Welke klassiekers moet je écht gelezen hebben? De redactie van de Kanttekening tipt de beste titels voor de vakantie.

The Fire Next Time – James Baldwin
Penguin Classics, 320 blz., €7,99

Wil je weten hoe het voelt om zwart te zijn in een witte wereld? Dan is deze klassieker van de zwarte schrijver James Baldwin, die Amerika op een gegeven moment is ontvlucht uit grote teleurstelling en vanwege bedreigingen, zeker aan te raden. The Fire Next Time is in het heetst van de burgerrechtenstrijd (1963) geschreven als een brief aan zijn neefjes. Baldwin vertelt onder meer over zijn verbitterde vader, van wie hij vermoedde dat hij ‘diep van binnen’ geloofde in wat de ‘witte man’ over hem zei, en zich daarom minderwaardig voelde. Baldwin wilde als getalenteerde schrijver juist precies datgene doen waarvan witte mensen dachten dat zwarte mensen dat niet in hun mars hadden. Daarvoor moest hij wel de vele verleidingen van het getto in Harlem (New York) weerstaan.

De grote steden in het noorden van de VS, waar zwarte mensen uit het Zuiden naartoe trokken, werden door Baldwin ook wel ‘steden van vernietiging’ genoemd voor zwarte mensen. Ze moesten er geconcentreerd in de projects, achter de kleurlinie, leven. De kerk werd voor Baldwin een uitvlucht. Amerika was kennelijk niet klaar voor zijn levensijver. Als homoseksuele schrijver werd een manuscript van hem, een roman over een liefdesaffaire met een getrouwde witte man, door zijn uitgever zelfs geweigerd.

Interessant is ook dat Baldwin in Europa en Turkije wél de rust vond om daar nog meer klassiekers te schrijven. In tijden van wit nationalisme en een anti-diverse president in de VS is het belangrijk om te weten waar die witte terugslag vandaan komt. Baldwin legt het allemaal uit.

Tayfun Balcik, redacteur de Kanttekening

Het zijn net mensen – Joris Luyendijk
Podium, 220 blz., €24,50

Hij werd gebeld door de Nederlandse krant. Wat hij meekreeg van de bombardementen die zojuist hadden plaatsgevonden in Caïro, de stad waar hij woonde en werkte als correspondent, was minimaal. Hij keek om zich heen. Geen bom te zien. Ook had hij het nieuws nog niet gehoord. Zijn baas in Nederland wist meer dan hij.

Het is een bekende anekdote van Joris Luyendijk, die jarenlang als correspondent in het Midden-Oosten schreef. Over zijn ervaringen schreef hij in 2006 het boek Het zijn net mensen. Het werd een bestseller met meerdere bekroningen.

Luyendijk kaart in het boek de kloof aan tussen wat media laten zien en hoe de werkelijkheid eruitziet in de landen waar hij werkt. Hij legt uit dat media slechts een beperkt en vaak misleidend beeld tonen van het Midden-Oosten, omdat nieuws over de uitzondering gaat. Hierbij bekritiseert hij ook woordvoerders en pr-machines, die journalisten manipuleren.

Het boek leert je niet alleen over de manier waarop journalistiek werkt, maar ook over het Midden-Oosten zoals hij het beleeft. De boodschap van het boek is tijdloos, dus deze klassieker is een prima keuze voor de zomervakantie.

Majorie van Leijen, redacteur de Kanttekening

Max Havelaar – Multatuli
Nieuw Amsterdam, 320 blz., €17,99

Het is geen gemakkelijk boek en misschien ook helemaal geen boek dat je even lekker gaat lezen als je op vakantie bent. Maar het is wel een geniaal boek, qua stijl en qua morele boodschap.

Max Havelaar gaat over het corrupte cultuurstelsel op Java, waar boeren werden uitgebuit door de Nederlandse koloniale overheersers en de lokale vorsten. Max Havelaar is een idealistische Nederlandse ambtenaar die opkomt voor de armen en verdrukten en kritiek heeft op het machtsmisbruik van de lokale vorsten. Hij gelooft, in zijn naïviteit, dat de koloniale autoriteiten het vast wel met hem eens zullen zijn, omdat hij immers pleit voor goed en rechtvaardig bestuur — maar niets is minder waar.

Multatuli, een pseudoniem van Eduard Douwes Dekker, stelde het kolonialisme zelf echter niet ter discussie, slechts de uitwassen ervan. Ook is het een grote zelfrechtvaardiging: behalve het Javaanse volk is immers ook Max Havelaar zelf slachtoffer van onrecht. Hij werd ontslagen vanwege zijn tegendraadse opstelling.

Behalve een aanklacht tegen het cultuurstelsel is Max Havelaar ook een j’accuse tegen de Nederlandse hypocrisie. Deze wordt belichaamd door de kleinzielige ondernemer Batavus Droogstoppel en de bekrompen dominee Wawelaar, die een hoog Chris Stoffer-gehalte heeft.

Ewout Klei, redacteur de Kanttekening

Het complot tegen Amerika – Philip Roth
De Bezige Bij, 432 blz., €15,00

Na Trumps eerste verkiezing werd Het complot tegen Amerika vaak genoemd, maar inmiddels lijkt het wat vergeten, juist nu de gelijkenissen alleen maar groter zijn geworden. Hoog tijd dus om het boek opnieuw onder de aandacht te brengen.

Philip Roth (1933–2018), een van de grootheden van de Amerikaanse literatuur, publiceerde Het complot tegen Amerika in 2004. Het centrale uitgangspunt: wat als in 1940 niet Franklin D. Roosevelt, maar de antisemiet Charles A. Lindbergh de verkiezingen had gewonnen? Roth schetst de veranderingen in de Amerikaanse samenleving zó overtuigend dat je je bijna afvraagt of je iets hebt gemist in de geschiedenisles, of er echt een president was die je je niet meer herinnert. En dan niet zomaar een president, maar een autoritaire leider die bevolkingsgroepen deporteert, haat zaait, een fascist is en het gezicht vormt van het ‘America First’-comité.

De link met het heden is snel gelegd: de gelijkenissen met Donald Trump zijn overduidelijk. Hoe dat kan? Geen idee. Maar Roth voelde de ontwikkelingen haarscherp aan, nog vóór ze werkelijkheid werden met dit scherp geschreven en vlot leesbare boek.

Mariska Jansen, eindredacteur de Kanttekening

Lord of the Flies (Heer van de Vliegen) – William Golding
Met tekst en tekeningen van Aimee de Jongh, Scratchbooks, 360 blz., €29,95

Op de basisschool was lezen nog een grote hobby van me, maar op de middelbare school kwamen er veel andere afleidingen. Met moeite worstelde ik me door de boeken die ik voor mijn lijst moest lezen. Niet alles las ik. Met dank aan Survey, een boek met samenvattingen, blufte ik me naar het eindexamen. Van de boeken die ik wél las, was Lord of the Flies een van mijn lievelingsboeken. William Golding beschreef in 1954 in dit verhaal scherp en pijnlijk hoe dun het laagje beschaving werkelijk is.

Het verhaal gaat over jongens die op een onbewoond eiland zijn gestrand en proberen te overleven. Al snel blijken solidariteit, democratie, empathie en rechtvaardigheid kwetsbaar. Angst, macht en geweld winnen het. Golding laat in het boek zien hoe gemakkelijk het morele kompas ontspoort als niemand het meer afstemt. Lord of the Flies is geen roman over ontspoorde kinderen in de jaren vijftig van de vorige eeuw, maar over de mens in het algemeen. Over ons, in het hier en nu.

Voor wie het lezen van een heel boek een te hoge drempel is, is er sinds vorig jaar een prachtig alternatief: de graphic novel die Aimée de Jongh van het boek maakte. Lees het boek, of lees het nog een keer. Want sommige verhalen zijn tijdloos. Omdat de wereld ze blijft herhalen.

Ewoud Butter, redacteur de Kanttekening