Vandaag begint de NAVO-top in Madrid, waar de Turkse president Erdogan zal praten met de leiders van Zweden en Finland. Erdogan blokkeert al maanden hun toetreding tot de NAVO, officieel omdat met name Zweden te ‘Koerdistan-vriendelijk’ zouden zijn. Maar er zit meer achter, vertelt Ahmet Erdi Öztürk, universitair hoofddocent Internationale Betrekkingen aan de Metropolitan University in Londen.

Turkije wil officieel dat sommige gevluchte Koerden, die als PKK-terroristen worden gezien, worden uitgeleverd. Ook eist het land dat de wapensteun aan Koerdische groepen in Noord-Syrië wordt gestaakt. Maar volgens Öztürk ‘gebruikt’ Turkije deze argumenten om andere dingen te behalen.

‘Het belangrijkste punt is dat Turkije gewoon weer aan tafel wil zitten met de Verenigde Staten, als volwaardige bondgenoot, en dat onderlinge kwesties worden opgelost. Turkije is bijvoorbeeld uit het F-35-straaljagerprogramma gehaald en er zijn allemaal blokkades voor het verkoop van wapens.’

Bovendien is er nog de kwestie van het omzeilen van de westerse sancties tegen Iran met goud. Dat gebeurt met hulp van Turkije, namelijk via de Turkse Halk Bank. Öztürk: ‘Turkije doet moeilijk omdat het deze Turks-Amerikaanse geschillen op wil lossen.’

De hoogleraar drukt ons op hart dat we ‘ons goed moeten realiseren’ wat hier gebeurt: Turkije dat de Europese veiligheidssituatie op het spel zet, louter om zijn eigen zin door te drijven.

‘De NAVO is vanwege de Russische dreiging bezig met het opzetten van een nieuw Euro-Atlantische verdedigingsstrategie, die voor decennia de veiligheidspolitiek zal bepalen. Maar Turkije is desondanks meer dan bereid om roet in het eten te gooien, zolang het land niet de dingen gedaan krijgt die het gedaan wil krijgen. Turkije is daarin bewust heel ver gegaan.’

Dit brengt Öztürk tot een tweede punt: Erdogan doet aan spierballenpolitiek met het oog op de Turkse presidentsverkiezingen van volgend jaar. Uit verschillende opinieonderzoeken blijkt dat een deel van het Turkse electoraat dit soort politiek op prijs stelt en Erdogan hiervoor zal belonen. Hij zal hierdoor zo’n 2 procent meer stemmen krijgen. ‘Dit is bij een verkiezingsstrijd, die wellicht een nek-aan-nekrace zal worden, geen gering percentage.’

Het gaat puur om het eigenbelang van het Erdogan-regime, dat alles aangrijpt om aan de macht te blijven’

Öztürk noemt een derde neveneffect van de kwestie rond NAVO-toetreding van Finland en Zweden: Erdogans kritiek is koren op de molen van Vladimir Poetin. De Russische president verwelkomt elke splijtzwam binnen het westerse bondgenootschap.

‘Vanuit Erdogans perspectief is het behagen van Poetin kennelijk winst. Het gaat hier dus puur om het eigenbelang van het Erdogan-regime, dat werkelijk alles zal aangrijpen om maar aan de macht te blijven’, zegt Öztürk, de komende Turkse verkiezingen indachtig. ‘Daarom maakt de Turkse president hier een halszaak van.’

Turkije heeft een stuk of tien wensen. Daaronder onder meer het kopen van Amerikaanse F-16’s, de opheffing van Westerse militaire sancties die waren ingesteld na de Turkse aankoop van het Russische S-400 raketsysteem en opheffing van Duitse economische sancties tegen Turkse tankmotoren omdat die zijn gebruikt in het offensief tegen Koerden in Noord-Syrië. Zelfs als slechts één van deze wensen wordt ingewilligd, beschouwt Erdogan dit als winst, zegt Öztürk.

Omgekeerd is volgens Özturk het belangrijkste risico voor Erdogan dat zijn veto kan leiden tot ‘prestigeverlies’, met mogelijk strategische gevolgen van dien.

‘In Turkije zijn er stemmen die de ‘strategische eenzaamheid’ van Turkije prijzen; hierdoor zou Erdogan allerlei eisen op tafel kunnen leggen. Maar deze strategische eenzaamheid kan in pijnlijke eenzaamheid veranderen wanneer Turkije economisch, maar ook strategisch minder als onderdeel van de nieuwe Euro-Atlantische verdedigingsstrategie wordt gezien. Turkije bevindt zich namelijk in een gevaarlijke regio als het Midden-Oosten. Maar de huidige regering denkt hier niet over na, vanwege diens politieke kortetermijnstrategie.’

Verder kan Turkije formeel weinig gebeuren. ‘Turkije is NAVO-lid en heeft statutair het recht om een nieuw lid te blokkeren. Niemand kan Turkije uit de NAVO zetten, omdat het land zijn veto heeft gebruikt of niet. Europa en de Verenigde Staten kunnen Turkije geen economische sancties opleggen hiervoor.’

Maar: ‘Het gaat erom wat de Amerikaanse president Joe Biden gaat doen’, herhaalt Öztürk, ‘of hij weer met Turkije aan tafel gaat zitten, of niet.’

Dat zal volgens hem ook een weerslag hebben op de markten. Als Erdogan weer gezien wordt door Biden, krijgen investeerders meer vertrouwen in de nu zo kwakkelende Turkse economie.