Een tentoonstelling van tachtig kleurrijke werken van de Curaçaose kunstenaar José Maria Capricorne is te zien in het Stedelijk Museum Breda. ‘Als kunstenaar wil je een verhaal vertellen.’

De schilderijen, tekeningen en sculpturen van José Maria Capricorne (91) zorgen voor een ware kleurexplosie in het Stedelijk Museum Breda. ‘Ze zitten boordevol symboliek en magische elementen’, vertelt Capricorne. ‘Wanneer je een boek leest, dan vertellen alle pagina’s samen één verhaal. Dat geldt ook voor mijn schilderijen. Ondanks de verschillende vormen vertegenwoordigen ze één gevoel. Als kunstenaar wil je een verhaal vertellen.’

De kunstenaar spreekt langzaam en straalt één en al rust uit. Hij is de oudst levende kunstenaar van Curaçao en hij heeft veel betekend voor de jongere generaties kunstenaars aldaar. Hij begon zijn carrière als schilder op het eiland. Hij heeft niet op een kunstacademie gezeten en werkte in die periode in de aardewerkfabriek van een familie uit Gouda. Later reisde hij naar Nederland om te studeren. In 1968, na zijn studie, richtte hij samen met Eddy Ayubi de eerste kunstacademie van Curaçao op. Tijdens de jaren die hij als directeur van de academie op Curaçao doorbracht bleef hij actief als kunstenaar. Hij stelt zich bescheiden op: ‘Natuurlijk was er al kunst op het eiland, maar Het Curaçaosch Museum in Willemstad vonden wij toen maar elitair. Wij wilden juist iets creëren voor het volk. Dat bleek een ingewikkeld en politiek proces – je moet navigeren tussen de politieke stromingen en maatschappelijke ontwikkelingen die op dat moment speelden. Politiek is onvermijdelijk in het leven.’

Koloniaal verleden

Politiek is één van de centrale thema’s in de verhalende werken van de kunstenaar. In eerste instantie maken zijn werken een vrolijke indruk. Toch ontdekt de oplettende kijker al snel de, meestal subtiele, verwijzingen naar witte dominantie, het koloniale verleden van zijn geboorteland en het lijden van de natuur onder de mens. De personages in zijn schilderijen zijn kleurrijk: bruin, geel, blauw. Alles behalve wit. ‘De waanzin van kleur. Ik wil niet generaliseren, maar hoe arrogant is de mens die denkt dat kleur iets te maken heeft met menselijkheid. Als je bijvoorbeeld kijkt naar Zuid-Afrika in het verleden, en naar het waanidee van bepaalde mensen dat kleur iets te maken heeft met de mens op zich. Dat diegene iets meer waard is dan een ander. Dan praat ik over politiek: Zuid-Afrika, racisme, Amerikanen en Europeanen die waanideeën hebben ontwikkeld.’

‘Het Curaçaosch Museum in Willemstad vonden wij toen maar elitair’

‘Want het is waanzin’, zegt hij met hoorbare teleurstelling in zijn stem. ‘In mijn optiek is het echt waanzin. De vader van mijn vader had een timmerbedrijf. Hij maakte doodskisten. Wanneer je er stil bij staat, als je zo’n levenloos lichaam ziet liggen, dan besef je dat we allemaal gelijk zijn. Mensen met grote praatjes en cultuur en dit en dat, het stelt allemaal niets meer voor na de dood. Dat is de realiteit.’

Plantage Esperanza

De titel van de tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Breda is Moederboom. Een moederboom is een oude boom die andere bomen voedt. Zelfs na hun dood blijven moederbomen nog een belangrijke voedingsbron voor de volgende ‘generaties’ bomen.

Wie is de moederboom voor José Maria Capricorne? ‘De moederboom is een slavin die toen ze vrij kwam, voor anderhalve gulden die ze bij elkaar had gesprokkeld, plantage Esperanza heeft gekocht. Deze plantage is het bezit van mijn familie geworden. Zij heeft heel veel grond gekocht voor anderhalve gulden. Die vrouw, die slavin, heeft dit bezit gekocht en dat is naar mij en later naar mijn dochter en neven en nichten gegaan. Eén tamarindeboom die zij waarschijnlijk heeft geplant staat er zelfs nog’, vertelt hij met aanstekelijke enthousiasme.

Een moederboom is een oude boom die andere bomen voedt

Het eiland, de levendige kleuren en de Caribische levenskracht zijn alom aanwezig in zijn kunstwerken. ‘Als je op Curaçao bent geboren, dan ken je intensiteit van kleuren in de felle zon. Rood is rood, geel is geel. De kleuren zijn echt en komen direct binnen.’

Verstedelijking

De relatie tussen mens en natuur is een belangrijk thema in het werk van Capricorne. Hij legt uit dat de natuur te lijden heeft onder de steeds verdergaande verstedelijking, niet alleen op de Caribische eilanden maar overal in de wereld. ‘Ik kan natuurlijk niet spreken voor anderen maar als beeldende kunstenaar probeer ik anderen in feite de schoonheid van de natuur te tonen. Ik hoop dat de bezoeker de natuur niet alleen ziet, maar ook voelt en begrijpt. Je wilt als kunstenaar tenslotte een gevoel vormgeven of uitdrukken. Dat mensen begrip krijgen voor, wat het ook is, God – wat God ook is.’

Voor hem reikt kunst verder dan simpele illustratie. ‘Ik ben als jong jochie begonnen te tekenen. Ik probeerde op die manier wat wij het leven noemen te begrijpen. Dat doe ik door kunst te maken. Je probeert de schoonheid van de natuur te begrijpen. Je probeert een bloem na te tekenen. Hoe zit een bloem in elkaar? Kun je een vlinder begrijpen? Je begint ergens op het doek, je schildert bijvoorbeeld een oog en al gaande ontstaat een schilderij.’ Hij pauzeert en glimlacht, ‘Net als God, die de wereld in zeven dagen heeft geschapen.’

José Maria Capricorne – Moederboom is te zien t/m 19 mei 2024 in Stedelijk Museum Breda.