kwam een einde aan de strijd om Nagorno-Karabach, die bijna anderhalve maand duurde en enkele duizenden slachtoffers maakte. 

Azerbeidzjan viert het verdrag als een overwinning: het mag alle gebieden die het veroverde in Nagorno-Karabach houden. Daarnaast moet Armenië zich terugtrekken uit alle Azerbeidzjaanse gebieden buiten Nagorno-Karabach waar het sinds de wapenstilstand van 1994 militair aanwezig was. De Armeense premier Pasjinian noemt het akkoord ‘onbeschrijflijk pijnlijk voor mij en voor ons volk’. 

‘Dit is geen vredesakkoord, dit is een machtsakkoord tussen dictators Poetin en Erdogan’, zegt de Armeens-Nederlandse ambtenaar Armine Stepanyan, die familie heeft wonen in Nagorno-Karabach. ‘Armenië is gedwongen om te tekenen bij het kruisje. Dit, om verder bloedvergieten en etnische zuiveringen op de Armeniërs te voorkomen.’ 

Armenië is volgens haar het slachtoffer geworden van imperialistische ambities van Rusland en Turkije. Turkije hielp Azerbeidzjan in de oorlog tegen Armenië, Rusland keurde dit goed. ‘Het is bewezen dat Turkije jihadisten heeft laten meevechten in de oorlog. En Erdogan heeft gezegd dat onder zijn hoede het land weer islamitisch wordt.’

Stepanyan is opgelucht dat de oorlog voorbij is. Tegelijkertijd houdt ze haar hart vast. ‘In Artsach (de Armeense naam voor Nagorno-Karabach, red.) woonden 150.000 Armeniërs, die aan het front staan of naar Armenië gevlucht zijn. Een deel van mijn familie is naar Armenië gevlucht, een ander deel is nog in Artsach.’

Stepanyan heeft dagelijks contact met haar familie. ‘Terug naar het kapotgebombardeerde Nagorno-Karabach onder het Azerbeidzjaanse regime zien ze niet als een optie. De mensen die nog in Artsach zijn willen niet weg. Ik weet niet hoe dit verder gaat aflopen. Ik weet wel dat Armenië de gevolgen niet alleen kan dragen.’  

Azerbeidzjaanse overwinning

De Azerbeidzjaanse overwinning is juist goed nieuws voor de honderden Azerbeidzjaanse ontheemden, die het geweld van deze oorlog zijn ontvlucht. Dat geldt ook voor de tienduizenden Azerbeidzjanen die in de jaren negentig Nagorno-Karabach moesten ontvluchten, na de eerste oorlog (1988-1994) in dit gebied, en sinds die tijd in vluchtelingenkampen wonen. 

‘Azerbeidzjaanse ontheemden kunnen nu naar huis terugkeren’, vertelt de Azerbeidzjaanse journaliste Arzu Geybulla ons. ‘Niet meteen natuurlijk, want het zal tijd kosten om de gebieden schoon te maken, de infrastructuur opnieuw op te bouwen en pas dan de verhuizing goed te keuren. Maar president Ilham Aliyev heeft keer op keer herhaald dat de Azerbeidzjaanse regering alle nodige stappen en maatregelen zal nemen om de ontheemden terug te brengen naar hun huizen en hun leven in die gebieden weer op te laten bouwen.’

De Azerbeidzjaans-Nederlandse studente Aynur Hasanzadeh vierde ‘de dag van de overwinning’ in Istanbul. ‘Ik was net geland met het vliegtuig en aangekomen in de stad, toen bekend werd gemaakt dat Azerbeidzjan de oorlog had gewonnen. We hebben minder gewonnen dan gehoopt, maar we zijn niet ontevreden.’ 

Azerbeidzjan heeft Nagorno-Karabach niet volledig teruggekregen. Er is een Armeens rompstuk overgebleven, dat door Russische vredestroepen wordt beschermd. Ook moeten deze troepen de Lachin-corridor openhouden, die dit rompstuk met Armenië verbindt. ‘De Russen blijven er voor minimaal vijf jaar, maar dit kan worden verlengd’, vertelt ze. ‘Ik denk dat de Russen niet zomaar weg zullen gaan.’ 

Er komt daarnaast een multinationale vredesmacht, waar mogelijk ook Turkse militairen aan zullen deelnemen. ‘In Azerbeidzjan zijn we erg pro-Turks, ongeacht het regime. We zijn ook erg blij dat Turkije Azerbeidzjan heeft geholpen. Turkije wordt steeds machtiger. Daar is Rusland bang voor. Maar Turkije is helaas nog niet machtig genoeg om de vredesbepalingen te dicteren.’ 

Voor Turkije is de overwinning van Azerbeidzjan hoe dan ook een overwinning, aldus journaliste Geybulla. Turkije heeft zich verzekerd van de belofte van een corridor die de oostelijke horizon van het land drastisch verbreedt: van Oost-Turkije naar de Kaspische Zee, via de Azerbeidzjaanse exclave Nachitsjevan – in feite een nieuwe handelsroute tot aan Centraal-Azië. Daarnaast vergroot Turkije de economische invloed in Azerbeidzjan, onder andere door te investeren in de wederopbouw van Nagorno-Karabach.

Russische invloed

Wat veel Azerbeidzjanen steekt, is dat Rusland de vredesvoorwaarden heeft bepaald en toezicht zal blijven houden in Nagorno-Karabach. Studente Hasanzadeh: ‘In de jaren negentig hadden we de Russen ons land uitgestuurd, nu zijn ze weer terug.’

Kaukasus-analist Jelger Groeneveld ziet Rusland dan ook als grote winnaar van het conflict. ‘Turkije heeft Azerbeidzjan aan de overwinning geholpen, maar de regeling betekent dat er Russische troepen op Azerbeidzjaans grondgebied zijn. Over Turkse troepen wordt in het akkoord tussen Armenië en Azerbeidzjan niets gezegd, hoewel de komst van deze troepen ook niet wordt uitgesloten. Het is nogal vaag.’ 

De Russen hebben daarnaast hun invloed in Armenië uitgebreid, vertelt Groeneveld. ‘Niet alleen zijn de Armeniërs in het resterende deel van Nagorno-Karabach voor hun veiligheid afhankelijk van Russische troepen, ook de legitimiteit van premier Pasjinian wordt door veel Armeniërs nu in twijfel getrokken.’ 

Pasjinian, die in 2018 aan de macht is gekomen dankzij de zogenoemde Fluwelen Revolutie, voerde een pro-democratisch beleid dat haaks stond op de belangen van Rusland. ‘Vandaar ook dat Rusland Armenië niet te hulp wilde schieten. Nu is Armenië aan de genade van Moskou overgeleverd. En dit betekent weer Russische invloed in het land.’ Het zou Groeneveld niet verbazen als Pasjinian binnenkort plaatsmaakt voor een zetbaas van Moskou. 

‘Nu is Armenië aan de genade van Moskou overgeleverd’

Of de vrede tussen Armenië en Azerbeidzjan echt duurzaam is, is overigens nog maar de vraag, aldus de Britse Kaukasus-deskundige Thomas de Waal in the New York Times. Nagorno-Karabach moet weer worden opgebouwd, vluchtelingen moeten veilig kunnen terugkeren naar hun huizen, landmijnen moeten worden verwijderd. Er moet humanitaire steun komen, mensenrechtenschendingen moeten worden aangepakt en de geïsoleerde regio moet worden opengesteld voor internationale en VN-organisaties. Kwesties waar de politici in Moskou en Ankara weinig kaas van hebben gegeten, of domweg niet in geïnteresseerd zijn. 

De Waal: ‘Wat in de nacht van 9 november werd ondertekend, was slechts een overeenkomst voor Nagorno-Karabach. Er is nog veel meer nodig om vrede te bereiken.’