Welke nieuwe boeken zijn echt de moeite waard? De redactie van de Kanttekening kiest de beste titels voor de vakantie.

Er stromen rivieren in de lucht – Elif Shafak
Wereldbibliotheek, 480 blz., €24,99

De klimaatcrisis is in de eerste plaats een watercrisis, zegt een van de hoofdpersonages in het boek Er stromen rivieren in de lucht. Het personage is een hydroloog: iemand die water bestudeert, en ze verwondert zich over het feit dat er maar zo weinig mensen zijn die oog hebben voor het element dat al bestond voordat de aarde en de zon bestonden. Het is ook de boodschap van de Brits-Turkse auteur Elif Shafak.

Water is het centrale thema van het boek en ook wat de drie personages, die elk in een ander tijdperk leven, met elkaar verbindt. De bijzonder begaafde Arthur is geboren aan de oevers van de bevuilde Theems in het Victoriaanse Londen. Narin, een yezidi-meisje, woonde aan de Tigris totdat hier in 2014 een dam werd gebouwd door de Turkse regering. En dan is daar hydroloog Zaleekha, net ingetrokken op haar woonboot aan diezelfde Londense Theems.

Verschillende tijdperken, verschillende plekken, maar verbonden door water, schrijft Shafak in de proloog. Want het is de druppel die één wordt met de rivier, waaruit het vervolgens weer opstijgt en weer neerdaalt, keer op keer, al eeuwenlang. Wat zou die druppel allemaal al hebben gezien?

Het oude Mesopotamië

Arthur heeft een buitengewone interesse in het oude Mesopotamië en ontcijfert uiteindelijk het spijkerschrift, en vervolgens het verhaal van Gilgamesj dat in dit schrift stond geschreven. Narin reist met haar oma naar de heilige vallei van hun volk, in de hoop hier rust te vinden. Ook Zaleekha wordt uiteindelijk teruggevoerd naar het land van haar ouders, het Turkse deel van Mesopotamië, langs de oevers van de Tigris.

Het boek Er stromen rivieren in de lucht is een ode aan het water. Op heel veel plekken is een nood aan vers water ontstaan, en die wordt steeds groter. Daarvan is het besef in vooral West-Europa nauwelijks doorgedrongen, zei de auteur in een interview met De Correspondent. Wie dit boek leest, zal anders gaan denken over de rol van water in het leven, terwijl de auteur je meeneemt door de rijke geschiedenis van Mesopotamië.

Majorie van Leijen, redacteur de Kanttekening

Van dankbaar naar strijdbaar – Bilal Ben Abdelkarim
Mazirel Pers, 224 blz., €24,99

Joris Luyendijks boek De zeven vinkjes. Hoe mannen zoals ik de baas spelen deed veel stof opwaaien in de media. Hoe typisch is het dan dat het boek van Bilal Ben Abdelkarim, Van dankbaar naar strijdbaar, waarin hij zeven allochtone of multiculturele vinkjes introduceert, veel minder bekend is. Onterecht. Elke allochtoon zou dit boek moeten lezen. En vooral niet-Marokkaanse allochtonen, omdat het een bijzonder inkijkje geeft in de keuken van een Marokkaanse Nederlander die altijd zijn best heeft gedaan en toch altijd weer in een hokje is geduwd.

In een tijd van onversneden moslimhaat en racisme is Van dankbaar naar strijdbaar een welkome aanmoediging om met geheven hoofd te werken aan zelfemancipatie en zelfrepresentatie. Je bent niet alleen maar een individu, je hebt ook bestaansrecht als onderdeel van een grotere groep, waar je je geenszins voor hoeft te schamen. Jij hebt net zo veel recht om boeken te schrijven, uitgenodigd te worden bij praatprogramma’s en het nieuws mede vorm te geven.

Je bent niet alleen maar een individu

Abdelkarim schrijft vanuit het hart, maar is ook uitermate genuanceerd. Telkens doet hij een poging om ook andere perspectieven erbij te betrekken. Wel keert hij zich fel tegen alle vormen van hypocrisie. Het ongekende, genocidale leed van de Palestijnen en de frustratie die hij daarover voelt, steekt hij niet onder stoelen of banken. Een sterk staaltje van speaking truth to power.

Tayfun Balcik, redacteur de Kanttekening

Op een andere planeet kunnen ze me redden – Lieke Marsman
Uitgeverij Pluim, 200 blz., €24,99

In het voorjaar van 2018 hoort dichter en filosoof Lieke Marsman (1990) dat ze kraakbeenkanker heeft. Na de behandeling keert de ziekte terug — en weer, en weer — tot ze uiteindelijk te horen krijgt dat ze ongeneeslijk ziek is. In ‘Op een andere planeet kunnen ze me redden‘ schrijft ze over de gedachten die haar tijdens dat ziekteverloop bezighouden. Maar het is meer dan alleen een verslag van ziekte. Het gaat ook over een vrouw die nooit geloofde, maar God begint te ervaren in haar leven, en daar op een niet-zweverige, uiterst zorgvuldige manier over schrijft. Ze verbindt haar ervaringen met filosofie, met Wittgenstein, William James, met Griekse mythologie, en raakt gaandeweg geïnteresseerd in buitenaards leven. Ook die interesse, hoe ongewoon misschien ook, behandelt ze met dezelfde precisie en ernst. Het boek is zo intelligent en origineel geschreven dat je na het lezen meteen de uitzending van Zomergasten (op 14 augustus 2022) met haar terug wilt kijken.

Mariska Jansen, eindredacteur de Kanttekening

Galmende geschiedenissen – Sinan Çankaya
De Bezige Bij, 240 blz., €22,99

In zijn vorige boek, Ontelbare identiteiten, liet Sinan Çankaya al zien hoe het is om als kind van migranten in Nederland op te groeien tussen systemen die houvast beloven, maar vooral grenzen trekken en uitsluiten. Met Galmende Geschiedenissen schreef hij opnieuw een boek waarmee hij Nederland een spiegel voorhoudt, een boek dat je niet eenvoudig uitleest, maar dat zich vastzet, in je hoofd en in je buik.

Het is scherp, pijnlijk, eerlijk en opnieuw stilistisch fraai. Çankaya schrijft over zijn jeugd, zijn sociale klim en de prijs van insluiting, maar vooral over wie mag spreken, en over welk lijden telt in ons publieke geheugen. Hij legt de hypocrisie bloot van een Europa dat ‘Nooit meer Auschwitz’ predikt, maar wegkijkt bij de genocide op de Palestijnen. Hij verbindt persoonlijke ervaringen met systeemanalyse.

Het is rauw, slim, literair én urgent. Het is het soort boek dat je nodig hebt om wakker te blijven in een tijd waarin veel mensen liever slapen.

Ewoud Butter, redacteur de Kanttekening

Odyssee – Stephen Fry
Thomas Rap, 368 blz., €24,99

Het origineel van Homerus moet ik nog een keer helemaal lezen (in het Nederlands hoor), maar de hervertelling van Stephen Fry is briljant. Het gaat ook om een universeel verhaal, over verdwaald zijn, het vinden van je weg terug, het terugkeren naar huis. Leuk is ook dat Fry niet alleen de zwerftocht van Odysseus vertelt, die na de val van Troje nog tien jaar onderweg is om zijn vrouw Penelope weer te zien en zijn zoon Telemachus, maar ook de queeste van de Trojaanse held Aeneas en de wraak van Electra op haar moeder.

Odyssee is het laatste boek van Fry over de Griekse mythologie. Eerder verschenen Mythos (over de Griekse goden en hun strijd tegen de titanen), Helden (over Griekse helden als Heracles, Theseus en Jason) en Troje (over de Trojaanse Oorlog). Je kunt Odyssee lezen zonder die andere boeken te hebben gelezen, en ook zonder kennis vooraf over de Griekse mythologie. Maar ook voor mensen met (enige) kennis hierover is Odysee een bron van wijsheid en vermaak.

Ewout Klei, redacteur de Kanttekening