De Duitse regering wil Syrische vluchtelingen de deur wijzen als blijkt dat ze niet langer bescherming nodig hebben. Geert Wilders (PVV) was er als de kippen bij en reageerde op X: ‘Heel goed, dat moeten wij ook snel gaan doen: zoveel mogelijk Syriërs terugsturen!’

‘Laat ze hun eigen land helpen heropbouwen. Scheelt ons ook een hele hoop geld dat we aan onze eigen mensen kunnen besteden en er komen dan bovendien meer woningen voor Nederlanders beschikbaar!’ ging de tweet van Wilders verder.

Hij reageerde daarmee op de uitspraken van de Duitse minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser in verschillende Duitse media. ‘De bescherming voor Syrische vluchtelingen zal worden herzien en zelfs ingetrokken als mensen deze bescherming in Duitsland niet langer nodig hebben omdat de situatie in Syrië is gestabiliseerd’, aldus de politicus volgens RTL Nieuws.

Heel verrassend is de reactie van Wilders hierop niet. Hij pleit al langer voor het terugsturen van Syriërs in Nederland, ook voordat het Assad-regime omver werd geworpen. Wilders liet de kans niet liggen dit nog eens te benadrukken toen bleek dat Syrië was bevrijd van de dictator. ‘Als Syriërs in Nederland zelf staan te juichen over de nieuwe situatie in Syrië dan kunnen ze ook terug worden gestuurd, Schoof!’ schreef hij. De uitspraak van Duitse kant was voor Wilders ongetwijfeld aanleiding om deze wens nog eens kracht bij te zetten.

Maar meer dan een wens zal het waarschijnlijk niet zijn. Toen het nieuws over de gevallen dictator de wereld wakker maakte, besloot de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) voorlopig geen aanvragen te behandelen omdat de veiligheidssituatie nog te onduidelijk is, en dat is nog steeds het geval.

‘Het is een zinloze discussie’, zegt Tweede Kamerlid Anne-Marijke Podt (D66). ‘Het is nu al de derde keer dat dit geroepen wordt. Maar of Syrië veilig is, is helemaal geen politieke beslissing. Dit wordt onderzocht door experts. Daarop wordt vervolgens het landenbeleid aangepast. Momenteel is er te veel onduidelijkheid over Syrië en voorlopig zal er geen nieuwe veiligheidsanalyse komen.’

Angst voor een streng islamitische regering

Hoewel er regelmatig in de media wordt gesproken over een ‘nieuwe regering’ in Syrië, is er in werkelijkheid sprake van een transitieperiode. Er zijn ambtenaren op posten benoemd om deze periode te overbruggen, maar er is nog geen sprake van een legitieme regering, legt Majed uit, een Syriër die betrokken is bij de onderhandelingen in Damascus en liever anoniem blijft (zijn volledige naam is bekend bij de redactie). ‘Er zou binnen enkele weken een conferentie moeten plaatsvinden, waarin afspraken worden gemaakt. In maart komt er een overgangsregering voor een periode van 12 tot 18 maanden, en dan zouden er verkiezingen moeten komen.’

‘Op dit moment zijn er veel zorgen. Niet per se alleen onder minderheden, ook de meerderheid is bezorgd.’ Volgens hem bestaan deze zorgen vooral uit angst voor een streng islamitische regering, gezien de geschiedenis van Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) en diens leider Ahmed al-Sharaa. In zijn vroegere jaren was Al-Sharaa betrokken bij Al-Qaida, waarvan hij zich later naar eigen zeggen distantieerde.

‘Het klopt dat hij naar de buitenwereld toe zegt dat hij een inclusieve regering wil, waarin iedereen is vertegenwoordigd. Maar dat laten zijn acties tot nu toe niet zien. Hij weigert om met andere partijen te praten en de macht te delen. Op dit moment monopoliseert hij de macht, zonder legitimering, en dat baart zorgen’, zegt Majed, op basis van gebeurtenissen van de laatste weken.

De kans op een nieuw conflict is dan ook aanwezig, denkt Mahmood al-Hussain, onderzoeker Conflict Studies aan de Radboud Universiteit, gespecialiseerd in Syrië. ‘Er is nog geen sprake van duurzame vrede. Er zijn veel niet-statelijke spelers, die vaak geen goede relatie met elkaar hebben. Je hebt de SDF in het noordoosten, er zijn IS-cellen en er zijn ook milities in Suwaida (in het zuiden van Damascus, red.) die hun wapens nog niet opgeven, omdat er nog geen overeenkomst is bereikt over een nieuwe regering.’

‘Hij weigert om met andere partijen te praten en de macht te delen’

In zo’n situatie zou het absoluut niet verstandig zijn Syrische vluchtelingen terug te sturen, zegt hij. ‘Afgezien van het feit dat er nog geen politieke overeenstemming is bereikt, is de vraag waar al deze Syriërs gaan wonen. In sommige gebieden zijn bijna alle gebouwen verwoest. In de hoofdstad Damascus hebben mensen maar een paar uur per dag elektriciteit en tekort aan water. Als er allemaal mensen terugkomen, dan zal de situatie nog moeilijker worden. Onder zulke omstandigheden neemt ook de kans op conflict toe, dat zagen we ook in Afghanistan en Irak na de oorlog.’

In gesprek met Syriërs

In plaats van de discussie over de terugkeer van Syriërs, is het veel zinvoller om in gesprek te gaan met Syriërs om te zien hoe we kunnen bijdragen aan de opbouw van hun land, vindt Podt. Dat dit geen loze woorden zijn bleek uit de ontmoeting die het Kamerlid daags na de val van Assad al organiseerde met verschillende Syriërs in Nederland.

‘Er is heel veel kennis in Nederland, we hebben mensen hier die een netwerk hebben in Syrië. Het was goed om met ze in gesprek te gaan. We hebben nagedacht over landen waar het fout ging of juist heel goed en wat er voor nodig is om te zorgen dat het in Syrië de goede kant op gaat. Daarbij kwam terugkeer eigenlijk nauwelijks ter sprake’, vertelt ze.

‘Ik denk ook dat het niet voor iedereen gelijk een optie is om terug te keren’, zegt al-Hussain. ‘Ikzelf bijvoorbeeld, ik zou graag teruggaan naar mijn land. Tegelijkertijd ben ik bezig met een onderzoek dat nog drie jaar duurt. Ik woon hier nu vijf jaar, heb de taal geleerd, integratiecursus gedaan, heb een baan en betaal belasting. Ik zou het toch wel teleurstellend vinden als ik dan gedwongen moet terugkeren’, zegt de jonge onderzoeker.

Het is een sentiment dat bij veel Syriërs leeft. ‘Heel veel mensen weten nu niet goed welke richting ze uit moeten gaan. Moeten ze verder met wat ze aan het doen zijn? Werken en belasting betalen aan een land waar we straks misschien niet meer mogen blijven? Veel mensen zitten vast, kunnen niet meer vooruit, laat staan verder integreren in de maatschappij’, vertolkt Ikram Jalboutt dit gevoel van landgenoten.

‘Politici zaten er eerder al naast toen ze zeiden dat het veilig was in Syrië’

Jalbout werkt voor Vluchtelingenwerk Nederland en heeft een uitgesproken mening over politici die spreken over gedwongen terugkeer. ‘Er zijn veel criteria die ertoe doen wanneer je beslist of het ergens veilig voor je is. Heeft een persoon eigenlijk wel een huis? Is hij of zij in staat zijn broek op te houden in Syrië? Dit kan alleen een persoon zelf beslissen.’

‘Politici zaten er eerder al naast toen ze zeiden dat het veilig was in Syrië’, gaat ze verder. ‘Toen het Assad-regime viel, kwamen de beelden en de verhalen over wat er al die jaren gebeurd was. Pas toen werd voor andere landen duidelijk hoe ernstig de situatie was. En dit is het Syrië waar politici mensen naar terug wilden sturen? Wat mij betreft zijn deze politici Syriërs excuses verschuldigd, of in ieder geval erkenning van hun verhaal. En geef ze vooral tijd om ook nu het nieuws te verwerken, over de massagraven, de vermisten en de gruweldaden.’

Verlies van sociaal kapitaal

Bovendien is Nederland ook gewend geraakt aan de aanwezigheid van Syriërs, merkt Al-Husain op. ‘De staat heeft geïnvesteerd in de vluchtelingen. Als ze nu massaal vertrekken, betekent dat verlies van sociaal kapitaal.’

In Duitsland werden eerder soortgelijke zorgen geuit. Duitse ziekenhuizen maken zich grote zorgen over een mogelijke braindrain van Syrische artsen, schreef NOS in december, na de val van het Assad-regime. In het land zouden 5800 Syrische artsen werkzaam zijn, de grootste groep buitenlandse artsen in Duitsland. Als een groot deel van hen vertrekt, zorgt dit voor grote tekorten in de gezondheidszorg.

Faeser heeft al gezegd dat niet alle pakweg 975.000 Syriërs terug hoeven. ‘Iedereen die goed geïntegreerd is, werkt, Duits heeft geleerd en hier een nieuw thuis heeft gevonden, mag in Duitsland blijven’, zegt ze volgens RTL Nieuws. Het zou dus vooral gaan om de aanvraag van nieuwkomers.

 ‘Ik snap heel goed dat mensen zich hier zorgen over maken’

Ook in Nederland ligt de nadruk steeds op Syriërs die hier net zijn. Wilders had het over Syriërs die nog geen verblijfsvergunning hebben, toen hij bepleitte dat delen van Syrië inmiddels veilig konden worden verklaard. Deze Syriërs moesten volgens hem worden teruggestuurd en ook nieuwe aanvragen zouden niet ingewilligd moeten worden, zei hij in augustus vorig jaar.

Maar of dit nu werkelijk gaat gebeuren? Podt betwijfelt het. ‘Ik snap heel goed dat mensen zich hier zorgen over maken. Het debat hierover helpt natuurlijk niet. Maar het is nu de derde keer dat Wilders dit roept, en eigenlijk weet iedereen wel dat er nu een nieuwe veiligheidsanalyse komt. Ik kan geen keiharde belofte doen, want ik ga hier niet in mijn eentje over, maar we hebben wel waarborgen met elkaar die ervoor zorgen dat dit niet opeens morgen gebeurt’, aldus de politica.