De moord op de Syrische Roshin laat zien hoe dodelijk eer kan zijn. Eer is geen vreemd importverschijnsel, maar een sociaal systeem dat ook in Nederland diep verankerd is, stelt Jonas van Hest.

In juni veroordeelde de rechtbank in Zutphen vijf mannen tot lange celstraffen voor de moord op Roshin uit Apeldoorn. De 27-jarige vrouw werd door haar broers en neven gedood omdat ze na een scheiding een nieuwe relatie was begonnen. Volgens de rechtbank, zo berichtte onder meer Trouw, vindt de familie dat Roshin haar familie ’te schande’ heeft gemaakt. De moord vond plaats in het bijzijn van haar dochter.

De zaak werd breed opgepakt in de media en expliciet benoemd als eerwraak. Dagenlang domineerde dit het nieuws en riep het maatschappelijke verontwaardiging op. Het beeld dat bleef hangen: dit is een probleem dat vooral met migratie en cultuur wordt verbonden.

Maar dat frame is te beperkt. Eer is geen importverschijnsel. Het is een sociaal systeem dat ook in Nederland diep geworteld is. Zolang we het uitsluitend aan afkomst koppelen, missen we de kern.

Respect en waardigheid

Eer draait om respect en waardigheid in de ogen van anderen. Het is sociaal kapitaal: wie eer bezit, heeft status, wie het verliest, raakt zijn plek kwijt. Dit patroon werkt via reputatie, roddel en schaamte. Wie de norm overschrijdt, beschadigt niet alleen zichzelf maar ook de groep. Familieleden voelen zich daarom verplicht om in te grijpen: soms subtiel via sociale druk, soms hardhandig door dwang of geweld. Het principe is universeel. Het is niet gebonden aan één cultuur of religie, maar aan de manier waarop gemeenschappen sociale controle organiseren.

Door eer uitsluitend te verbinden aan migratieachtergrond, schuiven we het probleem van ons af. Alsof het ‘iets van de ander’ is. In Turkse context wordt eerwraak bijvoorbeeld aangeduid als töre cinayeti, of namuz davasi, letterlijk: erezaak, zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam. In Nederlandse media en debatten wordt dat geregeld vertaald naar ‘vreemde tradities’ die haaks zouden staan op onze waarden. Maar dat frame doet tekort: het reduceert eer tot iets exotisch, terwijl het mechanisme ook in onze eigen geschiedenis zichtbaar is.

Katholieke dorpen

Tot ver in de twintigste eeuw was eer bepalend in katholieke dorpen. Een buitenechtelijk kind betekende schande voor de hele familie. Dat stigma werd zelfs vastgelegd in officiële documenten: in geboorteakten stond het woord ‘onwettig’ of ‘onecht’ zwart op wit. Soms weigerden families uit schaamte de geboorte aan te geven, waarna de vroedvrouw dit moest doen, blijkt uit historisch onderzoek van Renée Coenen (2019). Een ongehuwd zwanger meisje werd regelmatig weggestuurd naar een tante of klooster in een andere stad, zodat de gemeenschap de schande niet zou zien. Scheiden was ondenkbaar: wie dat deed, verloor aanzien en zette zijn kinderen buitenspel.

In kleine dorpen waar iedereen elkaar kent, wordt scheiden of schulden hebben nog altijd gezien als falen

Roddels verspreidden zich razendsnel. Families pasten zich aan de norm aan of verborgen afwijkend gedrag. De sociale controle was even dwingend als vandaag in andere gemeenschappen. Dit laat zien dat eer geen exotisch fenomeen is. Het mechanisme zat diep in onze eigen geschiedenis en werkt vandaag nog steeds door.

Ook buiten religieuze gemeenschappen is dit systeem herkenbaar. In kleine dorpen waar iedereen elkaar kent, wordt scheiden of schulden hebben nog altijd gezien als falen. Jongeren verbergen relaties of hun geaardheid om de familie niet te beschadigen. Ouders maken keuzes voor hun kinderen met één doel: gezichtsverlies voorkomen.

Op scholen komt dit regelmatig naar voren. Leerlingen die niet mee mogen op kamp verzinnen een excuus. Anderen verbergen hun relatie of hun ware identiteit. Hun zwijgen is geen onwil, maar een manier om zichzelf én hun ouders te beschermen.

Cijfers ontbreken 

Wie zoekt naar harde cijfers over eergerelateerd geweld in Nederland, komt al snel bedrogen uit. Precieze data ontbreken. Onderzoekers van het Verwey-Jonker Instituut stellen in hun factsheet dat de werkelijke omvang onzichtbaar blijft, juist omdat jongeren vaak zwijgen uit angst hun familie schade toe te brengen.

Dat zwijgen is geen bewijs dat het probleem klein is, maar laat zien hoe diep het mechanisme werkt. Stilte is onderdeel van het systeem. Alleen de meest extreme incidenten halen het nieuws. Voor iedere zaak die zichtbaar wordt, zoals de moord op Roshin, zijn er talloze jongeren die hun problemen verborgen houden.

Cultuurbril

De impact is groot. Jongeren die zwijgen, raken geïsoleerd en missen steun. Ouders verstrikt in loyaliteit en schaamte raken vervreemd van hun kinderen. Hulpverleners die door een cultuurbril kijken, zien niet wat er werkelijk speelt. Wie eer alleen als ‘cultuurprobleem’ benoemt, bereikt deze jongeren niet. Integendeel: zij voelen zich niet aangesproken of durven hun situatie niet te delen. En families die hulp nodig hebben, worden weggezet als probleemgroep.

De moord op Roshin laat zien hoe ver eermechanismen kunnen gaan. Maar wie dit uitsluitend leest als een probleem van ‘de ander’, mist de kern. Alleen als we dat erkennen, kunnen jongeren veilig spreken in plaats van gedwongen zwijgen.