De Iraanse autoriteiten hebben drones ingezet om te controleren of vrouwen een hoofddoek dragen op Kish, een eiland in het zuiden van het land. Dit blijkt uit een video die is vrijgegeven door Iraanse staatsmedia.
De inzet van drones maakt deel uit van het zogenoemde Noor-plan (noor is Perzisch voor licht). Ayatollah Khameini wil dat Iraanse vrouwen de zedelijkheidswetten van het land weer strikt naleven, nu steeds meer vrouwen protesteren tegen de islamitische kledingvoorschriften.
Critici van het Iraanse regime zijn woedend. Ze vergelijken het gebruik van drones om vrouwen in de gaten te houden in eigen land met het gebruik van Iraanse drones in Oekraïne en Israël.
Op dit moment buigt de Raad der Hoeders, de hoogste wetgevende autoriteit in Iran, zich over het controversiële wetsvoorstel ‘Hijab en kuisheidscultuur’. Als deze wet doorgang vindt, worden vrouwen die zich niet aan de strenge kuisheidsregels houden nog zwaarder worden gestraft.
In 2022 gingen veel Iraniërs de straat op in protest tegen de strenge zedelijkheidswetgeving in het land. Aanleiding was de dood van Mahsa Amini, die dodelijk was mishandeld door de moraalpolitie. Sindsdien wordt er steeds harder opgetreden tegen vrouwen die zich niet aan de kledingvoorschriften houden.
Dehumaniseren van anderen is menselijk. Wees je daar bewust van, waarschuwt Yarin Eski.
Onlangs was ik paintballen met vrienden in de bossen. Er waren andere groepen met wie we samen tot twee hele grote groepen werden gevormd, met allemaal dezelfde soort Ghostbuster-achtige overalls aan. Alleen de ene groep had een rode band om, de andere groep een blauwe. We gingen het vlaggenroofspel doen, een klassieker en moesten koste wat het kost de vlag van de andere groep bemachtigen. Eventueel door tactisch leden van de andere groep uit te schakelen door hen met een verfballetje te raken.
Ik had een blauwe band om. Het viel me op dat ik, bewapend met een paintballgeweer en groen gezichtsbedekkend veiligheidsmasker, heel snel geobsedeerd raakte door het spotten van de andere groep. Zij waren de rode Ander, en wij voor hen de blauwe Ander. De adrenaline gierde door me heen. Ik wilde winnen, die Ander verslaan, hen raken met mijn verf, en uiteindelijk die vlag bemachtigen als groep blauw.
De vlaggenroof was voor mij een leuke manier om even niet te hoeven denken aan het feit dat de wereld in de fik staat. Klimaat, Vladimir Poetin die in de Europese nek hijgt, een niet te vertrouwen rechts kabinet wat aanstaande is, en natuurlijk: Gaza.
Er zouden momenteel meer dan honderd gewapende conflicten tegelijkertijd plaatsvinden, met één duidelijke constante: hokjes. We hebben ze nodig om zo duidelijkheid over groepen te krijgen. Een wij-zij-denken waarbij we onszelf zodanig blindstaren op classificaties van mensen, dat we soms de mens in die Ander niet meer zien. Dat is het moment waarop dehumanisering om de hoek komt kijken, wat kan leiden tot verminking en marteling van Palestijnse gevangenen.
Er is al veel over dehumanisering geschreven, zoals door Hannah Arendt en Edward Said. Dehumaniserend (en uiteindelijk genocidaal) denken en doden heeft altijd bestaan: die Ander deugt niet en moet weg.
Het doden van de eigen soort is niet alleen iets wat wij kunnen doen. Andere soorten moorden ook hun eigen soort uit, zoals stokstaartjes. Sterker nog, de meeste wezens vernietigen hun soortgenoten omwille van het domineren van een bepaalde habitat. Mensen, net als andere diersoorten, doden vanwege schaarste. Het gaat dan om territoriumdrift en eigendom, waarbij angst kan ontstaan voor de Ander die dreigt ons iets af te nemen. Zygmunt Bauman wees met zijn liquide moderniteitsthese op het feit dat mensen die bang zijn om aangetast te worden, bang zijn voor de Ander.
We zijn dus, in zekere zin, slaaf van onze neuronen en neurale netwerken
Echter, naast angst om schaarste, plegen mensen ook (massa)moorden – en in tegenstelling tot andere wezens – uit jaloezie en haat. Dat komt mede doordat wij in vergelijking met andere wezens hogere cognitieve denkvermogens hebben zoals het abstract denken, blijkt uit de neurologie. Doordat wij een abstract denkvermogen hebben, kunnen wij die Ander(e mens) abstraheren tot niet-mens. Wij zijn daarmee, naast de intelligentste soort, tegelijkertijd één van de meest roof- en moordzuchtige. Dit zowel ten aanzien van andere diersoorten als onze eigen soort.
Alleen wanneer we onszelf gedistantieerd hebben van de gelijkenis met de Ander, is die Ander uit te roeien. Genocide ontspringt zodoende uit het verbeeldend dehumaniseren van de Ander. En alleen wij – de mensheid – doen dat. Bizar genoeg is het uniek aan de mens om andere mensen voor te stellen als niet-menselijk. Ontmenselijking is dus inherent menselijk, heb ik al eens eerder gesteld.
Antisemitisch of pro-Palestina? Vreedzaam protesterende studenten of tuig? Ook daarin verschuilt die al te menselijke dehumanisering, zeker in tijden van alom aanwezige onzekerheid en vijandschap overal ter wereld. That’s ‘How We’re Wired’. We zijn dus, in zekere zin, slaaf van onze neuronen en neurale netwerken. En daarmee zijn we altijd, ergens, verslaafd aan hokjesdenken en dehumanisering.
Maar keer op keer blijkt: geen enkele groep is de som der delen, en geen enkel deel staat voor de gehele groep. En dat blijkt ook vandaag de dag weer, wat ook benadrukt moet blijven worden: er zijn Israëliërs die in Israël protesteren tegen Netanyahu. Er zijn Russen in Rusland die anti-Poetin zijn. 2,5 miljoen mensen hebben op Geert Wilders gestemd, maar lang niet alle Nederlanders zijn radicaal-rechts. En zo maken niet alle Nederlanders ‘dreigende bewegingen’ of denkt iedereen die werkzaam is bij de European Broadcasting Union disproportioneel.
Zodra je dus merkt, dat je aan groepsdenken doet: het is de eigen angst voor die Ander die spreekt en je kan overnemen. Dat stemmetje kan leiden tot het dehumaniseren en zelfs vernietigen van die Ander.
Maar de vraag is of we nog zo hoeven te denken. Ik denk zelf van niet. Maar blijven we dat wel doen, kan dat uiteindelijk overslaan naar de diepste, meest wezenlijke angst: Wie is nog wiens vriend of vijand? Wie is die Ander en voor wie ben ik die Ander? Dan bestaat er het risico van een algehele, mondiale oorlog van iedereen tegen iedereen: homo homini lupus, Latijn voor dat de mens een wolf voor zijn medemens is. Dan is niemand meer mens, voor wie dan ook.
De laatste paintbalronde betrof een free-for-all gevecht, van iedereen tegen iedereen. Iedereen was die Ander voor mij, en ik was die Ander voor iedereen, terwijl we tijdens de vlaggenroof nog samen optrokken tegen die Ander. Terwijl ik keihard in mijn rug door zo’n balletje geraakt werd, besefte ik: die Ander bestaat alleen maar in onze verbeelding.
Die Ander is alleen maar ‘echt’ als we het onze verbeelding toelaten.
Er is meer dan alleen de westerse psychologie, vinden psycholoog Steven Vreden en life coach Yao Anceaux. ‘In andere culturen is het normaal dat de doden contact met je maken.’
Het is een beetje ongebruikelijk, maar dit verhaal moet ik beginnen met een persoonlijke ervaring, eentje die ik niet goed rationeel kan verklaren. Vorig jaar zomer was ik met mijn partner (inmiddels mijn vrouw) Farah op Bali. We reden in een huurauto, op weg naar ons hotel in Singaraja. Het was donker. De wegen hadden geen straatverlichting. Opeens begon Farah een islamitisch gebed op te zeggen en de chauffeur, een hindoe, begon ook te bidden. We reden langs een plek die ‘duister’ was, legde de chauffeur mij uit in gebroken Engels. En toen, vlak voor een t-splitsing, zag ik het. Een hoofd. Het was in een fractie van een seconde. Het hoofd lichtte op en verdween daarna weer. Farah en de chauffeur hadden het niet gezien.
Het kan natuurlijk zijn dat ik mij dit hoofd heb ingebeeld. Of dat er misschien een hele logische oorzaak is voor deze vreemde verschijning. Maar Farah en de chauffeur waren er meteen van overtuigd dat wat ik gezien had echt was. Volgens de chauffeur was de plek waar we zojuist langs waren gereden vroeger een opstandig gebied. De koningen van het vroegere Balinese koninkrijk Buleleng hadden hier veel rebellen een kopje kleiner gemaakt. Vandaar dat ik een hoofd zag, zo beredeneerde hij. Maar het hoofd dat ik zag was geen mensenhoofd, het leek meer op dat van een demon, een met een boosaardig gezicht. De volgende ochtend zag ik precies zo’n hoofd, maar dan van steen. Had ik misschien een demon gezien, die nacht? Of zag ik iets onverklaarbaars en vulde ik met mijn fantasie in dat dit het hoofd van een demon was?
Kosmische evenwichten
Steven Vreden (37) werkt nu bijna dertien jaar als psycholoog. Hij helpt wel eens cliënten die beweren geesten te hebben gezien, of iets anders onverklaarbaars. ‘De westerse psychologie heeft hier geen antwoord op, of verklaart deze mensen al snel voor gek. Ik wil hen wel serieus nemen. Je kunt ook zeggen dat deze mensen een ‘gave’ hebben. Bij niet-westerse volkeren is daar ruimte voor. Maar in het Westen niet.’
Gelooft Steven dat zijn zus is gestraft voor de ‘zonden’ van haar voorouders?
Een grote impact op Stevens leven maakte het overlijden van zijn oudere zus Wanda. ‘Dat is nu zeven jaar geleden. Ze is maar 36 geworden. Een jaar eerder was ze kerngezond. Maar toen opeens kreeg ze longkanker. En de artsen vertelden haar dat ze haar geen behandeling meer konden geven. Het was te laat. De artsen wisten niet hoe deze ziekte was ontstaan. Ze konden geen aanleiding vinden, geen verklaring. Het was een hele heftige vorm, ze ontdekten het te laat. Binnen elf maanden overleed Wanda. Ze haalde haar 37e verjaardag net niet. En het aparte was: ze kreeg ook nog eens borstkanker dat jaar, maar dat kwam niet door uitzaaiing. Ze kreeg ook kanker in haar andere borst, ook deze tumor was niet door uitzaaiing ontstaan, maar zomaar. Het was echt heel bizar.’
Steven en zijn familie beleefden de ziekte van hun zus Wanda spiritueel. Aan buitenstaanders is dit misschien lastig om uit te leggen, zegt Steven, maar zijn zus is, zo gelooft de familie, slachtoffer geworden van ‘spirituele intergenerationele overdracht’. Zaken van eerdere generaties hebben nu hun tol geëist. Gelooft Steven dat zijn zus is gestraft voor de ‘zonden’ van haar voorouders? ‘Het ligt complexer’, antwoordt hij. ‘Het heeft te maken met kosmische evenwichten en wetten. In bepaalde delen van de wereld noemen ze dit familiekarma of generatiegebonden karma. Vanuit bepaalde Afrikaanse culturen noemen ze dit Kunu. In Azië zijn het termen als Gaju en Zaishō die een soortgelijke strekking hebben.’
Westerse psychologie niet universeel
Maar hoe rijmt Steven deze overtuiging met zijn academische achtergrond als psycholoog? ‘Er is meer dan alleen de westerse psychologie. Plat gezegd: de westerse psychologie is nog geen honderdvijftig jaar oud. Maar we denken hier in het Westen dat we alles beter weten. Met betrekking tot geneeskunde, met betrekking tot psychologie, enzovoort. De westerse psychologie is niet universeel, maar moet je in de culturele context zien. Sommige aandoeningen zijn cultureel bepaald, komen alleen in een bepaalde cultuur voor. Anorexia bijvoorbeeld is typisch iets westers en heeft ook alles te maken met het westerse schoonheidsideaal. Het fenomeen ‘amok’, waar het Nederlandse woord amokmaker (ruziemaker, red.) van is afgeleid, is typisch iets voor Indonesië en Maleisië. En in sommige Afrikaanse landen kennen ze het woord depressie niet. Ze gebruiken daarvoor een ander label en hebben een andere verklaring. Met andere woorden: je kunt aandoeningen op verschillende manieren verklaren, waarvan de westerse manier er eentje is.’
‘Er is meer dan alleen de westerse psychologie’
Natuurlijk heeft de westerse psychologie ons ook veel goeds gebracht, vervolgt Steven. ‘Meten is weten. En veel fenomenen kunnen we zo verklaren. Maar tegelijkertijd: als je het niet kunt meten betekent dit niet dat het niet bestaat. Ik bestrijd daarom het westerse paradigma dat alles wat niet in het westerse wereldbeeld past niet bestaat en het geloof daarin slechts bijgeloof is. Ook niet-westerse kennis is waardevol. En helemaal in de beleving van patiënten met een niet-westerse achtergrond zelf. We moeten hun ervaringen niet als bijgeloof terzijde schuiven, maar serieus nemen. Daarmee help je ook de patiënt. Wij vinden het apart dat iemand opeens de stem van zijn overleden vader hoort, een maand na diens overlijden. Of dat een verre voorouder in een droom aan jou verschijnt, en je gebiedt de graven van je familieleden weer eens een bezoek te brengen. In niet-westerse culturen is het normaal dat de doden contact met je maken. Dat betekent dat ze van je houden. Er is, kortom, veel meer dan je eigen wereldbeeld. Het is tijd dat andere verhalen en opvattingen over de wereld de ruimte krijgen om gehoord te worden.’
Stevens benadering van psychologie is naar eigen zeggen ‘holistisch’, vertelt hij. ‘In mijn holistische benadering is alles met elkaar verbonden. Mentale, emotionele, fysieke en spirituele aspecten zijn allemaal even belangrijk voor welzijn en gezondheid, ‘body, mind and soul’.’
Baas over je eigen leven
De westerse psychologie kon Yao Anceaux (29) niet helpen. Hij was gediagnostiseerd als schizofreen en heeft vier jaar in een zorgtraject gezeten van WLZ (wet langdurige zorg) en beschermd wonen. Medicatie hielp niet, zijn ervaringen werden niet erkend. Pas toen hij zelf woorden kon geven aan zijn ervaringen en belangrijke stappen zette om zijn leven weer op orde te brengen, raakte hij weer in balans.
‘Als kind had ik vaak vreemde ervaringen. Ik zag geesten en kon met hen communiceren. Zij hielpen mij ook en diende als een soort gids in situaties waarbij ik hulp nodig had. Ik zond een gedachte uit en het manifesteerde zich. Dit was mij net iets te toevallig. Ik had veel van dat soort toevallige situaties. Het was niet toevallig meer. Ik raakte uit balans en kwam in een psychose terecht. Daar ben ik nu gelukkig uit. Ik zie de toestand waarin ik mij toen bevond niet langer als een psychose, maar als iets anders. Ik ben hoog sensitief en zie een realiteit die andere mensen niet zien.’
‘Ik geloof dat er in ons allemaal een sjamaan zit’
Yao legt dit uit aan de hand van de kwantummechanica. ‘In de kwantummechanica geloven ze in verschillende mogelijkheden. In een kwantum morfisch veld liggen alle mogelijke potentiële uitkomsten opgeslagen. Als ik een bepaalde keuze maak kom ik in een nieuwe tijdlijn terecht. Als ik keuzes maak van level één, het laagste niveau, dan beland ik in situaties van level één. Ik dronk vroeger veel en blowde. Daarom belandde ik in allerlei vervelende situaties. Ik ben hier gelukkig mee gestopt en maak andere keuzes, die passen bij mijn nieuwe staat van zijn. Daarom ben ik nu in een andere tijdlijn, waar nieuwe kansen liggen. Omdat ik de juiste keuzes maakte ben ik uit mijn zogenoemde psychose gekomen, zonder dat ik medicatie gebruik.’
Yao Anceaux
Nadat hij uit de crisis kwam, richtte Yao het Positiviteitsnetwerk op, dat als doel heeft jongeren te helpen die soortgelijke ervaringen hebben gehad. ‘Je kan hen nieuwetijdse jongeren noemen. Ze moeten door een proces heen, de juiste keuzes maken.’ Yoa vertelt dat veel van wat hij zegt ook gezegd kan worden door een normale life coach, die je vertelt dat je je dag moet indelen, niet te streng moet zijn voor jezelf en de beste versie van jezelf moet worden. Helaas wordt in de reguliere zorgverlening geen rekening gehouden met spiritualiteit en het bestaan van een onzichtbare wereld, zegt Yao. ‘Ik ervaar de werkelijkheid wel anders. Ik heb contact met spirits. Zij hebben mij de weg gewezen die ik moest gaan. Kijk, ik kom uit Colombia, ik ben geadopteerd door Nederlandse ouders. Toen ik mij meer verdiepte in mijn roots ontdekte ik ook dat ik inheems bloed heb. In onze cultuur is het heel normaal dat je geesten ziet. Ik wist eerst niet wat ik hier eigenlijk mee aan moest, maar mijn voorouders hebben mij hiermee geholpen. Voor mij was bewustwording van de spirituele werkelijkheid geen psychose. Ik ben eigenlijk een healer. Ik kan mijzelf healen, maar ook anderen. Ik begrijp dat ik dit verhaal niet aan iedereen kan vertellen. Niet iedereen begrijpt dit.’
En hoe helpt zijn spirituele kijk op de werkelijkheid Yao in zijn leven? ‘Alles is te herleiden, geloof ik, tot die frequenties. Alcohol en drugs zorgen niet alleen voor een lage frequentie, maar je nodigt hier ook boze geesten mee uit. Alcohol komt van het Arabische woord al-kuhl, wat lichaams-etende-geest betekent (ook de oorsprong van de term ghoul, griezel, red.). Een kwade geest uit de fles, een demon, zou menselijke lichamen verorberen.’ En is Yao nu in de ban van goede geesten? ‘Ik heb letterlijk wezens in mijn huis zien staan en heb ook een tijdlang het gevoel gehad dat ik bestuurd werd, dat geesten mij opdrachten gaven. Dat lijkt op schizofrenie, mensen horen dan stemmen in hun hoofd. Maar als je gezond bent, dan controleren de geesten je niet, dan ben je de baas over je eigen leven.’
Net als Steven gelooft Yao in een holistische benadering. ‘Je moet spiritueel in balans zijn. Daarom moet je kiezen voor gezonde voeding, gezonde muziek, geen giftige relaties. Veel hiphop-muziek zorgt voor een spirituele disbalans, door de gewelddadige teksten. Daar moet je ver van blijven. Daarom heb ik ook de Connecting the Dots Movement opgericht, die ‘conscious music’ (bewuste muziek) promoot.’
Was het mijn verbeelding die op hol sloeg, of iets anders?’
Yao benadrukt dat zijn spirituele life coaching ook voor westerse mensen nuttig kan zijn. ‘Het is voor iedereen. Je moet teruggaan naar je spirituele roots. Ook het Westen heeft een spirituele traditie. Denk aan de Germaanse en Keltische religies, die dichtbij de natuur stonden. De christenen maakten hier een einde aan. Bonifatius en anderen hakten hun heilige bomen om.’
‘Ik besef dat we in een wereld leven waarvan we niet alles kunnen zien’, zo besluit hij. ‘Ik ben mij bewust van geesten en heb een methode ontwikkeld om op een goede, spirituele manier in het leven te staan, dankzij de kennis die mij gegeven is vanuit die geestelijke wereld. Het begrip sjamaan heeft in het Westen een negatieve bijklank, maar zou je kunnen vertalen met medicijnman of -vrouw. Ik geloof dat er in ons allemaal een sjamaan zit.’
Zoon van de Verlichting
Maar hoe moeten we nu mijn vreemde ervaring in Bali, waar ik aan het begin van dit artikel over schreef, duiden? Was het een demon? Was het mijn verbeelding die op hol sloeg, of iets anders? Als zoon van de Verlichting wil ik nu niet opeens beweren dat geesten bestaan, hoewel ik nu beter begrijp dat er veel mensen zijn die dit wel geloven.
‘Het enige is dat je weet dat je iets hebt waargenomen, punt’, zegt Steven. ‘En dan maakt het niet uit of het nou toeval was, fantasie of een andere werkelijkheid. Jij hebt waargenomen wat je hebt waargenomen. En misschien is het een idee om daar eens goed bij stil te staan.’
In Gorinchem stond vroeger een grote fabriek van een weleer bekend computermerk. De fabriek sloot haar deuren. De grote nieuwe hal stond leeg. Later hebben ze er een evenementenhal van gemaakt. Wanneer je vaker over de A15 langs Gorcum rijdt, begrijp je wat ik bedoel. Een kort stukje daarvoor zie je aan de andere kant van de snelweg een punt van een kleine minaret. Onder deze punt staat een mooie moskee omgeven door een groot grasveld met picknicktafels. Leerlingen van de scholen in de buurt komen in de pauze een tosti in de moskee halen.
De evenementenhal bood laatst ruimte aan een Turkse expo. Dit soort beurzen zijn de afgelopen jaren als paddenstoelen uit de grond geschoten. Het concept is overal hetzelfde. Je loopt langs kraampjes met allerlei waar. Alsof je in een historisch Turks stadscentrum bent. Bij een vorige beurs hebben we honing met graat en al gehaald dat uit mijn geboortestreek komt.
Er zijn speeltoestellen voor kinderen, een gebedsruimte om te bidden, een dansvloer om te dansen en een food court waar je kunt eten. Elke beurs probeert mensen te lokken met zangers, influencers en televisiepredikanten. Hier was ‘Bah Hele Murat’ samen met zijn moeder gekomen. Ze maken sketches van het dagelijks leven met een plat Centraal-Anatolisch accent en bijhorende attitude. Mensen herkennen zich daarin en vinden dat dan fantastisch. Mijn schoonmoeder is met de moeder van ‘Bah Hele Murat’ op de foto gegaan. Een waar historisch moment.
De eerste grote beurs was Multifestijn
Deze beurzen zijn een overtreffende trap van de ‘kermes’ die lokale moskeeën en clubs organiseren. In het klein doen ze dit al lange jaren. Vrouwen zwoegen de hele dag bij hete platen om deegwaren voor de ‘klanten’ te bereiden. Mannen doen het sjouwwerk of zijn bezig met kebab bereiden. Het is vrijwilligerswerk. De opbrengst gaat naar de moskee of club.
De eerste grote beurs was Multifestijn. De religieuze beweging Suleymanci stond aan de wieg hiervan. Zij zijn de volgers van de Korangeleerde Suleyman Hilmi Tunahan. Hij werd geboren in het huidige Bulgarije en leefde in de moeilijke beginjaren van de Turkse republiek. Hij predikte zijn discipels dat Koran onderwijzen belangrijk was. Dat deden zijn volgers. Bij mijn weten is de Suleymanci-beweging in de jaren zeventig als eerste Turks netwerk met Koranonderwijs in Nederland begonnen.
Multifestijn was een unicum en een groot commercieel succes. Maar het Suleymanci-hoofdkantoor vond op een gegeven moment dat zij er voor het Koranonderwijs waren. Beurzen organiseren behoorde niet tot de ‘core business’. Het festijn werd geprivatiseerd en is later onder een andere naam doorgegaan.
Nu zijn er dus vaker in het jaar gelegenheden waarbij je delicatessen kunt halen die je in de gewone Turkse winkel niet kunt vinden. En voor velen is het een leuk dagje uit.
De politie in Amsterdam wil niet meer ‘fors ingrijpen’ bij toekomstige studentenprotesten. Dat zei algemeen commandant Piet Kelder tegen de Amsterdamse nieuwszender AT5.
De commandant was vorige week bij meerdere bezettingen aanwezig om die te beëindigen. Dat kost volgens hem niet alleen veel mankracht, – zo moesten sommigen agenten vierentwintig uur achter elkaar werken – maar ook het normale werk van ME’ers werd hierdoor beïnvloed. Hij denkt dat problemen met studenten ook pratend opgelost kunnen worden.
Kelder legt uit dat de ME een neventaak is voor de meeste agenten. ‘Ze doen het naast hun normale werk. Een deel van de agenten had net een normale ochtenddienst gedraaid en kreeg daarna te horen dat ze ingezet zouden worden als ME’er. Dit heeft enorme consequenties voor het normale werk’, aldus Kelder.
Op de vraag of de ME te veel geweld heeft gebruikt tegen demonstranten en sympathisanten, antwoordt Kelder dat er juist ‘meerdere keren’ is gewaarschuwd. Wel erkent hij dat er ‘bepaalde emoties’ kunnen blijven hangen.
‘Als wij zien dat het escaleert, dat mensen bijvoorbeeld uit hun rol vallen, is er altijd een commandant heel dicht bij die deze collega er heel snel tussenuit haalt. Ook omwille van dat het niet heftig wordt,’ aldus de commandant tegen de nieuwszender.
Uit alle macht probeert burgemeester Femke Halsema Amsterdam bij elkaar te houden. Dat lijkt niet te lukken. De opening van het Nationaal Holocaust Museum had een waardig moment in de naoorlogse geschiedenis van onze hoofdstad moeten zijn. Het werd chaos. Demonstraties voor vrede bleken een bezetting te zijn en lieten een spoor van vernieling achter. Met ook nog eens een aantasting van het zo heilig verklaarde recht om in de stad je stem te laten horen.
Welke burgemeester is hier, met de middelen die hem of haar ter beschikking staan, nog tegen opgewassen?
Binnen een academische gemeenschap van vele duizenden studenten en hoogleraren kan de veiligheid van een paar honderd Joodse studenten niet worden gegarandeerd. Maar de lijst is langer. De Nationale Dodenherdenking werd vertrapt en gehalveerd door de reële angst voor geweld. Net zo vertrapt als de kransen bij het monument op andere plekken in de stad. Kransen die nauwelijks de twee minuten stilte mochten overleven. Je wordt er haast moedeloos van.
Maar dan komen nu dus de vier coalitiepartners tevoorschijn. Zij zijn vol lof over hun nieuwe plannen met Nederland, de een nog trotser dan de ander. ‘Het resultaat mág er zijn’, zeiden ze. En: ‘De zon gaat weer schijnen in Nederland.’
Doet mij dit denken aan de jaren dertig van de vorige eeuw? Dat vragen mensen mij nu. Over moedeloosheid gesproken. Maar het antwoord is ja. In de Duitse Weimarrepubliek wist de aanvankelijk onbeduidende NSDAP in 1932 de grootste partij te worden. En nadat Adolf Hitler rijkskanselier werd, veranderde Duitsland binnen de kortste keren in een kwaadaardige dictatuur.
Is er geen hoop meer? Jawel
Herhaalt deze geschiedenis zich nu in Nederland? Net als toen in Duitsland denken de conservatieven hier nu dat ze met een extremistische partij in een coalitie kunnen samenwerken. De bereidheid om met die ene club met de meest abjecte ideeën die onze samenleving kent sinds wij in 1945 onze vrijheid herkregen, is waarschijnlijk wel het meest weerzinwekkende bestanddeel van het drama dat zich nu voltrekt. In hun honger naar regeringsmacht hebben VVD, NSC en BBB de ‘zondebok’ over het hoofd gezien, die de leider van de Nederland-op-één-beweging diep in zijn koelkast had verstopt.
Is er geen hoop meer? Jawel. Terwijl ik dit schrijf is het nog maar een paar uur geleden dat ik op Schiphol ben geland samen met zestien jonge scholieren. De afgelopen dagen hebben wij op initiatief van bestuursvoorzitter Fenna Ulichki van het Amsterdamse Stadsdeel West doorgebracht in Polen. Meerdere maanden hebben wij ons samen voorbereid op deze reis. Lessen, workshops en het Anne Frankhuis. En dan naar de mooie stad Krakau, de oude Joodse wijk Kazimierz, die al tachtig jaar geen Joodse wijk meer is. Een bezoek aan de fabriek van Oscar Schindler, de redder van velen. En dan ter afsluiting de barakken van Auschwitz, de lange wandeling langs de rails van het vernietigingskamp Birkenau. Een wandeling die eindigt bij de ruïnes van die enorme gaskamers…
Word ik moedeloos? Zestien jonge scholieren die maanden bezig zijn om samen te onderzoeken hoe wij ons mooie Nederland mooi kunnen houden. Ondanks die koelkast, ondanks die nieuwe regering.
We staan naast de bagageband te wachten op onze koffers. Nog even en dan nemen we weer afscheid van elkaar. Onze reis wordt in het kort samengevat door dat meisje uit de vijfde klas: ‘Het belangrijkste is wat wij deze dagen hebben mogen leren over hoe het toen zo mis is gegaan en hoe het nu anders moet. En dat zullen wij moeten doen. Met deze nieuwe kennis gaat ons dat ook echt lukken.’
Burgemeesters en andere bestuurders staan vaak voor een schier onmogelijke taak. Maar met deze jonge mensen onder ons zal die taak uiteindelijk niet onmogelijk blijken. Integendeel. Er is geen ruimte voor politieke trots en elkaar lof toe zwaaien. Er is geen ruimte en noodzaak voor moedeloosheid.
De ‘zware’ tijden waarin wij nu verkeren, zijn ook tijden met enorme kansen. En die gaan we grijpen. Met alle diversiteit waar onze samenleving uit bestaat. Net zo divers als onze jongeren met wie wij deze reis hebben gemaakt.
Paus Franciscus zal volgend haar een bezoek brengen aan Turkije. Dit doet hij in het kader van de 1700-jarige viering van de Eerste Concillie van Nicea (325).
Zo meldt de Turkse krant Daily Sabah. De Romeinse keizer Constantijn I riep in 325 voor het eerst christelijke bisschoppen uit het oostelijk en westelijk deel van het Romeinse rijk bijeen (in het hedendaagse Iznik) om theologische geschillen, zoals de aard en verhouding van Jezus tot God binnen het vroege christendom te bespreken.
‘De paus wil dit belangrijke moment in de christelijke geschiedenis gezamenlijk vieren’, aldus patriarch Bartolomeus van de Oosters-orthodoxe kerk, die gesitueerd is in Istanbul.
Paus Franciscus zal tijdens zijn bezoek aan Turkije eerst het oosterse patriarchaat in Istanbul aandoen, alvorens hij vetrekt naar Iznik.
Het bezoek zal in lijn zijn met de geest van de Eerste Concilie, gezamenlijk georganiseerd door westerse en oosterse bisschoppen. Ook zal de Turkse regering worden benaderd, meldt Turkse krant.
Egypte heeft deze week troepen en pantservoertuigen naar de grens met Gaza gestuurd vanwege het Israëlische offensief in Rafah. Volgens analisten wijst dit op een verslechtering van de banden tussen Caïro en Tel Aviv.
Woensdag zagen inwoners van het stadje Sheikh Zuweid in de Sinaï vijftien pantservoertuigen in de richting van Gaza rijden. Daarnaast arriveerde er een ander konvooi met pantservoertuigen in het dorp Al-Joura, ten zuiden van Sheikh Zuweid.
Volgens de nieuwswebsite Middle East Eye wijzen deze troepen erop dat Egypte en Israël zich steeds verder van elkaar verwijderen. Israël voert nu een groot en bloedig offensief in Rafah, aan de grens met Egypte. Vorige week namen Israëlische militairen de grensovergangen bij Rafah in en lanceerden operaties in de stad, waar nu zo’n anderhalf miljoen ontheemde Palestijnen verblijven.
Egypte en Israël sloten eind jaren zeventig vrede, tijdens de zogenoemde Camp David-akkoorden. Israël werkte altijd goed samen met Egypte op veiligheidsgebied. Tot vorige week, want Israël viel zonder Egypte te informeren de Palestijnse kant van de grens aan. Door de Israëlische verovering van de grensposten in Rafah kan er geen humanitaire hulp meer deze grens over.
Egypte heeft de verzoeken van Israël om de grensovergang te heropenen afgewezen. De Egyptische president Abdel Fattah el-Sisi zegt dat Israël de controle over Rafah wil gebruiken om de belegering van de Gazastrook te verscherpen. Daarnaast overweegt Egypte, aldus Wallstreet Journal, om de bilaterale banden met Israël op een laag pitje te zetten door de ambassadeur terug te trekken. Bovendien heeft het land nu aangekondigd zich aan te sluiten bij Zuid-Afrika, dat een genocidezaak tegen Israël heeft aangespannen bij het Internationale Gerechtshof ICJ in Den Haag.
Vierhonderd jaar geleden koloniseerden de Nederlanders Manhattan. In het Amsterdam Museum laten de oorspronkelijke bewoners van Manahahtáanung zien wat dit voor hen betekende.
Dit jaar is het vierhonderd jaar geleden dat Nederlandse kolonisten in het gebied van het latere New York arriveerden. In 1609 had de Engelse ontdekkingsreiziger Henry Hudson een lange zeereis achter de rug als hij eindelijk vast land bereikt. Hudson moest in opdracht van een Nederlandse maatschappij een snellere route naar Indië nemen en denkt dat hij in India is. Dat hij een onbekend werelddeel heeft bereikt, besefte hij niet.
De leiders van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden zijn enthousiast als ze horen over het vruchtbare gebied aan de overzijde van de oceaan. In 1624 kopen ze het eiland Manahahtáanung, het latere Manhattan voor zestig gulden van de inheemse bewoners en stichten er een kolonie. Het begin van Nieuw Amsterdam – het latere New York. Tot zover de geschiedenis zoals we die geleerd hebben op school.
Voor het Amsterdam Museum is vierhonderd jaar kolonisatie van Manhattan aanleiding voor een speciale tentoonstelling. Maar dan niet vanuit het perspectief van de kolonisten, maar vanuit de oorspronkelijke bewoners van het gebied, de Lenape, vertelt Imara Limon, conservator van het Amsterdam Museum. Het museum werkte samen met het Museum of the City of New York en met vertegenwoordigers van de Lenape. De expositie vertelt het inheemse verhaal achter New York en opende deze week.
Hoe verliep het eerste contact met de Lenape?
‘Het stadsmuseum in New York had al een netwerk binnen de Lenape, vanwege een eerdere tentoonstelling. Maar ons kenden ze niet en het was echt aftasten. De vertegenwoordigers waren afstandelijk en hadden veel vragen. Wat komen jullie doen? Wat willen jullie van ons? Zij hebben uitgebreid verteld wie zij zijn en wat er ten tijde van de kolonisatie allemaal is gebeurd. Ze wisten veel meer over die periode dan wij. Best confronterend.’
Wat vertelden ze dan?
‘Bijvoorbeeld over de eerste handel die ze voerden met de Nederlanders. In 1613 komt de eerste delegatie naar de Lenape om beverhuiden te kopen. In Europa waren hoeden van beverhuiden in de mode. Er werden per zeereis wel vijfduizend huiden naar Europa gebracht.’
‘De Lenape kennen een orale traditie en hebben andere cijfers’
Woonden de Lenape op Manhattan?
‘Ja, ze woonden er al eeuwen. Er leefden daar meerdere volken, maar zij stonden het dichtst in contact met de Nederlanders. De gesprekken die wij met de Lenape voerden in aanloop van de tentoonstelling gingen vooral over de jaren 1624, 1625 en 1626. De Lenape hebben destijds een grote rol gespeeld bij de onderhandelingen met de Nederlandse kolonisten, die op de zuidpunt van Manhattan een nederzetting wilden bouwen. In 1625 stichtten ze Nieuw-Amsterdam en in 1626 kochten ze Manhattan. Voor de Lenape heeft er nooit een verkoop plaatsgevonden, vertelden ze, omdat grond nooit een eigenaar heeft.’
Kaart van gebied New York met namen en dorpen van Inheemse volkeren (1614). Nationaal Archief
Wat gebeurde er met de Lenape toen de Nederlanders kwamen?
‘Ze zijn grotendeels verdwenen, maar dat ging wel geleidelijk. De Nederlanders en de andere Europeanen brachten ziektes mee waaraan ze bezweken. Er werden oorlogen met de kolonisten gevoerd, waarbij veel Lenapers omkwamen, de zogenoemde Esopus-oorlogen. De Nederlanders gingen zich echt vestigen op Manhattan en zagen het als hun grondgebied. Hun komst was catastrofaal voor de Lenape, voor hun gezondheid, welzijn en leefruimte.’
Zijn er veel Lenape omgekomen?
‘Ja, maar in de tentoonstelling noemen we bewust geen aantallen. Wat wij weten over die tijd is door Europeanen vastgelegd. De Lenape kennen een orale traditie en hebben andere cijfers. Als we die aantallen naast elkaar zetten, kan het een soort van hun verhaal versus ons verhaal worden. Dat wilden we niet. Het is een feit dat er zeer veel mensen zijn omgekomen. Dat blijkt uit beide lezingen.
‘Ze willen dat wij weten dat zij hun eigen taal bijna niet meer spreken’
‘De Lenape zijn uiteindelijk van Manhattan verdreven en wonen sindsdien verspreid in de Verenigde Staten, van New York tot Oklahoma en in Ontario in Canada. Het was voor hen ook bijzonder om elkaar te zien bij het samenstellen van de tentoonstelling.’
Voelen ze een speciale band met Nederland?
‘Ja, zeker wel. Zij weten zoveel over Nederland en over onze koloniale geschiedenis. Zij konden precies vertellen wie de Nederlanders waren die plotseling opdoken. Wat ze er kwamen doen. Ze weten dat de kolonie in 1664 door de Engelsen werd veroverd en in de eeuwen erna uitgroeide tot de stad New York.
‘De Lenape zijn er nu voor de tweede keer’, vertelt Limon. ‘Het afgelopen najaar bezochten ze het Amsterdam Museum en archieven om te bepalen welke stukken ze in de tentoonstelling wilden laten zien. Ze geloofden toen niet dat die tentoonstelling er ook echt kwam. Ze waren bang dat de Nederlandse politiek dit niet zou willen, of instituten dwars zouden liggen. Terwijl de openingsdatum al stond, het ging gewoon gebeuren.’
‘Nu de tentoonstelling er is verwachten ze van ons als museum dat we de kennis gaan verspreiden. Ze willen erkenning en zichtbaarheid, ze willen dat de jongeren in ons land horen over de kolonisatie, wie de Lenape zijn en wat de gevolgen voor hen waren. Kolonisten maakten het inheemse volken doelbewust onmogelijk om hun eigen levenswijze en cultuur te behouden. Ze willen dat wij weten dat zij hun eigen taal bijna niet meer spreken, omdat die taal lange tijd verboden was.’
Collectiecentrum Amsterdam Museum 30 oktober 2023. Foto: Amsterdam Museum, Francoise Bolechowski
Zijn ze nog boos?
‘Ze uiten zich best diplomatiek. We hebben contact met de woordvoerders van de Lenape, die zich al decennia inzetten voor het behoud van hun cultuur en erfgoed. Er is natuurlijk ongelijkheid, maar ze zijn ook hoopvol en er is strijdlust. Ze gaan zich nu voorstellen aan onze stad. Ze hebben een afspraak met de gemeente en worden ontvangen als delegatie.’
‘Het is belangrijk om de Lenape bekend te maken’, zegt Limon. ‘Er is tegenwoordig veel aandacht voor de zwarte kanten van ons koloniale verleden in het Caribische gebied en Indonesië. Dat inspireert ze. Ze weten hoe je van onzichtbaarheid naar zichtbaar kunt gaan.’
De Arabische Liga heeft de Verenigde Naties opgeroepen een VN-vredesmacht naar Gaza te sturen om de Palestijnen te beschermen. Dit bericht de Arabische tv-zender Al Jazeera.
De Liga kwam dinsdag bijeen in Bahrein. De Arabische landen riepen in hun Manama Verklaring de VN op een internationale vredesmacht in Gaza en de andere bezette gebieden te stationeren totdat er een tweestatenoplossing is. Ook riepen ze op tot een onmiddellijk staakt-het-vuren door Israël en beschuldigden ze het land ervan de onderhandelingen met Hamas te saboteren.
‘Wij benadrukken de noodzaak om de Israëlische agressie in Gazastrook onmiddellijk te stoppen, de Israëlische bezettingstroepen terug te trekken uit alle delen van de Gazastrook [en] de belegering op te heffen.’
Israël voert sinds 7 oktober 2023 een bloedige oorlog in Gaza. Deze oorlog heeft nu aan meer dan 35.000 Palestijnen het leven gekost, waarvan twee derde vrouwen en kinderen.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
