Er is meer dan alleen de westerse psychologie, vinden psycholoog Steven Vreden en life coach Yao Anceaux. ‘In andere culturen is het normaal dat de doden contact met je maken.’ 

Het is een beetje ongebruikelijk, maar dit verhaal moet ik beginnen met een persoonlijke ervaring, eentje die ik niet goed rationeel kan verklaren. Vorig jaar zomer was ik met mijn partner (inmiddels mijn vrouw) Farah op Bali. We reden in een huurauto, op weg naar ons hotel in Singaraja. Het was donker. De wegen hadden geen straatverlichting. Opeens begon Farah een islamitisch gebed op te zeggen en de chauffeur, een hindoe, begon ook te bidden. We reden langs een plek die ‘duister’ was, legde de chauffeur mij uit in gebroken Engels. En toen, vlak voor een t-splitsing, zag ik het. Een hoofd. Het was in een fractie van een seconde. Het hoofd lichtte op en verdween daarna weer. Farah en de chauffeur hadden het niet gezien.

Het kan natuurlijk zijn dat ik mij dit hoofd heb ingebeeld. Of dat er misschien een hele logische oorzaak is voor deze vreemde verschijning. Maar Farah en de chauffeur waren er meteen van overtuigd dat wat ik gezien had echt was. Volgens de chauffeur was de plek waar we zojuist langs waren gereden vroeger een opstandig gebied. De koningen van het vroegere Balinese koninkrijk Buleleng hadden hier veel rebellen een kopje kleiner gemaakt. Vandaar dat ik een hoofd zag, zo beredeneerde hij. Maar het hoofd dat ik zag was geen mensenhoofd, het leek meer op dat van een demon, een met een boosaardig gezicht. De volgende ochtend zag ik precies zo’n hoofd, maar dan van steen. Had ik misschien een demon gezien, die nacht? Of zag ik iets onverklaarbaars en vulde ik met mijn fantasie in dat dit het hoofd van een demon was?

Kosmische evenwichten

Steven Vreden (37) werkt nu bijna dertien jaar als psycholoog. Hij helpt wel eens cliënten die beweren geesten te hebben gezien, of iets anders onverklaarbaars. ‘De westerse psychologie heeft hier geen antwoord op, of verklaart deze mensen al snel voor gek. Ik wil hen wel serieus nemen. Je kunt ook zeggen dat deze mensen een ‘gave’ hebben. Bij niet-westerse volkeren is daar ruimte voor. Maar in het Westen niet.’

Gelooft Steven dat zijn zus is gestraft voor de ‘zonden’ van haar voorouders?

Een grote impact op Stevens leven maakte het overlijden van zijn oudere zus Wanda. ‘Dat is nu zeven jaar geleden. Ze is maar 36 geworden. Een jaar eerder was ze kerngezond. Maar toen opeens kreeg ze longkanker. En de artsen vertelden haar dat ze haar geen behandeling meer konden geven. Het was te laat. De artsen wisten niet hoe deze ziekte was ontstaan. Ze konden geen aanleiding vinden, geen verklaring. Het was een hele heftige vorm, ze ontdekten het te laat. Binnen elf maanden overleed Wanda. Ze haalde haar 37e verjaardag net niet. En het aparte was: ze kreeg ook nog eens borstkanker dat jaar, maar dat kwam niet door uitzaaiing. Ze kreeg ook kanker in haar andere borst, ook deze tumor was niet door uitzaaiing ontstaan, maar zomaar. Het was echt heel bizar.’

Steven en zijn familie beleefden de ziekte van hun zus Wanda spiritueel. Aan buitenstaanders is dit misschien lastig om uit te leggen, zegt Steven, maar zijn zus is, zo gelooft de familie, slachtoffer geworden van ‘spirituele intergenerationele overdracht’. Zaken van eerdere generaties hebben nu hun tol geëist. Gelooft Steven dat zijn zus is gestraft voor de ‘zonden’ van haar voorouders? ‘Het ligt complexer’, antwoordt hij. ‘Het heeft te maken met kosmische evenwichten en wetten. In bepaalde delen van de wereld noemen ze dit familiekarma of generatiegebonden karma. Vanuit bepaalde Afrikaanse culturen noemen ze dit Kunu. In Azië zijn het termen als Gaju en Zaishō die een soortgelijke strekking hebben.’

Westerse psychologie niet universeel

Maar hoe rijmt Steven deze overtuiging met zijn academische achtergrond als psycholoog? ‘Er is meer dan alleen de westerse psychologie. Plat gezegd: de westerse psychologie is nog geen honderdvijftig jaar oud. Maar we denken hier in het Westen dat we alles beter weten. Met betrekking tot geneeskunde, met betrekking tot psychologie, enzovoort. De westerse psychologie is niet universeel, maar moet je in de culturele context zien. Sommige aandoeningen zijn cultureel bepaald, komen alleen in een bepaalde cultuur voor. Anorexia bijvoorbeeld is typisch iets westers en heeft ook alles te maken met het westerse schoonheidsideaal. Het fenomeen ‘amok’, waar het Nederlandse woord amokmaker (ruziemaker, red.) van is afgeleid, is typisch iets voor Indonesië en Maleisië. En in sommige Afrikaanse landen kennen ze het woord depressie niet. Ze gebruiken daarvoor een ander label en hebben een andere verklaring. Met andere woorden: je kunt aandoeningen op verschillende manieren verklaren, waarvan de westerse manier er eentje is.’

‘Er is meer dan alleen de westerse psychologie’

Natuurlijk heeft de westerse psychologie ons ook veel goeds gebracht, vervolgt Steven. ‘Meten is weten. En veel fenomenen kunnen we zo verklaren. Maar tegelijkertijd: als je het niet kunt meten betekent dit niet dat het niet bestaat. Ik bestrijd daarom het westerse paradigma dat alles wat niet in het westerse wereldbeeld past niet bestaat en het geloof daarin slechts bijgeloof is. Ook niet-westerse kennis is waardevol. En helemaal in de beleving van patiënten met een niet-westerse achtergrond zelf. We moeten hun ervaringen niet als bijgeloof terzijde schuiven, maar serieus nemen. Daarmee help je ook de patiënt. Wij vinden het apart dat iemand opeens de stem van zijn overleden vader hoort, een maand na diens overlijden. Of dat een verre voorouder in een droom aan jou verschijnt, en je gebiedt de graven van je familieleden weer eens een bezoek te brengen. In niet-westerse culturen is het normaal dat de doden contact met je maken. Dat betekent dat ze van je houden. Er is, kortom, veel meer dan je eigen wereldbeeld. Het is tijd dat andere verhalen en opvattingen over de wereld de ruimte krijgen om gehoord te worden.’

Stevens benadering van psychologie is naar eigen zeggen ‘holistisch’, vertelt hij. ‘In mijn holistische benadering is alles met elkaar verbonden. Mentale, emotionele, fysieke en spirituele aspecten zijn allemaal even belangrijk voor welzijn en gezondheid, ‘body, mind and soul’.’

Baas over je eigen leven

De westerse psychologie kon Yao Anceaux (29) niet helpen. Hij was gediagnostiseerd als schizofreen en heeft vier jaar in een zorgtraject gezeten van WLZ (wet langdurige zorg) en beschermd wonen. Medicatie hielp niet, zijn ervaringen werden niet erkend. Pas toen hij zelf woorden kon geven aan zijn ervaringen en belangrijke stappen zette om zijn leven weer op orde te brengen, raakte hij weer in balans.

‘Als kind had ik vaak vreemde ervaringen. Ik zag geesten en kon met hen communiceren. Zij hielpen mij ook en diende als een soort gids in situaties waarbij ik hulp nodig had. Ik zond een gedachte uit en het manifesteerde zich. Dit was mij net iets te toevallig. Ik had veel van dat soort toevallige situaties. Het was niet toevallig meer. Ik raakte uit balans en kwam in een psychose terecht. Daar ben ik nu gelukkig uit. Ik zie de toestand waarin ik mij toen bevond niet langer als een psychose, maar als iets anders. Ik ben hoog sensitief en zie een realiteit die andere mensen niet zien.’

‘Ik geloof dat er in ons allemaal een sjamaan zit’

Yao legt dit uit aan de hand van de kwantummechanica. ‘In de kwantummechanica geloven ze in verschillende mogelijkheden. In een kwantum morfisch veld liggen alle mogelijke potentiële uitkomsten opgeslagen. Als ik een bepaalde keuze maak kom ik in een nieuwe tijdlijn terecht. Als ik keuzes maak van level één, het laagste niveau, dan beland ik in situaties van level één. Ik dronk vroeger veel en blowde. Daarom belandde ik in allerlei vervelende situaties. Ik ben hier gelukkig mee gestopt en maak andere keuzes, die passen bij mijn nieuwe staat van zijn. Daarom ben ik nu in een andere tijdlijn, waar nieuwe kansen liggen. Omdat ik de juiste keuzes maakte ben ik uit mijn zogenoemde psychose gekomen, zonder dat ik medicatie gebruik.’

Nadat hij uit de crisis kwam, richtte Yao het Positiviteitsnetwerk op, dat als doel heeft jongeren te helpen die soortgelijke ervaringen hebben gehad. ‘Je kan hen nieuwetijdse jongeren noemen. Ze moeten door een proces heen, de juiste keuzes maken.’ Yoa vertelt dat veel van wat hij zegt ook gezegd kan worden door een normale life coach, die je vertelt dat je je dag moet indelen, niet te streng moet zijn voor jezelf en de beste versie van jezelf moet worden. Helaas wordt in de reguliere zorgverlening geen rekening gehouden met spiritualiteit en het bestaan van een onzichtbare wereld, zegt Yao. ‘Ik ervaar de werkelijkheid wel anders. Ik heb contact met spirits. Zij hebben mij de weg gewezen die ik moest gaan. Kijk, ik kom uit Colombia, ik ben geadopteerd door Nederlandse ouders. Toen ik mij meer verdiepte in mijn roots ontdekte ik ook dat ik inheems bloed heb. In onze cultuur is het heel normaal dat je geesten ziet. Ik wist eerst niet wat ik hier eigenlijk mee aan moest, maar mijn voorouders hebben mij hiermee geholpen. Voor mij was bewustwording van de spirituele werkelijkheid geen psychose. Ik ben eigenlijk een healer. Ik kan mijzelf healen, maar ook anderen. Ik begrijp dat ik dit verhaal niet aan iedereen kan vertellen. Niet iedereen begrijpt dit.’

En hoe helpt zijn spirituele kijk op de werkelijkheid Yao in zijn leven? ‘Alles is te herleiden, geloof ik, tot die frequenties. Alcohol en drugs zorgen niet alleen voor een lage frequentie, maar je nodigt hier ook boze geesten mee uit. Alcohol komt van het Arabische woord al-kuhl, wat lichaams-etende-geest betekent (ook de oorsprong van de term ghoul, griezel, red.). Een kwade geest uit de fles, een demon, zou menselijke lichamen verorberen.’ En is Yao nu in de ban van goede geesten? ‘Ik heb letterlijk wezens in mijn huis zien staan en heb ook een tijdlang het gevoel gehad dat ik bestuurd werd, dat geesten mij opdrachten gaven. Dat lijkt op schizofrenie, mensen horen dan stemmen in hun hoofd. Maar als je gezond bent, dan controleren de geesten je niet, dan ben je de baas over je eigen leven.’

Net als Steven gelooft Yao in een holistische benadering. ‘Je moet spiritueel in balans zijn. Daarom moet je kiezen voor gezonde voeding, gezonde muziek, geen giftige relaties. Veel hiphop-muziek zorgt voor een spirituele disbalans, door de gewelddadige teksten. Daar moet je ver van blijven. Daarom heb ik ook de Connecting the Dots Movement opgericht, die ‘conscious music’ (bewuste muziek) promoot.’

Was het mijn verbeelding die op hol sloeg, of iets anders?’

Yao benadrukt dat zijn spirituele life coaching ook voor westerse mensen nuttig kan zijn. ‘Het is voor iedereen. Je moet teruggaan naar je spirituele roots. Ook het Westen heeft een spirituele traditie. Denk aan de Germaanse en Keltische religies, die dichtbij de natuur stonden. De christenen maakten hier een einde aan. Bonifatius en anderen hakten hun heilige bomen om.’

‘Ik besef dat we in een wereld leven waarvan we niet alles kunnen zien’, zo besluit hij. ‘Ik ben mij bewust van geesten en heb een methode ontwikkeld om op een goede, spirituele manier in het leven te staan, dankzij de kennis die mij gegeven is vanuit die geestelijke wereld. Het begrip sjamaan heeft in het Westen een negatieve bijklank, maar zou je kunnen vertalen met medicijnman of -vrouw. Ik geloof dat er in ons allemaal een sjamaan zit.’

Zoon van de Verlichting

Maar hoe moeten we nu mijn vreemde ervaring in Bali, waar ik aan het begin van dit artikel over schreef, duiden? Was het een demon? Was het mijn verbeelding die op hol sloeg, of iets anders? Als zoon van de Verlichting wil ik nu niet opeens beweren dat geesten bestaan, hoewel ik nu beter begrijp dat er veel mensen zijn die dit wel geloven.

‘Het enige is dat je weet dat je iets hebt waargenomen, punt’, zegt Steven. ‘En dan maakt het niet uit of het nou toeval was, fantasie of een andere werkelijkheid. Jij hebt waargenomen wat je hebt waargenomen. En misschien is het een idee om daar eens goed bij stil te staan.’