Jarenlang heeft de geracialiseerde samenleving de moslimgemeenschap in de VS gespleten. Meer dan ooit proberen jongeren dat nu te veranderen, en moslims bij elkaar te brengen.

Een schelle cello opent de muziekvideo. Nog even is zijn arabeske motief het enige geluid, maar het beeld begint al. De camera toont een groep vrouwen van alle kleuren, maar allemaal met hoofddoek – hijabis. Emotieloos staren ze in de verte, behalve één: Mona Haydar, die in het midden zit. Ze kijkt recht in de camera en begint met onderkoelde stem in het Engels te rappen. Voorzichtig druppelt de eerste percussie naar binnen, in een nieuw shot dansen nu twee hijabis rustig, Haydar blijft rappen. Dan begint het refrein – een diepe hiphop-bas valt binnen, de cello draait door en alle vrouwen rappen mee: ‘So even if you hate it/I still wrap my hijab/Wrap my hijab/wrap my hijab’.

In de Verenigde Staten schitteren moslims feller dan ooit. Successen van Amerikaanse moslims, zoals de eerste vrouwelijke moslim in het congres Ilhan Omar of de meervoudige Oscarwinnaar Mahershala Ali, bereiken ook Nederland – en dit is nog maar het topje van de ijsberg. In de media, politieke cultuur en onderwijs zijn Amerikaanse moslims beter vertegenwoordigd dan ooit. Zo is er sinds 2009 een kleine moslim universiteit, Zaytuna College, en is in 2014 Kamala Khan gecreëerd. Khan is Pakistaans, moslima én een nieuwe superheld, die onder het alias Ms. Marvel regelmatig de bestsellerlijsten haalt. Het lijkt alsof moslims in Amerika een ongekende emancipatie doormaken.

Wanneer deze indruk wordt voorgelegd aan Kayla Wheeler, universitair docent aan een universiteit in Michigan en onderzoeker van de islam in Amerika, kijkt ze bedenkelijk. De indruk vanuit het verre Nederland van ‘de Amerikaanse islam’, is ongenuanceerd en verklaart weinig. Juist het diverse karakter is een van de kenmerkendste aspecten van islam in de Verenigde Staten, zegt Wheeler. In tegenstelling tot landen in West-Europa kwamen moslims op verschillende tijden, plekken en manieren naar Amerika. Zo zijn er grote verschillen ontstaan in kleur, klasse en religieuze opvattingen.

Moslims zijn al sinds het prille begin deel van de Britse kolonies in Amerika. Een deel van de slaven die te werk werden gesteld, kwamen uit islamitische gebieden van Afrika. Sindsdien waren Afro-Amerikanen lang de enige moslims in de VS, met een grote heropleving van de islam in de vorige eeuw. De twintigste eeuw bracht ook het andere deel van de moslimgemeenschap naar het land: de immigranten uit Arabische en Aziatische landen. In de ernstig gesegregeerde Amerikaanse samenleving vormden zwarte, Arabische en Zuid-Aziatische moslims niet vanzelfsprekend een eenheid. Er ontstonden diepe kloven in de moslimgemeenschap, die jongeren nu, op grotere schaal dan ooit, beginnen te overbruggen. Dát, zegt Wheeler, is de grootste ontwikkeling in de moslimgemeenschap van de afgelopen tijd. De rapper Mona Haydar is een van die overbruggers, maar moet daarvoor decennia aan kloven overwinnen.

Geracialiseerde samenleving

Er zijn drieënhalf miljoen Amerikaanse moslims – maar dat is gelijk het laatste getal waar de statistieken duidelijkheid over bieden. Wanneer je probeert in te zoomen op de verschillende bevolkingsgroepen in de moslimgemeenschap, stuit je al meteen op de complexiteiten van de Amerikaanse samenleving. Zo zijn in de VS etniciteit en ras twee verschillende concepten: simpel gezegd duidt etniciteit op afkomst, en ras op huidskleur en andere uiterlijke kenmerken. Afhankelijk van hun onderzoeksmethoden schatten onderzoekers het aandeel van zwarte moslims in de moslimgemeenschap op een kwart tot een derde. Veel Afro-Amerikanen bekeerden zich in de eerste helft van de twintigste eeuw tot de islam – uit die tijd stamt bijvoorbeeld de organisatie Nation of Islam, bekend van illustere figuren als Elijah Muhammad en de strijdbare Malcolm X.

Vanaf de jaren zestig verschijnen op grote schaal andere moslims in de Verenigde Staten. De onophoudelijk groeiende economie trekt veel studenten en middenklasse-werkkrachten uit Arabische landen, India en Pakistan. Vandaag de dag zijn Zuid-Aziatische moslims goed voor ongeveer dertig procent van de moslimgemeenschap, evenveel als de Arabische moslims. De rest van de moslims zijn wit – ofwel van Europese afkomst, of van Arabieren die zichzelf hebben laten registreren als wit.

Die laatste kronkel is een ander teken van de sterk geracialiseerde samenleving waarin nieuwe moslims in de jaren zestig terecht kwamen – een samenleving waar sterk onderscheid werd gemaakt op basis van ras, en waar Afro-Amerikanen en witte Amerikanen tegenover elkaar stonden. De nieuwe moslims werden gedwongen om keuzes te maken tussen de twee. Bijvoorbeeld in de volkstellingen, waar ‘wit’ en ‘zwart’ de enige opties waren die je bij categorie ‘ras’ kon aanvinken.

Structureel racisme en ongelijkheid, die in die jaren zestig nog veel heftiger waren dan nu, speelden de zwarte en de nieuwe moslims tegen elkaar uit. In hetzelfde proces downplayden veel Arabieren hun islamitische identiteit, omdat islam te erg geassocieerd werd met zwarte moslims. Het ging zelfs zover dat veel van de Libanezen en Syriërs die naar de Verenigde Staten kwamen geen moskeeën oprichtten, zo vertelt Wheeler. ‘Ze noemden ze ‘culturele centra’ – waar ze vervolgens baden.’

Overbruggen

Toch waren er al wel voorzichtige verbindingen tussen de zwarte gemeenschap en moslims. Uit Pakistan kwamen in de jaren twintig veel Ahmadiyya of Ahmadi-moslims, die door mainstream moslims niet als moslims worden gezien. De Ahmadiyya probeerden hun boodschap onder zo veel mogelijk mensen te verspreiden. Dit lukte vooral onder de zwarte bevolking goed, zegt Wheeler. ‘Hun boodschap van universele broederschap, anti-racisme en anti-kolonialisme raakte zwarte mensen diep.’ Zo zijn veel zwarte jazzmuzikanten in Boston bekeerd tot de Ahmadiyya-islam – en ook Mahershala Ali, die nu furore maakt op het witte doek en twee Oscars heeft gewonnen, is Ahmadi-moslim.

Alle verschillende factoren in Amerika leiden tot een complex geheel, waar klasse, afkomst, locatie en leeftijd allemaal meespelen. ‘Stel je een arts uit Pakistan voor’, zegt Wheeler. De arts zal in de welvarende suburbs willen wonen, een witte omgeving met een witte levensstijl. De kinderen groeien op met een Amerikaanse identiteit, maar krijgen tegelijk te maken met islamofobie en racisme. ‘Dus ze beseffen: we moeten samenwerken met moslimgemeenschappen hier. In stedelijke gebieden zijn dat zwarte moslims.’

Nu meer dan ooit, komen initiatieven om verschillende moslims samen te komen van onderaf, geleid door jongeren. Want, zo zegt Wheeler, ‘alle groepen zien dat islamofobie iedereen raakt.’ Een van die voorbeelden is het Inner-city Muslim Action Network, een gemeenschapsvereniging in Chicago waar Arabische moslims en de middenklasse Arabische moslims elkaar treffen. Door peer-to-peer mentoring en gemeenschapsdienst, maar ook door een belangrijke zwarte uitingsvorm: hiphop. ‘Het is iets universeels, en voor immigranten is het een manier om de Amerikaanse identiteit te omhelzen maar tegelijk zich af te zetten tegen white supremacy en islamofobie. Je kan Amerikaans zijn en tegelijkertijd je afzetten tegen Amerika. Zo verlies je niet helemaal wie je bent.’

Muslim Cool

Deze mengvorm van zwarte cultuur en moslim-zijn is wat de bekende antropoloog Su’ad Khabeer Muslim Cool noemt. Ook rapper Mona Haydar is hier een klinkend voorbeeld van. Hoewel ze zelf van Arabische afkomst is, gebruikt ze hiphop om islamofobie en vrouwenonderdrukking aan te vallen. Haar grootste hit Hijabi is een feministisch lied over de haat die een moslimvrouw te verduren krijgt – ‘Women haters get banished/Covered up or not don’t ever take us for granted.’ Alsof het vanzelfsprekend is, citeert Haydar in een interview en passant een zwart moslim-icoon wiens woorden ze aan haar eigen werk koppelt: ‘Malcolm X zei dat gesloten monden niet gevoed worden, en hier ben ik met mijn mond open. Ik vertel mijn verhaal en hoop een bepaalde impact te maken in de wereld.’

Maar het gebruik van hiphop is absoluut geen gemakkelijke, universele oplossing om alle Amerikaanse moslimgemeenschappen samen te brengen, zegt Wheeler. Het gebruik van hiphop roept vragen op over wie de moslimgemeenschap kan vertegenwoordigen – en wie niet. Wheeler plaatst vraagtekens bij de muziek van Mona Haydar, die met miljoenen views de meest bekeken vrouwelijke moslimrapper is. ‘Er zijn zwarte moslimvrouwen die tien keer langer dan haar rappen, maar niet dezelfde aandacht krijgen. Niet iedereen betoont eer aan hen die de muziek hebben opgebouwd –  en vaak ook beter zijn.’

Maar toch, Wheeler is het er mee eens: de islam van alle moslims die nu samenkomen en zich rond hiphop verbinden is een belangrijke verbindende kracht. De diepe verschillen tussen de groepen worden langzaam geheeld – maar de volgende groep komt alweer om de hoek kijken. Latino’s zijn de snelst groeiende groep moslims op dit moment in de Verenigde Staten – in de Mexicaanse staat Chiapas zijn er zelfs Mexicanen die nooit christelijk zijn geweest, maar zich wel tot de islam bekeren. Op dit moment nog ‘maar’ 200.000. ‘Maar’, zo schat Wheeler, ‘over vijftig jaar is Spaans de op één na grootste moslimtaal in de Verenigde Staten.’ Wat die nieuwe groep aan de diverse Amerikaanse moslimgemeenschap toevoegt, zal de tijd leren. De Amerikaanse islam blijft zich ontwikkelen – en wordt met de dag diverser.