Max Koffi wil eerlijke handel naar een hoger niveau tillen met ‘equal trade’. Gebaseerd op de Afrikaanse ubuntu-filosofie strijdt hij voor gelijke winstdeling tussen Noord en Zuid.

Je zou bijna denken dat hij zijn naam niet zelf bedacht heeft. Max Koffi. Maar de oprichter van de Equal Trade Alliance heet echt zo. Deze Max Havelaar 2.0. wil geen eerlijke handel maar gelijke handel: de winsten die westerse bedrijven maken met cacao en andere producten moeten voor een deel worden uitgekeerd aan de mensen in de Global South die deze grondstoffen verbouwen.

In 1860 schreef Multatuli, een pseudoniem van Eduard Douwes Dekker, zijn boek Max Havelaar, of De Koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij: een felle aanklacht tegen het cultuurstelsel, waarbij boeren op Java gedwongen werden om koffie, tabak en andere handelsgoederen te verbouwen, die Nederland vervolgens met grote winsten kon verhandelen. Het boek inspireerde in 1988 idealistische Nederlanders tot het oprichten van Max Havelaar, een keurmerk voor fairtrade producten. Lokale boeren kregen een minimumprijs voor hun producten, een ‘eerlijke prijs’, zodat ze niet in armoede hoefden te leven.

Een stap verder

‘Het principe van equal trade gaat een stap verder’, legt Max Koffi uit. ‘Het model is gebaseerd op twee belangrijke ideeën. Ten eerste het stoppen met de traditionele relatie tussen koper en leverancier. In plaats daarvan komen er afspraken waarbij iedereen in de handelsketen gelijkwaardig samenwerkt. Ten tweede draait het om het eerlijk verdelen van de opbrengsten. Zo krijgt iedereen die betrokken is bij het verwerken en verkopen van grondstoffen een eerlijk deel van het geld dat wordt verdiend.’

‘Hoe groter onze beweging wordt, hoe sterker we staan tegenover de bedrijven’

Koffi kwam in 2022 op het idee hiervoor, vlak na een onderzoek van Wageningen University. Het onderzoek concludeerde dat er eigenlijk een nieuw keurmerk zou moeten komen, dat effectiever was dan dat van fairtrade. ‘Maar omdat er bij de industrie en de ketenpartners natuurlijk weerstand is tegen een andere manier van handel, ze zijn bang dat ze minder winst maken, moesten we met een beweging komen’, vertelt hij. ‘Dan staan we sterker. Inmiddels zijn we actief met teams in 33 landen zowel in Afrika, als in Europa en India. Het gaat vooral om studenten die we hebben gerekruteerd aan de universiteiten.’

Equal trade heeft drie pijlers, ook wel de drie a’s genoemd. Het gaat om bewustwording (awareness creation), wetenschappelijk onderzoek (academic research) en lobbyen in Nederland, bij de Europese Unie en Afrikaanse landen (advocating). Koffi: ‘Hoe groter onze beweging wordt, hoe sterker we staan tegenover de bedrijven.’

De focus ligt nu vooral op bewustwording. ‘We hebben veel bijeenkomsten georganiseerd, binnen universiteiten maar ook met verschillende symposia. Op 11 februari gaan we aan tafel met werkgeversorganisatie VNO-NCW, waar we voor het eerst onze plannen presenteren aan het Nederlandse bedrijfsleven. Ons punt is dat deze vorm van handel ook voordelig kan zijn voor Europa. China, India en Turkije proberen meer economische invloed te krijgen in Afrika, maar als Europa kiest voor equal trade dan blijft het marktaandeel behouden. De angst is dat als je in winsten gaat delen je arm wordt, maar dat is niet waar. De olieproducerende landen kregen aanvankelijk ook weinig geld voor hun olie. Dat is nu drastisch veranderd toen deze landen zich verenigden in OPEC. Maar de westerse oliebedrijven verdienen in het Midden-Oosten nog steeds miljarden.’

Inmiddels is Koffi ook bezig met lobbyen bij de politiek. Op 3 februari gaat hij naar het Europees Parlement, om aan de Europarlementariërs van GroenLinks en PvdA zijn nieuwe concept van wereldhandel uit te leggen. En het is de bedoeling dat later dit jaar een petitie wordt aangeboden over equal trade aan de Tweede Kamer. ‘Onze beweging groeit. Er zijn ook enthousiaste mensen in Duitsland, Frankrijk en Italië die voor gelijke handel lobbyen.’

Hoewel het concept equal trade is begonnen met cacao gaat de vlieger natuurlijk ook op voor andere producten. En hoewel het begon met Afrika profiteren andere regio’s uit de zogenoemde Global South er ook van, zegt hij. ‘We kunnen als Afrika ook niet in ons eentje optrekken, want dan vertrekken multinationals naar Zuidoost-Azië of Zuid-Amerika. We moeten één blok vormen.’

Afrikaanse Ubuntu 

Het idee van equal trade is gebaseerd op de Afrikaanse ubuntu-filosofie. Ubuntu is een wijsgerig concept uit zuidelijk Afrika, waarin de verbondenheid van mensen met elkaar centraal staat: ‘Ik ben omdat wij zijn.’

‘Het lijkt er soms op dat wij, mensen uit Afrika, niet bestaan’, zegt Koffi. ‘Wij hebben geen eigen theorieën over economie, politiek en onderwijs. Alles wordt opgelegd door het buitenland. Daarom moeten we met eigen ideeën komen. Ubuntu is ons Afrikaanse gedachtegoed. Dat kunnen we toepassen op politiek, sociaal en economisch niveau.’

‘Het lijkt er soms op dat wij, mensen uit Afrika, niet bestaan’

Economisch gezien kiest ubuntu voor een middenweg tussen kapitalisme en socialisme. ‘Het kapitalisme heeft gezorgd voor veel innovatie en economische groei, maar het heeft ook geleid tot grote ongelijkheid in rijkdom en macht’, legt Koffi uit. ‘In grondstofrijke gebieden zoals Afrika leidt het kapitalistische model vaak tot oneerlijke handelsrelaties. Kleine boeren en producenten, die grondstoffen leveren, krijgen slechts een klein deel van de winst, terwijl rijke landen en bedrijven het grootste deel van de opbrengst binnenhalen. Dit systeem zorgt ervoor dat lokale producenten afhankelijk blijven en moeilijk kunnen ontsnappen aan armoede.’

Maar ook heeft Koffi kritiek op het socialisme. ‘Deze vorm van economisch denken legt de nadruk op staatscontrole en centrale planning, maar heeft vaak te maken met inefficiëntie en een gebrek aan prikkels voor vernieuwing. Hoewel het socialisme probeert rijkdom eerlijker te verdelen, kan de sterke nadruk op staatseigendom ervoor zorgen dat individuele ondernemers minder vrijheid en controle hebben over hun eigen werk. Hierdoor raken producenten vaak afhankelijk van logge bureaucratische systemen die niet goed inspelen op lokale behoeften en veranderingen in de markt.’

Gaswinning in Groningen

Koffi’s Equal Trade-certificaat biedt een alternatief voor zowel kapitalisme als socialisme, zegt hij, door het beste van beide systemen te combineren en hun tekortkomingen aan te pakken. ‘Ons ubuntumodel draait om verantwoordelijkheid en welvaart. Door traditionele machtsverhoudingen tussen kopers en leveranciers af te schaffen en gelijkwaardige samenwerkingen te creëren, zorgt Equal Trade ervoor dat alle betrokkenen in de handelsketen eerlijk worden behandeld. Daarnaast wordt de winst uit grondstoffen eerlijk verdeeld, waardoor uitbuiting wordt voorkomen en duurzame economische groei mogelijk wordt gemaakt. Dit model streeft naar een eerlijker wereldwijd economisch systeem waarin iedereen profiteert.’

Voorts gaat ubuntu ook van de gedachte uit dat de bewoners van een land profijt moeten krijgen van de grondstoffen in hun gebied, niet de overheid of de bedrijven. Dit concept is ook interessant voor Nederland, bijvoorbeeld dat Groningers kunnen profiteren van de gaswinning in hun provincie.’

Een belangrijk motief voor equal trade is ten slotte dekolonisatie. ‘In het verleden bepaalden koloniale machthebbers de spelregels in Afrika en andere delen van de Global South, tegenwoordig doen de multinationals dit. Zij onttrekken vooral waarde aan deze regio’s, terwijl lokale economieën onderontwikkeld bleven. Nog steeds zijn veel Afrikaanse landen afhankelijk van de verkoop van onbewerkte grondstoffen, terwijl producten met toegevoegde waarde veel meer opleveren. Equal trade wil deze ongelijkheid doorbreken door handelssystemen te hervormen. Door producenten als gelijkwaardige partners te behandelen en ze meer zeggenschap te geven, zorgt het model ervoor dat lokale gemeenschappen een eerlijk deel van de opbrengsten krijgen en economisch sterker worden.’