Een rapport van topambtenaren, waarin wordt gewaarschuwd dat de Moslimbroederschap invloed probeert te krijgen op politiek en samenleving, zorgde in Frankrijk voor ophef. Wat was er aan de hand?

Het rapport over de Moslimbroederschap domineerde de afgelopen weken de krantenkoppen. Minister van Binnenlandse Zaken Bruno Retailleau lekte voorafgaand aan de publicatie van het rapport al mondjesmaat informatie over het document. Eind april waarschuwde hij tijdens een bezoek aan Marseille dat het rapport ‘onthutsend’ zou zijn, en een bewijs zou vormen van een ‘islamisme dat stilletjes Frankrijk verovert’ en ‘erop uit is de hele samenleving onder de sharia te brengen’. Vervolgens verschenen er talloze krantenartikelen over het document, dat nog altijd vertrouwelijk was en dat niemand had gelezen.

‘Alle experts zullen je vertellen dat de Moslimbroederschap in verval is in Frankrijk’

Het 73 pagina’s tellende rapport werd uiteindelijk op 21 mei gepresenteerd. Volgens het rapport zou de Moslimbroederschap de Franse samenleving proberen te infiltreren. De Moslimbroederschap, opgericht in 1928 in Egypte, pleit voor een conservatieve vorm van politieke islam. De organisatie is in verschillende landen verboden, waaronder in Saoedi-Arabië, Egypte en Jordanië. De auteurs van het rapport identificeren de koepelorganisatie Musulmans de France (MF) als de belangrijkste vertegenwoordiger van de Moslimbroederschap in Frankrijk. De MF zou 139 gebedshuizen en 280 sport-, onderwijs- en liefdadigheidsverenigingen beheren en via die instellingen de samenleving willen infiltreren. Het doel zou zijn ‘ecosystemen op lokaal niveau’ op te zetten om ‘het leven van moslims van geboorte tot dood te structureren’. De MF ontkent in een reactie organisatorische banden met de Moslimbroederschap.

Nuance

Essayist Hakim el Karoui, oud-adviseur van premier Raffarin, laat in de weken na de publicatie van het rapport een genuanceerder verhaal horen. El Karoui wijst tijdens een televisiedebat op het relatief kleine aantal leden en het beperkte budget van de Moslimbroederschap in Frankrijk. ‘In werkelijkheid benadrukt het rapport juist dat de Moslimbroederschap aan invloed verliest. Alle experts zullen je vertellen dat de Moslimbroederschap in verval is in Frankrijk. Het is een organisatie van zo’n 400 leden, waarvan de leiding in handen is van een groepje mannen van in de zeventig. Ze hebben helemaal geen aansluiting bij jonge moslims, en ze hebben zelfs niet genoeg geld meer om hun jaarlijkse landelijke bijeenkomst te organiseren. Wat er is overgebleven, is een soort mix van communisme en vrijmetselarij. Jonge Franse moslims trekt dat absoluut niet aan.’

Politieke campagne

Het rapport werd gepresenteerd door Bruno Retailleau. In dezelfde week werd hij gekozen als president van de rechts-conservatieve partij Les Républicains. Daarmee is Retailleau een belangrijke kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 2027. Macron zit nu in zijn tweede termijn en mag zich daarom niet meer verkiesbaar stellen. Ook de radicaal-rechtse Marine Le Pen, die vooropging in de peilingen, zal waarschijnlijk niet verkiesbaar zijn. Zij is veroordeeld voor fraude met overheidsgelden en werd door de rechter uitgesloten van deelname aan de presidentsverkiezingen. Het hoger beroep dient volgend jaar.

Retailleau staat bekend als een hardliner op het gebied van migratie en islam en heeft zich meermaals uitgesproken voor een verbod op de hoofddoek in de sportwereld. Politieke analisten wijzen erop dat de communicatie van Retailleau onderdeel uitmaakt van zijn campagne richting de volgende presidentsverkiezingen. Het rapport zou hem de ruimte geven om de angst rondom de islam in Frankrijk verder aan te wakkeren, en zichzelf als de leider van rechts Frankrijk te profileren. Ook kan hij profiteren van het feit dat de mogelijke opvolger van Le Pen, de 29-jarige Jordan Bardella, voor veel kiezers nog te onervaren wordt geacht voor het presidentschap.

Racistische moorden

Volgens hoogleraren politicologie Haoues Seniguer en Philippe Corcuff is het rapport een voorbeeld van ‘hoe complottheorieën wortel hebben geschoten in de hoogste politieke kringen.’ Zij roepen in een essay de academische wereld op zich hiertegen te verzetten. Seniguer en Corcuff zien een verband tussen de recente racistische moorden in Zuid-Frankrijk en de wijze waarop de politiek over moslims spreekt. ‘Onze hypothese is dat de islamofobe ideologische context een rol speelde bij de racistische moorden in La Grand-Combe en Puget-sur-Argens.’

Eind april werd de Malinese Aboubakr Cissé (22) met veertig messteken om het leven gebracht in de Zuid-Franse stad La Grand-Combe. De moord vond plaats in een moskee waar Cissé op dat moment zijn gebed uitvoerde. Nadat de Fransman Olivier H. Cissé had vermoord, filmde hij het levenloze lichaam van Cissé en riep hij islamofobe teksten. Een maand later werd de Tunesische kapper Hichem Miraoui (46) doodgeschoten in Puget-sur-Argens door de Fransman Christophe B. Christophe B. had kort voor de moord een video geplaatst op Facebook waarin hij Fransen opriep om buitenlanders, en met name Noord-Afrikanen, neer te schieten.

Onderzoeker keert zich tegen het rapport

Opvallend is dat Franck Frégosi, een van de onderzoekers die bij het rapport betrokken was, nu afstand neemt van de inhoud van het rapport en de communicatie van de regering. Net als El Karoui benadrukt hij dat uit het rapport volgt dat de Moslimbroederschap juist aan invloed verliest. ‘Retailleau spreekt over de sharia en over de invoering van een kalifaat, maar het rapport zegt hier niets over,’ vertelt hij aan Radio France. ‘Niets wijst erop dat de Moslimbroederschap of Franse moslims in ons land de wens hebben om islamitische wetgeving in te voeren. Hetzelfde geldt voor het kalifaat. Dat idee heeft de Moslimbroederschap al lang geleden achter zich gelaten. Door niettemin dit soort termen te gebruiken, ontstaat er een morele paniek.’

‘Bij bepaalde politici in Frankrijk heerst de gedachte dat er een ongeoorloofde aanwezigheid in de Europese samenleving bestaat, namelijk die van moslims’

Frégosi wijst erop dat in het rapport normale zichtbare uitingen van moslims, zoals de ramadan, halalvlees en de hoofddoek, in verband worden gebracht met de vermeende infiltratie. ‘Bij bepaalde politici in Frankrijk heerst de gedachte dat er een ongeoorloofde aanwezigheid in de Europese samenleving bestaat, namelijk die van moslims. De veroordeling van de vermeende infiltratie van de Moslimbroederschap is een voorwendsel om de zichtbaarheid van de islam in de publieke ruimte te beperken. Het gaat erom een gevoel van angst te activeren, dat verbonden is met elementen van de zichtbaarheid van de islam. Ik begrijp dat moslims zich af zullen vragen of ze nog wel een plek hebben in Frankrijk.’

Hoofddoekverbod

Verwacht wordt dat de regering-Bayrou de komende weken met nieuwe voorstellen zal komen om de infiltratie van de Moslimbroederschap tegen te gaan. Retailleau heeft al aangekondigd de Cellules de lutte contre l’islamisme radical (CLIR) te willen versterken. Dat zijn bestaande organen die op verschillende overheidsniveaus actief zijn om ‘islamistische ecosystemen aan te pakken’. Daarnaast wil hij de Grondwet wijzigen. ‘Ik wil één zin aan de Grondwet toevoegen: Niemand mag zijn godsdienst of zijn afkomst gebruiken om aan een gemeenschappelijke regel te ontkomen. Want dat is precies hoe het islamisme probeert te infiltreren: door te ontkomen aan gemeenschappelijke regels.’

Hij pleit nu voor een verbod op de hoofddoek in de openbare ruimte voor minderjarigen onder de vijftien jaar

Opvallend is dat het meest polariserende voorstel niet uit rechts-conservatieve hoek komt, maar van Gabriel Attal van de liberale partij Renaissance van president Macron. Attal was de jongste en eerste openlijk homoseksuele premier in de geschiedenis van Frankrijk. Voorafgaand aan zijn premierschap nam hij als minister van Onderwijs in 2023 het initiatief voor het verbod op de abaya op scholen. Volgens Attal toont het rapport ‘een georganiseerd en gecoördineerd offensief om de republikeinse waarden en regels ter discussie te stellen.’ Hij pleit nu voor een verbod op de hoofddoek in de openbare ruimte voor minderjarigen onder de vijftien jaar. Dat voorstel kan op veel kritiek rekenen. ‘Een idioot plan, wil hij straks ook babouches (red: Noord-Afrikaanse slippers) gaan verbieden?’ schamperde senator Nathalie Goulet.

Ook de huidige premier Bayrou ziet weinig heil in het plan. Op de rechtse zender BFMTV uitte hij zijn kritiek. ‘Het is niet doordacht en praktisch onuitvoerbaar. Dan moeten politieagenten straks jonge meiden op straat naar hun identiteitskaart gaan vragen. Dat werkt niet. Men wil dat de islam een obsessie wordt voor de Franse samenleving. Ik weiger daaraan mee te doen.’