Op sociale media zijn beelden te zien van een Palestina-demonstrant die in Rotterdam wordt aangereden. Het slachtoffer is door ambulancepersoneel nagekeken en lijkt in orde.
De demonstratie van ongeveer honderd mensen was gericht tegen de doorvoer van wapens met het containerschip Izmir van Maersk naar Israël via de Rotterdamse haven. ‘Dit maakt ons als Rotterdammers onderdeel van een genocidale wapenketen, en dat willen wij helemaal niet’, zegt een woordvoerder tegen nieuwssite Open Rotterdam.
Sommige demonstranten zijn teleurgesteld over de opkomst. ‘Wat mij betreft had de hele Coolsingel vol mogen staan’, zegt een van hen. De demonstranten willen ook tekst en uitleg van de burgemeester. ‘Mensen voelen zich machteloos over Gaza’, zegt Theo Coskun van SP-Rotterdam. ‘Daarom willen we tenminste niet dat Rotterdam wordt gebruikt voor deze smerige oorlog.’
Op beelden van het AD is te zien dat demonstranten wegen blokkeren. Een autobestuurder die daar niet van gediend is, rijdt dwars door de blokkade heen. Een demonstrant springt vervolgens op zijn motorkap en wordt tientallen meters meegesleurd. Een motoragent lijkt daarna de achtervolging in te zetten.
Een woordvoerder van de politie in Rotterdam laat weten dat de demonstrant niet opzettelijk is aangereden en ook niet is meegesleurd. Wel bevestigen ze dat het om een gevaarlijke situatie ging. ‘We hebben de chauffeur als verdachte aangemerkt, maar hij is niet aangehouden.’
De moord op George Floyd op 25 mei 2020 leidde wereldwijd tot protesten en discussies, ook in Nederland. Maar volgens betrokkenen als Dave Ensberg, Angélique Duijndam, Marvin Hokstam, Wendy Cathy en Steven Vreden is de strijd tegen racisme, vijf jaar later, nog altijd niet voorbij.
De beelden van de moord op George Floyd heeft Dave Ensberg, onderwijsbestuurder van Stichting Zonova opvang & onderwijs in Amsterdam Zuidoost, nooit willen zien. ‘Ik kan er niet naar kijken. Mijn gedachten gaan nog steeds uit naar zijn nabestaanden.’ De dood van Floyd staat voor hem symbool voor veel meer dan één misdrijf. ‘Het racisme dat eraan ten grondslag ligt, is structureel. En het is niet beperkt tot de Verenigde Staten.’
Zelf reisde hij enige jaren geleden naar Amerika, op uitnodiging van een prestigieus programma. Hij verheugde zich op de reis, maar uiteindelijk durfde hij niet om alleen van Boston naar Washington D.C. te rijden. ‘Ik voelde me onveilig. Mensen – ook ambtenaren – waarschuwden me nadrukkelijk. Huur geen auto, zeiden ze. Boek een vliegtuig. Ook al ben je Nederlander, in een mooie huurauto ben je daar als zwarte man gewoon een potentieel doelwit.’
Dat diepe ongemak, die spanning, bleef hem bij. ‘Ik heb daar gevoeld wat racisme met je doet. Het was heftig.’
Onderhuids racisme
In Nederland, zegt hij, is het anders. ‘Minder zichtbaar. Maar ook hier is racisme onderhuids aanwezig. Mijn ouders hebben het aan den lijve ondervonden. Mijn vader is erdoor getraumatiseerd. Hij kreeg geen gelijke kansen op de arbeidsmarkt, puur vanwege zijn huidskleur.’
‘Vroeger werd je weggezet als zeurpiet als je racisme aankaartte’
Ensberg spreekt over microagressies, over lagere schooladviezen voor kinderen van kleur, over racistische opmerkingen en framing. ‘In 2012 noemde toenmalig GeenStijl-columnist Annabel Nanninga (tegenwoordig politicus bij JA21, red.) mij ‘excuusn****’. Journalist Joost Niemöller beweerde dat zwarte mensen een lager IQ zouden hebben en eerder geneigd zouden zijn tot verkrachting. Ik diende een aanklacht in bij een antidiscriminatiebureau, maar hij werd niet veroordeeld.’
Toch ziet hij ook vooruitgang. ‘Vroeger werd je weggezet als zeurpiet als je racisme aankaartte. Nu kunnen we er serieuzer over praten. Mede dankzij Black Lives Matter is er ruimte gekomen voor bewustwording. Herdenken, het slavernijverleden, rapporten over discriminatie van kinderen – dat wordt nu serieuzer genomen. Er is iets losgekomen.’
Concert van de Rolling Stones
Maar hij waarschuwt ook: waakzaamheid blijft nodig. ‘Na de moord op Kerwin Duinmeijer in 1983 dachten we ook: nu gaat het veranderen. Maar dat gebeurde niet.’ Zelf voelde hij zich recent nog onveilig bij een concert van de Rolling Stones. ‘Ik ging met mijn broer naar de Arena. We waren de enige mensen van kleur op onze plek. Een groep dronken mannen uit de Achterhoek begon ‘Zwarte Piet!’ te roepen. Het was een grimmige sfeer. Als ik daar iets van had gezegd, was het waarschijnlijk geëscaleerd.’
De politiek baart hem zorgen. ‘De PVV is de grootste partij. Martin Bosma zou als Kamervoorzitter vorig jaar de Tweede Kamer moeten vertegenwoordigen bij de Keti Koti-herdenking in Amsterdam. Hij deed jarenlang denigrerende uitspraken over het slavernijverleden en het koloniale verleden. Ook vindt hij de aandacht voor Keti Koti complete onzin en moet niets hebben van BLM. Dat is niet alleen pijnlijk, het is beledigend voor mijn ouders. Zo iemand hoort geen ceremoniële herdenkingen te doen waar hij niet in gelooft. Gelukkig besloot Bosma ter elfde ure om niet te gaan, maar dat had hij zich al veel eerder moeten bedenken.’
‘Een groep dronken mannen uit de Achterhoek begon ‘Zwarte Piet!’ te roepen’
Toch is Ensberg geen pessimist. ‘Er is bewustwording gekomen. Ik hoop dat George Floyds dood niet voor niets is geweest. Dat we kunnen voorkomen dat het nog eens gebeurt.’ Vanuit zijn onderwijsorganisatie werkt hij aan dekolonisatie van het onderwijs. ‘We moeten niet af van de Verlichting, maar die aanvullen. Niet alleen Karel de Grote en Floris V, maar ook de verhalen uit Afrika, Azië en het Caribisch gebied.’
Hulp aan Suriname, Ghana, Zuid-Afrika en de Caribische eilanden
Wat betreft herstelbetalingen is hij genuanceerd. ‘Het belangrijkste is waarheidsvinding. Daarna heling. En dan: herstel. Maar niet in de vorm van individuele uitkeringen. Liever structurele hulp aan landen als Suriname, Ghana, Zuid-Afrika en de Caribische eilanden in het Koninkrijk, gericht op het wegnemen van de nadelige doorwerking van het trans-Atlantische slavernijverleden in de vorm van hedendaags anti-zwart racisme. We kunnen een voorbeeld nemen aan Duitsland. Dat land heeft herstelbetalingen gedaan aan Namibië vanwege de genocide in 1904 daar. Zo kan het ook.’
Zijn zesjarige dochter merkt het nu al, vertelt hij. ‘Ze merkt dat Nederland niet voor iedereen een gaaf land is. Er is veel werk te doen. En ik hoop dat we daar eerlijk en samen over durven blijven praten.’
Voor Angélique Duijndam, actief als preventiemedewerker bij Discriminatie.nl en trekker van een kennishub over het slavernijverleden in Zeeland, was de moord op George Floyd in 2020 een omslagpunt.
‘Je zat thuis door corona, en dan zie je hoe iemands adem wordt afgesneden. In mijn hoofd zag ik mijn neefjes, mijn broertjes. Dat raakte me diep. We kunnen niet meer stilstaan als zoiets gebeurt.’
Angélique Duijndam. Beeld: YouTube
De impact van Black Lives Matter reikte volgens haar verder dan veel mensen hadden verwacht. ‘Voor mij begon het bij Floyd, ja. Maar het heeft ook opgeleverd dat witte mensen niet langer in de ontkenningsfase zitten. Ze zien nu dat racisme ook in hun eigen achtertuin voorkomt.’
In Zeeland zette ze zich met anderen in voor een lokale BLM-demonstratie. ‘In Middelburg vroegen we toestemming. De gemeente was terughoudend, ze wilden uitsmijters en dat we boetes zouden betalen als er rellen kwamen. Maar dit was geen festival, het was een demonstratie.’ Wat begon met een verwachting van vijftig mensen, groeide uit tot een indrukwekkend protest met zo’n achthonderd deelnemers binnen het terrein, en honderden buiten de poort. Ook keken meer dan vijfhonderd bezoekers mee op de livestream. ‘Het was verbijsterend. En het liet zien: ook hier leeft het. Zeeland kan niet meer zeggen dat het hier niet speelt.’
‘Vlissingen was ooit de hoofdstad van de slavenhandel’
Duijndam noemt verschillende initiatieven die sindsdien in gang zijn gezet. Zo hebben Middelburg, Vlissingen en de provincie Zeeland inmiddels excuses aangeboden voor hun rol in het slavernijverleden. ‘Vlissingen liet onderzoek doen. De conclusie was hard: Vlissingen was ooit de hoofdstad van de slavenhandel. Dat viel niet meer te ontkennen.’
Zelf plaatste ze – illegaal – een monument in Vlissingen. ‘Een porretje. Je moet je rol erkennen. Je moet erover praten. Er kwam discussie, maar uiteindelijk besloot de gemeente: we doen het niet. Er is al een monument in Middelburg.’ Dat de Vlissingse gemeenteraad geen behoefte heeft aan een slavernijmonument komt omdat het een hele rechtse raad is, aldus Duijndam. Ook GroenLinks is rechts. De fractie was tegen het opvangen van asielkinderen. ‘Daarom noem ik hen ‘groenrechts’.’
In haar huidige werk als preventiemedewerker richt ze zich op bewustwording. ‘We registreren niet alleen meldingen van discriminatie, we proberen het ook te voorkomen. We geven les op scholen, trainingen aan bedrijven, en adviseren gemeenten. Ook over gelijke behandeling bij uitkeringen. Daar loopt Zeeland nu in voor. Je moet racisme niet alleen signaleren, je moet het durven aanpakken – ook in je eigen provincie.’
Volgens journalist Marvin Hokstam is de strijd tegen racisme en structurele ongelijkheid in een gevaarlijke impasse beland. ‘We hebben ons in de luren laten leggen. We waren te snel tevreden.’
Marvin Hokstam
De massale demonstraties na de moord op George Floyd in 2020 waren krachtig, maar volgens Hokstam is het momentum onvoldoende benut. ‘BLM bracht wat op gang, ja. Er zijn excuses aangeboden voor het slavernijverleden, dat is belangrijk. Maar de kern is niet aangepakt. Het gaat nooit alleen om politiemoorden. Het gaat om het ontmantelen van het eurocentrische systeem waarin witte mensen structureel worden bevoordeeld en anderen worden gemarginaliseerd.’
Dat het probleem nog springlevend is, blijkt uit recente incidenten. In Michigan schoot een witte agent de Congolese man Samuel Sterling van dichtbij door het achterhoofd, terwijl hij op hem zat – de zaak eindigde in een mistrial omdat de jury niet tot een oordeel kwam over ‘zelfverdediging’. In Cincinnati werd 600.000 dollar ingezameld via crowdfundingsactie om een witte vrouw juridisch bij te staan, nadat ze een zwart jongetje op een speelplaats uitmaakte voor ‘nggr’. En in Ohio bood GoFundMe excuses aan na ophef over een inzamelingsactie voor een zwarte man die verdacht wordt van het doden van een agent – zijn zoon was eerder slachtoffer van politiegeweld.
‘Zwarte Piet is niet verboden. In sommige dorpjes mag het nog gewoon’
‘Extreemrechts heeft spijkers op laag water gevonden om e BLM-oprichters te criminaliseren en vele linkse mensen slikten het als zoete koek. Voormalig presidentskandidaat Kamala Harris werd beklad dat ze disproportioneel zwarte mannen opsloot, terwijl bewezen os dat dit niet waar was. Filantroop en miljardair George Soros werd voor van alles uitgemaakt omdat hij BLM ondersteunde. En woke is nu een scheldwoord geworden. In Nederland is de PVV de grootste partij. In de Verenigde Staten is Donald Trump opnieuw president.’ Volgens Hokstam is dit geen toeval. ‘We zijn onze focus kwijtgeraakt.’
Voor Hokstam staat het vast: het moet verder gaan dan protest alleen. ‘Demonstreren is geen doel, het is een begin. We hadden duurzame instituten moeten oprichten, bijvoorbeeld een nationaal zwart onderwijsinstituut. Ik doe dat nu op eigen houtje, maar dit had een structurele erfenis van BLM moeten zijn.’
Ook symboliek is volgens hem belangrijk. ‘Zwarte Piet is niet verboden. In sommige dorpjes mag het nog gewoon. Dat zijn plekken waar racisme nog steeds sociaal geaccepteerd is. Herstelbetalingen? Die zijn er niet geweest. Vijf jaar na BLM is er nog ontzettend veel te doen. Want we hebben, eerlijk is eerlijk, als land gefaald om uit BLM te halen wat we eruit konden halen.’
Vijf jaar na de dood van George Floyd blikt roc-docent maatschappijleer Wendy Cathy terug op de BLM-beweging met gemengde gevoelens. De moord op Floyd noemt ze ‘een gruwel om te zien’.
Ze was geschokt door het geweld en de manier waarop het gebeurde. ‘In Amerika ging het er heftig aan toe. Ik had niet verwacht dat het zó ver zou komen.’
Wendy Cathy
De wereldwijde protesten die volgden, brachten veel los, maar Cathy keek er met toenemende twijfel naar. ‘Mensen lieten zich meeslepen. Het ging al snel niet meer over politiegeweld en racisme, maar over de hele woke-agenda. Transrechten bijvoorbeeld – ik ben daar niet tegen, maar de manier waarop nogal wat activisten het brengen riekt naar communisme.’ Ze zag het als een olievlek die overal uitwaaierde, waarbij de kern, de zwarte gemeenschap zelf, op de achtergrond raakte.
Ze gelooft niet in massale demonstraties als oplossing. ‘Je moet je eigen plan trekken. Voor jezelf opstaan. Respect afdwingen als individu, niet schreeuwend door de straten met een banier.’ Ook recente Pro-Palestina-demonstraties ziet ze in die lijn: ‘Israël stopt heus niet met bombarderen omdat hier mensen met vlaggen aan het zwaaien zijn.’
‘Kinderen huilend bij Zwarte Piet-demonstraties, volwassenen die op de vuist gaan – dat is geen vooruitgang’
Cathy waardeert wel de toegenomen aandacht voor het slavernijverleden. ‘Dat is goed’, zegt ze, ‘maar het moet op een andere manier. In het onderwijs bijvoorbeeld. Laat mensen anders naar de geschiedenis kijken.’ Zelf heeft ze bewust gekozen om geen witte haarproducten meer te gebruiken – een stil, persoonlijk protest.
Volgens haar is het racisme niet afgenomen sinds 2020. ‘Door al die aandacht en polarisatie is het juist erger geworden. Als je steeds de nadruk op jezelf legt, werkt dat averechts.’
4 en 5 mei
Ze ziet liever dialoog dan confrontatie. ‘Tijdens 4 en 5 mei hoor je mensen te herdenken. Dan moet je niet demonstreren. Ik herdenk mijn voorouders in stilte. Keti Koti mag wel meer aandacht krijgen, maar op een respectvolle manier.’ Ze pleit voor burgerschapsonderwijs, waarin ook ruimte is voor Keti Koti. ‘Met elkaar in gesprek gaan werkt beter dan vechten of schreeuwen.’
De activistische aanpak van activisten als Omroep Zwart-oprichter Akwasi is niet de hare. ‘Het kan ook anders. Kinderen huilend bij Zwarte Piet-demonstraties, volwassenen die op de vuist gaan – dat is geen vooruitgang. We moeten verder komen met respect en gesprek.’
Voor Steven Vreden, psycholoog en medeoprichter van het afrofuturistische First Noble Institute, was de moord op George Floyd een diep persoonlijke ervaring. Hij herinnert zich niet zozeer de beelden, maar vooral de audio: ‘I can’t breathe.’
Die woorden raakten hem. That could have been me, dacht Vreden. Ook al woont hij in Nederland en niet in de Verenigde Staten, voelde hij: dit had hem eveneens kunnen overkomen. ‘Floyd was niet de eerste, en helaas ook niet de laatste. Hoe kan dit nog steeds gebeuren in deze tijd?’
De massale protesten die volgden op de moord ziet hij niet als een spontane uitbarsting, maar als een collectieve ontlading. Een eeuwenlang opgestapeld trauma werd eindelijk zichtbaar. Als zwarte psycholoog herkende hij dat het om meer ging dan een incident. ‘De ‘emmer’ was al die tijd langzaam volgelopen. Mensen leefden met het gevoel dat hun ervaringen met institutioneel racisme niet benoemd mochten worden — uit angst te worden weggezet als iemand die voortdurend in de slachtofferrol kruipt en klaagt. Terwijl de kernbehoefte eigenlijk was: gezien mogen worden, mogen bestaan.’
De kracht van het Black Lives Matter-protest lag voor Vreden niet alleen in de woede, maar ook in de liefde. Liefde voor de gemeenschap, voor de toekomst. Het ging niet alleen om verzet, maar ook om het scheppen van iets nieuws. In zijn beleving maakte juist die combinatie het verschil — in Nederland én in de Verenigde Staten.
‘Het ging niet alleen om zwarte pijn, maar ook om wit ongemak’
De coronapandemie speelde volgens hem ook een rol. ‘Mensen zaten thuis, zaten stil. Daardoor kwam de video van Floyd extra hard binnen. En sociale media versterkten dat moment. Wat duidelijk werd: dit was geen lokaal incident, maar onderdeel van een wereldwijde, structurele realiteit van racisme. Het ging niet alleen om zwarte pijn, maar ook om wit ongemak hierover — en die twee raakten elkaar. Voor het eerst was er echt ruimte voor dialoog. Niet als wit tegen zwart, maar als gezamenlijke zoektocht naar rechtvaardigheid.’
Vreden ziet hierin een toepassing van de sociale identiteitstheorie: in momenten van morele verontwaardiging kunnen mensen zich gemakkelijker inleven in anderen, zelfs in groepen waarmee ze zich eerder niet of nauwelijks konden identificeren. Zo werden verschillende groepen dichter bij elkaar gebracht. Met ald gevolg een groeiend collectief bewustzijn over machtsverhoudingen, de reikwijdte van institutioneel racisme en dat we naar een betere en rechtvaardigere toekomt moeten werken.
‘Wat BLM heeft losgemaakt, kan niet meer worden teruggedraaid. In de Verenigde Staten leidde het tot gesprekken over politiegeweld en werden Black Studies weer op de kaart gezet. In Nederland werd het onterechte beeld bijgesteld dat racisme hier wel meeviel. Het ging niet langer om abstract beleid, maar om de concrete ervaringen van mensen. De discussie over Zwarte Piet kantelde versneld — dankzij BLM, ook al waren de argumenten al langer aanwezig. Instituties konden de stem van de gemeenschap niet langer negeren.’
Vreden noemt daarnaast een belangrijk gevolg binnen de zwarte gemeenschap zelf: jongeren gingen zichzelf anders zien. ‘Niet alleen als slachtoffers van uitsluiting, maar ook als bouwers van een eigen verhaal. Het gaat om trots, eigenaarschap en verbeelding.’ Het First Noble Institute van zwarte kunstenaars en makers biedt ruimte voor de eigen geschiedenis én voor toekomstdenken — ook via afrofuturisme, vertelt Vreden. ‘Het draait niet alleen om trauma, maar ook om kracht. En niet alleen om lijden, maar ook om visie.’
Echte machtsverschuiving bleef uit
Toch ziet Vreden ook wat níet is gelukt. Er was sprake van een backlash. Veel bleef steken in symboliek. De echte machtsverschuiving bleef uit. ‘We mochten even spreken, maar we werden niet echt gehoord.’ Inmiddels is de ruimte voor gesprek nog kleiner geworden, observeert hij. ‘De weerstand is toegenomen. Woke is tegenwoordig een scheldwoord. Mensen die eerst bondgenoot waren zwijgen nu.’ Als psycholoog snapt hij de weerstand van sommige witte mensen tegen BLM wel. ‘In de samenleving heerst angst voor statusverlies voor jezelf en je eigen groep, waardoor je extra heftig op emancipatiebewegingen reageert. Het is een herkenbaar psychologisch patroon bij sociale veranderingen.’
‘Mensen die eerst bondgenoot waren zwijgen nu’
Ondanks zijn lovende woorden voor BLM is Vreden ook kritisch. ‘Veel mensen herkenden zich niet meer in hoe BLM zich ontwikkelde na de protesten. De focus verschoof naar instituties en media, terwijl mensen op straat of in het dagelijks leven daar weinig directe steun aan hadden.’ Maar toch blijft Vreden hoopvol. ‘Juist nu, in tijden van tegenwind, groeit de samenwerking. Tussen zwarte mensen onderling, maar ook met bondgenoten. Kunstenaars, schrijvers, zorgverleners, ondernemers — ze bouwen door, ook zonder publieke hype.’
De focus is nu niet langer alleen op het veranderen van bestaande systemen, maar ook op het bouwen van nieuwe. Niet als escape, maar om iets van jezelf te maken. Niet als uitzondering, maar als vertrekpunt voor de toekomst. ‘We zijn moe van het strijden, maar we zijn er nog steeds. En we bouwen door.’
De Amerikaanse universiteit Harvard mag geen internationale studenten meer aannemen voor het nieuwe academisch jaar. Dit heeft de Amerikaanse regering gisteren laten weten, zo meldt The New York Times.
Volgens minister van Binnenlandse Veiligheid Kristi Noem voldoet de universiteit niet aan federale rapportage-eisen en zou het betrokken zijn bij antisemitisme, geweld en samenwerking met buitenlandse regeringen. Als gevolg hiervan moeten huidige internationale studenten hun studie voortzetten aan een andere instelling om hun legale verblijfstatus te behouden.
Harvard telt momenteel ongeveer 6.800 internationale studenten, meer dan een kwart van het totale aantal studenten. Deze studenten komen van over de hele wereld. Ze betalen meer voor hun studie dan Amerikaanse studenten, waardoor ze een belangrijke bron van inkomsten zijn. Maar hun aanwezigheid bepaalt ook het karakter van de instelling.
De beslissing volgt op eerdere spanningen tussen Harvard en federale autoriteiten, waaronder de annulering van 2,65 miljard dollar aan federale subsidies. Harvard had geweigerd informatie te verstrekken over internationale studenten, waaronder gegevens over hun disciplinaire dossiers en deelname aan protesten.
Docenten, studenten en medewerkers uitten hun bezorgdheid over de impact op de academische kwaliteit en internationale samenwerking. Zij stellen dat dit besluit de wereldwijde invloed van het Amerikaanse onderwijs ondermijnt en potentiële internationale studenten zou kunnen afschrikken.
De universiteit heeft het besluit bestempeld als onwettig en in strijd met de grondwettelijke rechten. Het neemt dan ook juridische stappen om het besluit aan te vechten.
Rejoice (7), Sarah (11) en Isaac (16) zijn na een verblijf van ruim acht jaar uitgezet, nadat hun asielverzoek afgelopen woensdag werd afgewezen. Het is voor het eerst sinds het einde van het kinderpardon in 2019 dat Nederland zogenoemde ‘gewortelde’ kinderen uitzet, zo meldt NRC.
‘Hun thuis is hier. Hun school, hun vrienden, hun taal – alles is Nederlands’, schrijft Esther Stomphorst uit Utrecht op LinkedIn. Ze zegt de kinderen van dichtbij te hebben leren kennen. ‘Waar is onze menselijkheid gebleven?’, vraagt ze zich af.
Volgens het kinderpardon uit 2013 mochten kinderen die al meer dan vijf jaar in Nederland verbleven, blijven. Die regeling bestaat echter sinds 2019 niet meer. Volgens het toenmalige kabinet-Rutte III zou een kinderpardon overbodig zijn geworden door snellere asielprocedures bij de IND, waardoor schrijnende gevallen van gewortelde kinderen niet meer zouden voorkomen.
Dat bleek te optimistisch. Trouw schrijft dat op dit moment meer dan 420 kinderen al meer dan vijf jaar wachten op een beslissing in hun asielprocedure. De kans dat zij op clementie kunnen rekenen van het kabinet-Schoof, dat pocht met het ‘strengste asielregime ooit’, lijkt klein als hun verzoek wordt afgewezen.
Zelfs het lekker dansen op een zomerfestival heeft zijn onschuld verloren. Verschillende van deze festivals zijn opgekocht door een Amerikaanse durfinvesteerder die ook investeert in de Israëlische wapenindustrie. Met het kopen van een kaartje voor Lowlands of Zwarte Cross spek je de kas van een bedrijf dat geld verdient aan de bezetting. In zijn zucht naar eeuwige winst stofzuigt het hyperkapitalisme alles wat mooi en lelijk is, ethisch en immoreel, bij elkaar – als het maar dividend oplevert.
Moet ik als schrijver nog wel optreden op zulke festivals? Deze gigantische boom aan investeringen maakt ons allemaal medeplichtig aan mensenrechtenschendigen en militair geweld. Het kaartje dat we kopen, het drankje dat we drinken; onze vrije tijd, die paradijselijke plek waar je lekker jezelf kan zijn zonder bang te hoeven zijn ergens op aangekeken te worden, heeft zijn onschuld verloren.
Dan maar niet naar Lowlands gaan? Een jaartje overslaan? De paar keer dat ik er optrad als schrijver vond ik het vooral erg druk maar wat was ik onder de indruk van de duizenden mensen die gelukzalig rondliepen, vol van liefde en muziek. Onze transnationale economie is een nieuwe fase ingegaan: onze persoonlijke ruimte waarin we consumeren, geld uitgeven en genieten is een hyperpolitieke ruimte geworden. Je moet goed kijken of de groente of fruit die je koopt niet op gestolen land is verbouwd. Of het linkse festival dat je bezoekt niet als melkkoe wordt gezien door cynische investeerder. Wie denkt dat zijn consumptiepatroon ‘vrij’ is, is naïef.
Ik was nerveuzer voor het optreden dan mijn dochter
Dj’s hebben al aangekondigd niet op deze foute festivals te willen optreden. Maar dan sterft de cultuur. Hoe dan ook: optreden heeft zijn glans verloren, je wordt linksom of rechtsom altijd misbruikt. Filmpjes doen de ronde op TikTok, iedereen vindt er wat van. Als optredend artiest ben je al snel aangeschoten wild. Wat verlang ik weer naar de puurheid van een optreden, het spontane contact met publiek.
Zo’n moment van innige samenkomst vond afgelopen vrijdag plaats toen ik mijn dochter naar de Amsterdamse Jordaan bracht om op te treden bij Moustaqbal, een gezellige huiskamer waar groepen Marokkaans kunnen eten. Met de opbrengst van de avond worden vrouwenprojecten in Marrakech ondersteund. Vriendin en ontwerper Mina Abouzahra en kok Merijn Tol schotelden het publiek een driegangenmenu voor. Mijn dochter had aangeboden om op de viool te komen spelen. Ik ging mee als manager.
Het werd het eerste optreden van mijn dochter. Ik was nerveuzer voor het optreden dan mijn dochter. Ze is nog maar negen, ik vreesde voor teleurstelling bij haar. Onverdroten zette mijn dochter het muziekstatief op, pakte haar viool. Ik voelde beklemming. In het achterafkamertje zetten we ons neer, in afwachting van het optreden. Ik kon me er niet toe aanzetten om naar haar te kijken, veel te spannend. Wat als het misging? Angstscenario’s vlogen door mijn hoofd, de prille kinderziel in de knop gebroken.
Optreden is een oefening in kwetsbaarheid, de ogen op je gericht, laat het maar zien! Meestal gaat het goed, het kan ook misgaan en dat hoort erbij. Maar dat wens ik niet voor mijn dochter. Het vibrato van de viool bereikte ook mijn oor, dat was mijn dochter die daar de show stal. Wat vond ik haar moedig, wat vond ik mezelf klein. Er klonk applaus. Ze maakte niet de indruk nerveus te zijn geweest. Ik pakte haar vioolkoffer en droeg haar rugzak, iemand had tenslotte een daverende prestatie geleverd. Een trotse vader maar wel een met knikkende knieën.
In Washington zijn twee medewerkers van de Israëlische ambassade doodgeschoten. Ze kwamen om bij een aanslag voor een Joods museum in de hoofdstad. De Israëlische premier Netanyahu heeft de veiligheidsmaatregelen voor al het personeel in het buitenland opgevoerd. Zo meldt Al Jazeera.
Er is één verdachte opgepakt, de dertigjarige Elias Rodriguez uit Chicago. Na zijn arrestatie zou hij ‘Free, free Palestine’ hebben gescandeerd, wat op een politiek gemotiveerde aanslag wijst. De politie in Washington wil daar nog geen uitspraken over doen.
De burgemeester van Washington, Muriel Bowser, verklaarde in een eerste reactie dat ‘geweld’ en ‘haat’ niet worden getolereerd in de stad. ‘We zullen als gemeenschap naast elkaar staan in de komende dagen om één front te vormen tegen antisemitisme’, aldus Bowser.
Volgens de Israëlische ambassade waren de slachtoffers een koppel dat van plan was te trouwen. ‘De jonge man kocht deze week nog een ring om zijn vriendin een aanzoek te doen in Jeruzalem.’
De Amerikaanse president Donald Trump heeft de nabestaanden van de slachtoffers gecondoleerd. Volgens hem was de moord ‘overduidelijk antisemitisme’ en verklaarde hij dat ‘haat en radicalisme’ geen plek hebben in de VS.
Welke rol speelt de haven van Rotterdam in de doorvoer van wapens bestemd voor Israël? Bij1 stelde hierover dinsdag vragen in de gemeenteraad van de havenstad.
Nederland mag niet direct F-35-onderdelen leveren aan Israël. Dit werd eerder besloten door de rechter, nadat Liesbeth Zegveld een zaak aanspande tegen de Nederlandse staat. De Staat is tegen die uitspraak in cassatie gegaan. Ondertussen levert Nederland alsnog onderdelen aan Israël, nu via de VS, zegt advocaat Minke Gommer van Bureau Brandeis. Oud-generaal Mart de Kruif noemde dit ook in Buitenhof afgelopen zondag.
Deze doorvoer verloopt onder andere via de haven van Rotterdam, en dit stuit sommige gemeenteraadsleden tegen de borst. Bij1 stelde hier deze week vragen over, gesteund door PvdA, GroenLinks, SP, Denk en Volt.
Deze week komt het containerschip Maersk Izmir aan in de haven. Dit schip vertrok op 5 mei uit Ashdod in Israël, en vervoert F-35-vleugelonderdelen die zijn geproduceerd door Elbit Systems. Is het college daarvan op de hoogte? luidt de vraag.
De partijen vragen zich af in hoeverre dit soort goederen wordt geregistreerd en gecontroleerd. De Rotterdamse haven profileert zich als een veilige haven, maar hoe valt dat te rijmen met het faciliteren van militaire goederen die bijdragen aan genocidaal geweld?
Ze willen van het college weten of het bereid is om schepen met wapenonderdelen van en naar Israël uit de Rotterdamse haven te weren.
De VVD heeft tegen de motie van Kamerleden Kati Piri en Derk Boswijk gestemd, waarin wordt gevraagd om directe noodhulp aan Gaza. De meerderheid van de Tweede Kamer steunde de motie. Met deze stem staat de VVD aan de kant van partijen zoals PVV, BBB, SGP en JA21, die Israël blijven steunen en ook tegen waren.
De Kamer wil dat alles in het werk wordt gesteld voor de onmiddellijke levering van humanitaire hulp, ‘desnoods zonder expliciete toestemming van Israël’. Sinds 2 maart laat Israël niets meer toe: van voedsel tot medicijnen en andere humanitaire hulp. De motie hekelt het inzetten van honger als oorlogswapen door Israël en noemt het een grove schending van het humanitair oorlogsrecht.
Steeds meer wetenschappers, waaronder het NIOD, en mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International spreken inmiddels van genocide in Gaza.
Nieuwskanaal C’est Mocro haalt op Instagram fel uit naar de VVD. ‘Dilan Yesilgöz volgt Geert Wilders blind in zijn steun voor Netanyahu’s genocidale regime. Dit is geen nuance of neutraliteit, maar actieve medeplichtigheid aan apartheid en oorlogsmisdaden,’ aldus C’est Mocro, die ook benoemt dat de jongerenafdeling van de partij, de JOVD, van het kabinet wel onmiddellijke actie eist.
De woede blijft niet beperkt tot C’est Mocro. De Drentse influencer Anis Jadib wil ook aangifte doen tegen de partijen die tegen hebben gestemd. ‘U bent letterlijk en figuurlijk een verlengstuk geworden van een moorddadig regime’, zegt hij op LinkedIn. ‘Van een staat die ooit slachtoffer was van genocide… en nu het draaiboek herhaalt, maar dan op de Palestijnen. U bent geen vertegenwoordiger van het volk. U bent een medeplichtige aan misdaden tegen de menselijkheid’, aldus Jadib.
Een goede kennis van mijn ouders, rond 1930 geboren, was – net als miljoenen andere Duitse kinderen – lid van de Bund Deutscher Mädel geweest, de meisjesafdeling van de Hitlerjugend. Ik kende haar als een inmiddels maatschappelijk zeer betrokken vrouw, die zich erg voor migranten inzette. Net als haar moeder had zij indertijd echter tot op het laatst vurig geloofd in Hitler en de heilstaat die hij beloofde te brengen.
Negatieve berichten over wantoestanden, die tussen alle juichende staatspropaganda toch ook best doorsijpelden, werden ook door haar toen als leugens of laster afgedaan. En anders wist Goebbels wel haarfijn uit te leggen waarom de slachtoffers van de Nazi’s – Joods of niet-Joods – niet beter hadden verdiend.
Met de algehele Duitse capitulatie op 8 mei 1945 was haar wereld compleet ingestort. Ik heb haar vele jaren later eens tijdens een bezoek aan Nederland gevraagd, hoelang het indertijd na de capitulatie geduurd had voor ze de werkelijkheid onder ogen kon zien, en geestelijk verwerkt had dat ze jarenlang leugens voor waarheid had gehouden. Haar antwoord: toch zeker wel een jaar.
Bestuurlijk Nederland had met het geloof in zulke staten van verlossing over het algemeen weinig op – met één uitzondering: Israël
Het menselijke vermogen om bij een ongemakkelijke waarheid stug weg te blijven kijken is nu eenmaal groot. Bij veel in het Derde Rijk opgegroeide generatiegenoten zal het, ondanks de intensieve democratische ‘heropvoeding’ door de drie westerse Geallieerden in hun Bezettingszone, dan ook zelfs aanmerkelijk langer hebben geduurd. En bij veel anderen is het er zelfs nooit van gekomen – zoals bij die zogeheten Reichsbürger die recent een poging tot staatsgreep deden.
Hans Modrow, vanaf de val van de Muur tot de eerste verkiezingen maart 1990 de laatste ongekozen premier van de DDR en kort daarop lid van de Duitse Bondsdag, heeft zelfs tweemaal zo’n totale ideologische tournure meegemaakt, waarbij wit zwart werd en zwart wit. In 1928 geboren als zoon van een overtuigde nazi, in 1945 nog in de Volkssturm vechtend tegen het bolsjewistische gevaar, vervolgens via een Russisch krijgsgevangenenkamp op een school voor antifascistische heropvoeding beland, transformeerde hij van fascist tot stalinist, en later dus van antiwesters communist tot lid van een westers parlement.
The God that failed: aldus de titel van de in 1950 verschenen bundel essays van Arthur Koestler en vijf geestverwanten, alle zes eerst overtuigd communist, later als gevolg van de bloederige ontsporing van hun verheven idealen onder Stalin even overtuigd anticommunist. In hun boek rekenden zij af met hun eigen eerdere geloof in diens heilstaat.
Nog 42 jaar later zou in Nederland de oud-hoofdredacteur van de CPN-partijkrant De Waarheid Gijs Schreuders in een eigen boek – met een duidelijke toespeling op Koestler en de zijnen De man die faalde getiteld – voor zijn politieke dwaling rekenschap afleggen.
Ook Mao en Castro kenden indertijd in Nederland vele hartstochtelijke gelovigen die jarenlang hardnekkig weigerden om de bloederige schaduwkanten van hun heilstaat te erkennen, en zo de facto als buikspreekpop voor een dictatoriaal regime fungeerden – zo’n beetje als Poetinpraatpaal Thierry Baudet tot op nu.
Bestuurlijk Nederland had met het geloof in zulke staten van verlossing over het algemeen weinig op – met één uitzondering: Israël. Mede op basis van het eigen schuldgevoel over honderdduizend gedeporteerde joodse landgenoten was dat land sinds de stichting in 1948 boven elke kritiek verheven. De bloedige ontstaansgeschiedenis met de Nakba werd genegeerd of zelfs ontkend. Decennialang had zo ook het Cidi met haar eenzijdige propaganda en dat hele leugengebouw over het ‘moreel meest hoogstaande leger ter wereld’ in de media vrij spel.
Nu is dat beeld buiten Den Haag gekanteld. De genocidale bloeddorstigheid van de huidige rechts-extremistische kliek van Netanyahu, waarbij sommige ministers openlijk totale etnische zuivering bepleiten, maakt de fictie van Israël als rechtstaat definitief onhoudbaar.
Alleen het Cidi weet het beter dan een hele vloot aan gezaghebbende (ex)ministers, diplomaten en internationale organisaties tezamen. Steeds wilder slaat het – met de zegen van een onnozele hals als premier Schoof en diens dito vicepremier Keijzer – om zich heen, teneinde als koppige kinderen de feiten te kunnen blijven ontkennen, tegen alle verpletterende evidentie in. Want anders dondert het eigen wereldbeeld, dat decennialang zin aan het eigen bestaan verschafte, volledig in elkaar.
Afgelopen weekend liep hij mee in de demonstratie in Den Haag. Diezelfde week sprak hij collega’s toe op het zorgcongres, waar hij de veiligheid van hulpverleners in crisisgebieden onder de aandacht bracht en opriep tot engagement van de medische beroepsgroep. Als directeur van Artsen zonder Grenzen staat Karel Hendriks regelmatig tegenover politieke uitdagingen.
Laten we voorop stellen dat Artsen zonder Grenzen bewust heeft gekozen voor een
maatschappelijke positie, vertelt de dertiger aan de telefoon. ‘Dat is de reden waarom de organisatie in de jaren ’70 is afgesplitst van het Rode Kruis. De aanleiding waren structurele misstanden in Nigeria, waar de organisatie actief was. De mensen die uiteindelijk Artsen zonder Grenzen oprichtten – een combinatie van artsen en journalisten – wilden zich kunnen uitspreken tegen die misstanden en niet alleen pleisters plakken.’
Sinds Hendriks in april vorig jaar aantrad als directeur van Artsen zonder Grenzen (AzG) heeft hij regelmatig zijn stem laten horen. Een nieuwkomer was hij zeker niet. Sinds 2017 was hij al betrokken bij de organisatie, als onderzoeker, missieleider in Irak of als lobbyist in Den Haag. Ook voor zijn tijd bij AzG werkte hij voor verschillende vluchtelingenorganisaties, waaronder de UNHCR. ‘Het werk in het buitenland trok me altijd enorm. Toen ik een gezin kreeg en vader werd besloot ik dichterbij huis te gaan werken’, vertelt hij.
Beeld: AzG
Toen je deze baan aannam, had je toen voor ogen dat je op deze manier positie in zou moeten nemen?
‘Dit is wel de reden dat ik als hulpverlener in zo’n directie terecht wilde komen ja. Ik vind het heel belangrijk om het perspectief dat wij meenemen vanuit onze missies mee te geven aan politici. Om hen recht in de ogen aan te kunnen kijken en hen erover te vertellen, want de meeste beleidsmakers hebben maar weinig gezien van wat geweld, conflict en oorlog met mensen doet.
‘Ik wil echt niet pretenderen dat ik heb ervaren wat mensen in deze situaties ervaren. Ik zat altijd in een luxepositie, ik kon altijd weg. Maar ik merk dat mijn collega’s en ik dit wel goed onder woorden kunnen brengen en dat dit impact heeft. Het is heel belangrijk dat onze politici dit zien, voelen en in hun hoofd hebben wanneer ze wetten en plannen maken.’
Voedseluitgifte in Zuid-Darfur door AzG. Beeld: Abdoalsalam Abdallah
Zorg is neutraal, jullie bieden hulp aan iedereen die dat nodig heeft. Is het moeilijk om neutraal te blijven?
‘Nee, ik vind dat eigenlijk totaal niet. Het is een basiswaarde die heel diep in de kern zit van de manier waarop we werken. Maar ik vind het wel belangrijk dat mensen snappen dat neutraliteit niet betekent dat we altijd stil zijn. Neutraliteit betekent dat we altijd de kant van de patiënt zullen kiezen. Als een van beide partijen direct verantwoordelijk is voor etnische zuivering, dan moet je dat benoemen. Dat is geen schending van onze neutraliteit, maar uitspreken wat onze patiënten overkomt.’
Denk je dat er iets kan veranderen in de opstelling van Nederland?
‘Ik zie het nu een stuk positiever in dan vijf maanden geleden. Dan heb ik het vooral over een verschuivend sentiment bij de algemene bevolking. Mensen vinden steeds vaker de Nederlandse lijn onacceptabel, zwak en zacht. Je ziet het bij opiniepeilingen, je ziet het ook aan het aantal handtekeningen onder de petitie die we onlangs lanceerden. Hierin vragen we om meer steun en bescherming van hulpverleners. Deze petitie is in een aantal weken 150.000 keer getekend werd, dat is echt heel erg veel.’
En de politieke opinie, verschuift die mee?
‘Het veranderende standpunt van Caspar Veldkamp (minister Buitenlandse Zaken, red.) vind ik significant. Voor mij betekent het nog te weinig, want het is slechts een intentie. Hij heeft gevraagd om een onderzoek naar de schending van mensenrechten door Israël (na dit interview werd bekend dat het voorstel van Veldkamp is aangenomen en het onderzoek er komt, red.) Het gaat nog niet over de consequenties van deze schendingen, waar wij om
gevraagd hebben.
‘Het veranderende standpunt van Caspar Veldkamp vind ik significant’
‘Toch is het wel degelijk een verandering, zeker als je kijkt naar de taal die Veldkamp gebruikt heeft in de brief die hij aan de EU-buitenlandvertegenwoordiger stuurde. Daarin heeft hij het over onacceptabele schendingen en zegt hij dat het tijd is dat wij als EU daar onze conclusies aan verbinden. Dat hebben we het Nederlandse kabinet niet eerder horen zeggen.
‘Wat ik ook positief vind, is dat deze stellingname inspirerend werkt voor andere landen, die nu ook kritischer worden. Het is schandalig dat het zolang heeft moeten duren, maar het is toch een positieve verandering. Het laat ook zien hoe belangrijk het is dat heel veel Nederlanders en organisaties consequent van zich laten horen.’
Een beschoten auto van AzG in Haïti. Beeld: AzG
Er is de laatste tijd veel aandacht voor de veiligheid van hulpverleners in conflictgebieden. Lopen hulpverleners tegenwoordig meer risico’s dan vroeger?
‘Allereerst denk ik dat het goed is om uit te leggen waarom we zoveel nadruk leggen op de veiligheid van hulpverleners. Het is van intrinsiek belang dat onze medewerkers en anderen die zorg verlenen veilig zijn en in leven blijven. Anders ontstaan er complete gebieden waar hulpverlening niet langer mogelijk is.
‘Dat gezegd hebbende, hulpverleners worden inderdaad steeds vaker tot doelwit gemaakt. Je ziet in toenemende mate dat het tot een oorlogsstrategie wordt verheven om medische infrastructuur plat te leggen. De Wereldgezondheidsorganisatie(WHO) houdt aanvallen op medische voorzieningen bij. Zij zien een flinke escalatie vanaf 2022 en het lijkt erop dat deze trend doorzet. Dat is echt eng om te constateren.
‘Het wordt tot een oorlogsstrategie verheven om medische infrastructuur plat te leggen’
‘We zien het zelf ook. In Myanmar zagen we dat hulpverleners doelbewust werden geraakt omdat ze betrokken waren bij het verzet tegen militaire regime. In Gaza worden ziekenhuizen disproportioneel vaak getroffen. In Soedan worden aanvallen op medische voorzieningen gezien als een machtsmiddel, omdat je hiermee controle krijgt over de toevoer van hulpverlening. Gaza en Soedan liggen niet heel ver van elkaar af. In deze landen is de situatie vier keer erger dan in andere oorlogsgebieden waar we werken.’
Wat betekent dat voor jullie als organisatie?
‘Kijk, het risico hoort bij ons vak en dat risico zijn we bereid om te nemen. Wij zijn er op ingericht om ons te beschermen tegen aanvallen waarbij we collateral damage kunnen zijn. Wij zijn er niet op ingericht om ons te beschermen tegen aanvallen waarbij we tot doelwit gemaakt worden. Dat kunnen we ook niet. Dan zouden we ons in ondergrondse bunkers moeten ingraven of iets dergelijks. En dat is natuurlijk niet de manier waarop wij ons werk willen doen.’
Vluchtelingen komen aan in een kamp in Noord-Darfur na aanvallen op hun dorp. Beeld: Marion Ramstein, AzG
Wat kun je er wel tegen doen?
‘Wij zouden graag zien dat we aangifte kunnen doen in Nederland als een van onze
hulpverleners wordt aangevallen. Dat kan bijvoorbeeld door de Wet Internationale Misdrijven aan te passen. Deze is nu alleen van toepassing als het slachtoffer Nederlands is. Op het moment dat mijn Soedanese collega omkomt bij een gerichte aanval op een kliniek, of een Palestijnse arts die voor ons in dienst is sneuvelt, kunnen wij ons in principe niet beroepen op die wetgeving en dus geen aangifte doen. Maar wij zijn als Nederlandse organisatie wel aangevallen.
‘Daarnaast willen we ook dat Nederland als gastland van het internationaal recht gaat investeren in een onafhankelijk instituut gericht op bewijsgaring. Vaak kunnen daders in conflicten niet direct berecht worden, omdat ze buiten de jurisdictie vallen van het internationaal recht. Maar als ze een keer een EU-land bezoeken en het bewijs al op de plank ligt, is de kans dat ze berecht worden groter. Dit geeft het signaal uit dat het recht je uiteindelijk kan achterhalen.’
Er gaat nu weinig daadkracht uit van het internationaal recht. Er ligt een arrestatiebevel voor Netanyahu, toch kan hij nog steeds op bezoek bij EU-landen.
‘Het internationaal recht staat er niet goed voor. Sterker nog, het staat aan de rand van de afgrond. Maar het is de beste bescherming die wij de afgelopen decennia hebben gehad.
‘Bovendien stellen we beiden voor: internationaal recht én meer nationale wetgeving om daders in conflictgebieden te kunnen berechten. Het idee van het internationaal strafhof is dat het een court of last resort is. Als alle binnenlandse mogelijkheden benut zijn, kun je daar terecht. Ik zeg niet dat Nederland de rol van het strafhof moet overnemen met nationale wetgeving, maar nu zien we eigenlijk het tegenovergestelde, namelijk dat we alleen maar op het strafhof leunen.
‘We willen dat Nederland een leidende rol neemt bij het in stand houden van de normen rondom oorlogsvoering’
‘We willen dat Nederland een leidende rol neemt bij het in stand houden van de normen rondom oorlogsvoering. Als andere landen volgen, dan ontstaan er verschillende jurisdicties waarbinnen geweld tegen hulpverleners vervolgd kan worden. We zien wereldwijd de aanvallen op hulpverleners in oorlogsgebied toenemen. Dan is het zinvol dat er meerdere mogelijkheden zijn om hier consequenties aan te verbinden.’
Na de inval in Jenin, van 28 augustus tot 6 september, hervatten de teams van Artsen zonder Grenzen hun psychologische eerstehulpactiviteiten in het vluchtelingenkamp. Beeld: Alexandre Marcou, AzG
Artsen zonder Grenzen heeft inmiddels elf collega’s verloren in Gaza. Wat doet dit met jou?
‘Ik voel me er heel erg machteloos van als ik dat hoor. Het totale onvermogen om hen te kunnen beschermen, daar word ik echt heel treurig van. Ik ben nu een jaar directeur, daarvoor heb ik zelf in veel landen gezeten als hulpverlener. Maar er zijn plekken waarvan ik me afvraag of ik er tegenwoordig nog wel naartoe zou durven gaan. Dat is een vraag die ik mezelf in het verleden niet hoefde te stellen.
‘Daarbij maak ik me ontzettend veel zorgen over wat dit betekent voor de toekomst van ons vak. Ik heb echt het gevoel dat ons vak existentieel wordt bedreigd. Ons vermogen om hulp te bieden aan mensen in nood wordt bedreigd. Niet alleen in Gaza, maar ook op andere plekken. Hulp bieden aan mensen in nood is geen gunst, maar een recht. Dat moeten we heel sterk blijven bevechten.’
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
Zelf reisde hij enige jaren geleden naar Amerika, op uitnodiging van een prestigieus programma. Hij verheugde zich op de reis, maar uiteindelijk durfde hij niet om alleen van Boston naar Washington D.C. te rijden. ‘Ik voelde me onveilig. Mensen – ook ambtenaren – waarschuwden me nadrukkelijk. Huur geen auto, zeiden ze. Boek een vliegtuig. Ook al ben je Nederlander, in een mooie huurauto ben je daar als zwarte man gewoon een potentieel doelwit.’
