In Turkije spelen twee belangrijke ontwikkelingen die elkaar tegenspreken: de grootste oppositiepartij wordt aangevallen, terwijl Ankara verzoening met de Koerden belooft. ‘Hoe valt dit te begrijpen?’ vraagt journalist Yavuz Baydar zich af.

Terwijl de wereld steeds onrustiger wordt, lijkt Turkije dat tempo zelfs te versnellen. Wat er binnen het land gebeurt, komt echter zelden in het nieuws. Dat komt deels doordat de aandacht wereldwijd ergens anders ligt. Maar het is vooral omdat het erg moeilijk is te begrijpen wat er precies in Turkije gebeurt en welke kant het opgaat.

Op 19 maart werd Ekrem Imamoglu, de burgemeester van Istanbul en leidende oppositieleider, gearresteerd. Veel mensen noemen dit een soort coup. Het lijkt erop dat de regering zo wil voorkomen dat hij meedoet aan de verkiezingen tegen president Recep Tayyip Erdogan. De onmiddellijke golf van sociale onrust die dit veroorzaakte, was opmerkelijk.

Maar de protesten zijn inmiddels minder geworden. De autoriteiten gebruikten hun bekende aanpak en pakten vooral studenten aan, die het dynamische hart van de beweging vormden. Zesenveertig studenten zitten nu in de gevangenis, en honderden anderen wachten op een aanklacht. Hun toekomst aan de universiteit is onzeker.

De autoriteiten pakten vooral studenten aan

Hun families worden steeds bezorgder, terwijl de belangrijkste oppositiepartij, de CHP, schijnbaar geen interesse meer heeft om hen te verdedigen. ‘Als de aandacht voor hen blijft verwateren, zal hun tijd in de gevangenis onvermijdelijk verlengd worden’, waarschuwde columnist Tugçe Tatari. Het regime speelt het slim en wacht af — vertrouwend op angst en vermoeidheid. Eerst pakken ze de jongeren hard aan, zodat oudere generaties wel twee keer nadenken voor ze gaan protesteren.

Kunstmatig kanaal

Zes weken na de arrestatie van Imamoglu, leidde een andere grootschalige operatie tot schokgolven door de gemeente Istanbul. In de vroege ochtend van zaterdag 26 april arresteerde de politie 51 hoge functionarissen, voornamelijk van de Water- en Riolering Administratie (ISKI), op beschuldiging van ‘opzet bij aanbestedingen’, ‘gekwalificeerde fraude’, en ‘omkoping’.

Özgür Özel, de leider van de CHP, reageerde fel. ‘Er zijn twee motieven achter deze arrestaties’, zei hij. ‘Ten eerste, om de wil van het volk te ondermijnen; ten tweede, om de winsten van Istanbul in handen te krijgen. Op het moment dat burgemeester Ekrem gevangen werd gezet, werd het omstreden Kanal Istanbul-project weer opgestart. Terwijl burgemeester Ekrem — de beschermer van Istanbul — in de Silivri-gevangenis zit, schittert Recep Tayyip Erdogan in commercials op Arabische tv-kanalen. Daar promoot hij huizen met uitzicht op het kanaal, woningen aan het meer en vastgoed dat een Turks paspoort oplevert, allemaal in spotjes van 3,5 minuut.

Kanal Istanbul is een groot bouwproject dat een kunstmatig kanaal wil maken tussen de Zwarte Zee en de Zee van Marmara, naast de Bosporus. De regering zegt dat het nodig is als oplossing voor de scheepvaartdrukte. Maar critici beschouwen het als een ecologische ramp in de maak en zien het als een manier om land goedkoop aan regeringsvrienden te geven. Na zijn verkiezingsoverwinning annuleerde Imamoglu belangrijke onderdelen van het project, wat Erdogan woedend maakte.

De nieuwe golf van arrestaties laat zien dat het regime niet van plan is om milder te worden, zoals sommige oppositiemedia hadden gehoopt. Integendeel: er zijn berichten dat aanklagers in Ankara en Istanbul werken aan een nieuwe zaak. Die zou gericht zijn op het ongeldig verklaren van het CHP-partijcongres van 2023, waarbij Özgür Özel leider werd. Mogelijk willen ze zelfs een toezichthouder aanstellen voor de partij. Mei lijkt een maand vol politieke spanningen te worden.

Betere omstandigheden voor Abdullah Öcalan

Ondertussen raken Turkije-volgers in de war of worden zelfs wantrouwig: president Erdogan en zijn nationalistische bondgenoot Devlet Bahçeli hebben hoop gewekt bij de Koerden van Turkije en hun politieke partij, DEM. Bahçeli noemt het een ‘historisch vredesproject’. In theorie zou dit betekenen dat de PKK haar wapens neerlegt en zich ontbindt, in ruil voor betere omstandigheden voor hun gevangengenomen leider Abdullah Öcalan.

In de afgelopen zes maanden is er iets opvallends veranderd in hoe men over Öcalan praat. Eerst werd hij nog een ‘babymoordenaar’ genoemd, nu wordt hij opeens geprezen als een ‘stichtend leider’. Het lijkt erop dat verzoening voorlopig werkt.

Toch voelt de situatie voor veel van de Turkse samenleving onwerkelijk. In werkelijkheid lijkt Turkije vast te zitten in een soort tegenstrijdigheid. Aan de ene kant is er harde onderdrukking van de belangrijkste oppositie, terwijl aan de andere kant juist beloften worden gedaan van ‘vrede en democratie’ aan een andere oppositiegroep.

Koerden blijven in een hoopvolle bubbel, terwijl de CHP zich verzet

Niemand weet hoe dit alles zal uitpakken. Binnenlandse commentatoren zijn verward, omdat de twee grote oppositiegroepen in hun eigen hoeken worden gedrukt — de Koerden blijven in een hoopvolle bubbel, terwijl de seculier-centrische CHP zich verzet. Het publieke debat zit vol verwarring, agressieve discussies en wilde speculaties. De gepolariseerde media dragen bij door desinformatie te verspreiden of zichzelf te censureren. Deze chaotische situatie is precies waar Erdogan door de jaren heen goed in is geworden om de controle te behouden.

Toch kan niets de anomalie verbergen die het land heeft gegrepen. Zoals een van Turkijes scherpste politieke waarnemers, professor Mustafa Erdogan, het verwoordde: ‘Het is vreemd omdat het tegelijk proberen te volgen van deze twee doelen tegenstrijdige resultaten oplevert, waardoor het intern inconsistent is’, schreef hij. ‘De eerste agenda probeert vrede en stabiliteit te brengen door de Koerdische kwestie op te lossen, maar de tweede agenda gaat juist de andere kant op en verdiept de sociale verdeeldheid, waardoor vrede en orde worden ondermijnd.’

Verstevigen van de macht

Bizar of niet, er kan een logica zitten achter de strategie van Erdogan en Bahçeli. Sommige Turkse analisten denken dat ze good cop/bad cop spelen, of dat er spanningen zijn binnen de regerende alliantie. Toch zijn er nog geen duidelijke scheuren te zien in de machtsstructuren — althans nog niet. Wat is hun strategie?

‘Maandenlang heeft de Turkse regering geprobeerd drie belangrijke taken tegelijkertijd uit te voeren — of bijna zo — om haar greep op de macht thuis te verstevigen en haar invloed in de bredere regio te vergroten’, schreef Robert Pearson, een voormalig Amerikaanse ambassadeur in Ankara en onderzoeker bij het Middle East Institute (MEI).

‘De driedelige aanpak bestaat uit: 1) het verpletteren van de democratie en het afbreken van de politieke oppositie in Turkije door ernstige strafrechtelijke aanklachten in te dienen tegen Ekrem Imamoglu, de populaire burgemeester van Istanbul en een sleutelfiguur binnen de belangrijkste oppositiepartij CHP; 2) het in een coalitie opnemen van de pro-Koerdische partij DEM om de volgende nationale verkiezingen te winnen en het 22-jarige regime van president Recep Tayyip Erdogan uit te breiden — waarmee hij in feite ‘leider voor het leven’ wordt; en 3) het benutten van zijn groeiende invloed in Syrië om de Koerdische macht zowel in het noordoosten als binnen de Syrische nationale regering te neutraliseren.’

‘Wat er nu gebeurt, lijkt niet echt op een vredesproces’

Pearson merkt terecht op dat ‘Trump (Erdogans) binnenlandse antidemocratische maatregelen niet zal bekritiseren. Hij zal moeten uitleggen hoe Turkije de Syrische regering kan helpen haar belangrijkste prioriteit — stabilisatie — te bereiken, terwijl het tegelijkertijd in lijn blijft met de Amerikaanse bezorgdheden over het herstel van Syrië’, in plaats van zich uitsluitend op de Turkse belangen te richten.’

Reeks beleefde bezoeken

Ondanks alles, zijn de risico’s voor de Koerden in Turkije aanzienlijk. Tot nu toe blijft het zogenaamde ‘vredeproces’ niet veel meer dan een reeks beleefde bezoeken aan Erdogans paleis en verschillende ministeries. De pro-Koerdische DEM-partij heeft gekozen voor een niet-transparante houding, terwijl er geen tekenen zijn dat de regering echt iets doet om haar beloftes waar te maken.

‘Er is momenteel een lopend proces, maar we merken dat de staat geen van de noodzakelijke stappen heeft gezet’, zei Hüseyin Küçükbalaban, medevoorzitter van de Human Rights Association. Terwijl de staat niets doet, vragen mensen zich nu af of de PKK binnenkort zal ophouden te bestaan. Kortom, alle kaarten liggen nog op tafel, wat leidt tot veel achterdocht. En naarmate de tijd verstrijkt, worden er steeds meer Koerdische stemmen gehoord, die het groeiende wantrouwen benadrukken.

Moeten we dit ‘proces’ serieus nemen? Deze vraag werd onlangs gesteld aan Ilnur Çevik, die ooit als senior adviseur in Erdogans paleis diende. Zijn antwoord was somber:

‘Wat er nu gebeurt, lijkt niet echt op een vredesproces’, zei hij. En toen hem werd gevraagd of er een officiële routekaart of werkdocument in Ankara was, antwoordde hij:
‘Blijf zoeken, maar je zult er geen vinden. Net zoals het Dolmabahçe-proces (de vorige vredespoging tussen 2013 en 2015) eindigde in een grote teleurstelling, zal hetzelfde nu gebeuren. Dat is de Turkse mentaliteit: ‘Zet de karavaan op de weg en repareer het onderweg.”