In de Italiaanse universiteitsstad Perugia kwamen journalisten uit de hele wereld bezorgd bijeen. Yavuz Baydar doet verslag. ‘Eerlijke verslaggeving is urgenter dan ooit.’

‘Hey, welkom bij de club!’ Dit was een veelgehoorde begroeting telkens als een collega uit welk deel van de wereld dan ook een journalist uit de VS ontmoette. Het weerspiegelde onvermijdelijk de wereldwijde sfeer van onrust, die op allerlei manieren tot uiting kwam tijdens het drukbezochte International Journalism Festival dat afgelopen zondag eindigde. Het centrale thema was, zoals een Oekraïense verslaggever het verwoordde: ‘een vermenigvuldigd niveau van existentiële bedreigingen voor ons vak wereldwijd.’

Elk jaar nemen minstens 500 sprekers deel aan de bijeenkomst in Perugia, dat zijn prachtige middeleeuwse ruimtes openstelt voor moderne discussies en uitwisselingen op hoog niveau tijdens meer dan 200 sessies. Journalisten van over de hele wereld komen bijeen, waaronder Nobelprijswinnaars, Pulitzer- en European Press Prize-winnaars, financiers, en een groot publiek dat gratis mag deelnemen. Zoals in eerdere edities werd geen cruciaal of gevoelig onderwerp geschuwd, met Gaza als een van de vele besproken thema’s.

Gedurende de vier intensieve dagen, van het ene naar het andere panel rennend, kon men niet anders dan de sombere stemming voelen die de journalistiek in haar greep had genomen.

Amerikaanse collega’s

Daarom het centrale thema: gelaagde bedreigingen voor de ruggengraat van onafhankelijke journalistiek, via ‘tech-leenheren’, ‘broligarchen’ en autocratieën die druk bezig zijn netwerken op te bouwen. Amerikaanse collega’s sloten zich aan bij onze zorgen, zorgen die ons al meer dan tien jaar bezighouden,  en ‘werden lid van de club’.

Het was geen verrassing een prominente figuur in de wereldwijde strijd voor mensenrechten op verschillende locaties te zien: Ken Roth, voormalig directeur van Human Rights Watch, dat hij dertig jaar leidde, en schrijver van het recent verschenen boek Righting Wrongs.

Toen we elkaar spraken tussen enkele panels, zei hij tegen mij: ‘Autocraten begrijpen dat een essentieel onderdeel van hun pogingen om checks and balances te ondermijnen, het ondermijnen van de media is. We zien dit in landen als India of Turkije, maar in het algemeen geldt nu: de verdediging van journalistiek is de verdediging van democratie wereldwijd.’

‘Wij bevinden ons in een crisismoment, waarin journalistiek als geheel onder druk staat’, vertelde Jodie Ginsberg, directeur van het Committee to Protect Journalists (CPJ), me. ‘Het staat niet langer alleen onder druk in autocratieën, maar ook in grote democratieën. We moeten samenwerken en terugvechten.’

‘Wat er in de VS gebeurt, heeft gevolgen voor al onze landen’

Patrícia Campos Mello, een vooraanstaande journaliste van Folha de São Paulo, die tot voor kort zwaar werd aangevallen door het Bolsonaro-regime, beaamde: ‘We bereiden ons allemaal voor op een wereldwijde impact. Wat er in de VS gebeurt, heeft gevolgen voor al onze landen. Ja, sommige landen zoals India en Turkije ondergaan een ‘autocratisering’, maar de risico’s zijn niet verdwenen — ook niet in bijvoorbeeld Brazilië. Daarom is de behoefte aan accurate en eerlijke verslaggeving groter dan ooit, in plaats van een onevenredige nadruk op opiniestrijd.’

De beproevingen veroorzaakt door autocraten vormden een terugkerend thema. In een speciaal panel benadrukte ik de ‘nieuwe norm’ die zich ontwikkelt, gebaseerd op Anne Applebaums boek Autocracy Inc.: de zelfverzekerde autocraten vallen niet alleen journalisten of redacties aan, maar intimideren ook democratische overheden zodat zij geen onafhankelijke journalistiek meer financieren, noch in eigen land, noch voor journalisten in ballingschap. Mijn gevluchte collega uit Azerbeidzjan, Arzu Geybulla, onderstreepte dit met een waarschuwing: ‘De uitdagingen nemen razendsnel toe’, zei ze. ‘Alles wat we wisten verandert in hoog tempo. Onze verdedigingsmechanismen zijn niet langer toereikend. We hebben alle steun nodig die we kunnen krijgen.’

Van Steffan Lindberg van het V-Dem Instituut leerden we dat drie op de vier mensen in de wereld in niet-democratische landen leven. Dat betekent dat momenteel 72 procent van de wereldbevolking in autocratische regimes leeft, tegenover 49 procent in 2004. Volgens Lindberg werd mediavrijheid in de afgelopen tien jaar in 44 landen aangevallen en ondermijnd.

Huilen om Russische gevangenis

In een uiterst aangrijpende sessie ontmoette het publiek Alsu Kurmasheva, een journaliste van Radio Free Europe/Radio Liberty, die negen maanden in Rusland gevangen zat en vorig jaar via een speciale uitwisseling werd vrijgelaten. Samen met Can Yeginsu, een expert op het gebied van vergelijkbare internationale zaken, vertelde zij in huiveringwekkend detail over de vreselijke omstandigheden in de Russische gevangenis, haar strijd tussen hoop en wanhoop, en het moment waarop zij weer vrij was, waarbij ze beelden toonde van de vreugdevolle hereniging met haar familie.

Op dat moment huilde Yeginsu, net als enkelen in het publiek. Tijdens de sessie werd ook gesproken over journalisten die nog steeds gevangen zitten, waaronder Joakim Medin, wiens naam tijdens de festivaldagen geregeld viel.

Een ander belangrijk onderwerp was de opkomst van foreign agent laws, wetten die journalistiek criminaliseren. Can Yeginsu deelde ideeën over hoe hiertegen op te treden: ‘Turkije presenteerde in oktober 2024 een geavanceerde foreign agents-wet en trok die in november weer in. Als je verantwoordelijk bent voor de economie van een land dat buitenlandse investeringen probeert aan te trekken, dan helpt zo’n wet niet. Landen met open economieën beseffen steeds vaker dat dit soort wetgeving economische schade kan aanrichten. Dus: ga naar de ministeries van Financiën. Ik zeg niet dat het altijd werkt, maar je zou verbaasd zijn’, zei hij.

Journalistiek in Palestina

Toen ik die avond een groep collega’s uit Palestina en Egypte sprak tijdens het diner, was hun stemming uiterst somber. De Egyptische onafhankelijke media hadden te lijden onder de financieringsbeperkingen die de regering-Trump had opgelegd. De ervaren hoofdredacteur uit Ramallah, Muamar Orabi, sprak met wanhoop in zijn stem: ‘Internationale organisaties straffen de journalistiek in Palestina zwaar’, zei hij tegen mij. ‘Onze grootste geldschieter, SIDA uit Zweden, heeft de steun beëindigd — net als de Amerikanen. We staan nu al maanden financieel op nul. Hoe verwacht de wereld dat wij ons werk doen als men ons zo behandelt?’

De Hongaarse collega Peter Erdelyi schatte dat momenteel zo’n 50 procent van de wereldwijde publieke financiering is weggevallen, wat dwingt tot heroverweging van verdienmodellen en het opnieuw opbouwen van de band met lezers.

‘Hoe verwacht de wereld dat wij ons werk doen als men ons zo behandelt?’

Later die avond ontmoette ik Yuval Abraham, de Israëlische collega, hoofdredacteur van het kritische nieuwsplatform +972 en co-regisseur van de Oscar-winnende film No Other Land. We vergeleken hoe Erdogan en Netanyahu op hun eigen manier de journalistiek onderdrukken. Daarna bracht hij het gesprek op een ander censuuronderwerp: de film werd zonder enige uitleg afgewezen door Netflix, HBO, Disney en andere grote platforms. Alleen MUBI toonde interesse. ‘Het is kleiner, maar we gaan er waarschijnlijk voor’, voegde hij toe.

Geglobaliseerde digitale censuur was een centraal thema gedurende het hele festival, met nadruk op tech-oligarchen — Musk, Zuckerberg, Bezos. Een duister onderwerp was het structureel schrappen van factcheckers bij big tech. Sommige factcheckers waren aanwezig en spraken in een panel over de giftige, bedreigende werkomgeving. Ze worden lastiggevallen door agressieve partijdige stemmen en legden uit hoe hun werk wordt ondermijnd door overheidsfunctionarissen en tech-oligarchen die bewust wantrouwen zaaien bij het publiek om politieke of financiële redenen.

De dag erna sprak ik Natalia Antelava, redacteur van Coda Story en afkomstig uit Georgië. Zij vertelde over haar, en vele anderen hun, grootste zorg en gaf dit mee in verschillende sessies.

‘Het is verdrietig dat we onszelf blijven uitlijnen met big tech, alsof het een bondgenoot is’, zuchtte ze. ‘Dat is het niet. We moeten beseffen dat het niet neutraal is. Alles wordt gerund door een groep machtsbeluste mannen.’ Het is duidelijk: het is tijd om buiten de gebaande paden te denken.