In Senegal is de vlam in de pan geslagen. Veel Senegalezen zijn de straat opgegaan om te protesteren tegen de veroordeling van oppositieleider Ousmane Sonko, die tot twee jaar gevangenisstraf is veroordeeld op basis van vage, politiek gemotiveerde aanklachten. Het gevaar bestaat dat Senegal, een land met een sterke democratie, afglijdt naar een corrupte dictatuur dat de mensenrechten met voeten treedt.

Senegal kampt met een ernstige politieke crisis, die nu een nieuw hoogtepunt heeft bereikt. Deze crisis is ontstaan door de spanningen tussen de regering van president Macky Sall en Ousmane Sonko, de belangrijkste oppositieleider. Twee jaar geleden werd Sonko aangeklaagd voor het verkrachten en met de dood bedreigen van Adji Sarr, een twintigjarige werknemer in een massagesalon. Hoewel hij is vrijgesproken van de oorspronkelijke aanklachten, is hij nu wel veroordeeld voor het ‘corrumperen van de jeugd’.

De rechterlijke uitspraak heeft geleid tot een reeks gewelddadige protesten in Senegal, met enorme materiële schade en tenminste zesentwintig slachtoffers als gevolg. In reactie hierop heeft de regering van Sall meer dan zeshonderd mensen opgespoord en gevangengezet. De meesten van hen komen uit Sonko’s politieke partij PASTEF. Sall zette in de straten van hoofdstad Dakar ook het leger in en sloot zelfs het internet in het hele land af om de communicatie tussen de demonstranten en de Senegalese bevolking te blokkeren. Iedereen die openlijk oproept tot protest of verzet wordt onmiddellijk gearresteerd op beschuldiging van oproer en gevangengezet.

Politiek gemotiveerde rechtszaken

De autoritaire reactie van Sall vormt een ernstige bedreiging voor Senegals democratische traditie. Dit gebeurt tegen de achtergrond van een West-Afrikaanse regio die te kampen heeft met militaire coups en endemische armoede, met daarnaast nog extremistische jihad-groepen die hun invloed uitbreiden.

Veel waarnemers beschouwen de huidige Senegalese crisis als het gevolg van pogingen van de president Sall om de macht te behouden en daarvoor zelfs de grondwet opzij te zetten. De kandidatuur van Sonko voor de presidentsverkiezingen van 2024 vormen een ernstig risico voor die plannen van Sall. Daarom is de verleiding voor hem groot, om de juridische problemen van Sonko aan te wenden om de oppositieleider op een zijspoor te zetten.

Het zou niet de eerste keer zijn dat Sall zijn macht gebruikt om politieke tegenstanders uit te schakelen. Kort na zijn klinkende overwinning in 2012 op Abdoulaye Wade, die uit was op een controversiële derde termijn, richtte Sall zijn aandacht op zijn potentiële tegenstanders voor de volgende presidentiële race. Een populaire opponent was Karim Wade, de zoon van de voormalige president, die onder het regime van zijn vader zijn politieke ambitie had ontwikkeld. Om de opkomst van Wade een halt toe te roepen, activeerde Sall een nieuw gerechtshof, dat Wade schuldig bevond aan corruptie. Hij kreeg een gevangenisstraf van zes jaar en een boete van 160 miljoen euro.

‘Het is niet de eerste keer dat Sall zijn macht gebruikt om politieke tegenstanders uit te schakelen’

President Sall ging ook daarna op deze manier met politieke tegenstanders om. In 2017 onderging Khalifa Sall, de toenmalige burgemeester van Dakar, hetzelfde lot. Gepositioneerd als de meest voor de hand liggende tegenstander voor de presidentsverkiezingen van 2019, werd deze burgemeester onder druk gezet door de president om zich niet kandidaat te stellen. Toen burgemeester Sall dat weigerde, gebruikte president Sall de rechtbank om zijn opponent aan te klagen voor corruptie. De burgemeester kreeg niet alleen een gevangenisstraf van vijf jaar, maar ook een hoge geldboete. Hij verloor zijn baan als burgemeester van de hoofdstad. Veel waarnemers trokken aan de bel over de politieke aard van het vonnis.

‘Corrumperen van de jeugd’

In maart 2021 waren de beschuldigingen van verkrachting aan het adres van Sonko het perfecte recept om hem wettelijk te diskwalificeren of op zijn minst zijn morele geschiktheid voor het presidentschap in twijfel te trekken. Alleen ging er dit keer iets mis in het patroon. In tegenstelling tot Karim Wade en Khalifa Sall, ontkende Sonko de beschuldigingen. Hij sprak van een politieke samenzwering en riep zijn aanhangers openlijk op tot burgerlijke ongehoorzaamheid. Het hoogtepunt was zijn weigering om zijn proces bij te wonen, omdat hij zijn veroordeling als een uitgemaakte zaak beschouwde ondanks het gebrek aan serieus bewijs tegen hem.

Op 1 juni 2023 sprak de rechtbank Sonko vrij van de aanklachten van verkrachting en doodsbedreiging, maar veroordeelde hem verrassend genoeg wel voor ‘het corrumperen van de jeugd’. Hij kreeg twee jaar gevangenisstraf, waardoor hij volgens de Senegalese wet automatisch is uitgesloten van deelname aan de presidentsverkiezingen van 2024.

Salls derde poging om een politieke tegenstander uit de weg te ruimen, heeft geleid tot taferelen die nooit eerder zijn gezien in de Senegalese politiek. Ongeïdentificeerde gewapende militieleden schieten sindsdien ongestraft burgers neer of bedreigen hen. Bij processen respecteren rechters de rechten van aangeklaagden niet meer. En er zijn willekeurige arrestaties van mensen die kritiek hebben op het regime. Dit zijn allemaal tekenen van een opkomend autoritair regime dat ernaar streeft om niet slechts één politieke rivaal het zwijgen op te leggen, maar de hele oppositie.

Door velen begeerd op het wereldtoneel vanwege het onlangs gevonden olie en gas, gaat Senegal een nieuw tijdperk in. Daarin domineren de onzekerheden en gevaren die eerder ook te zien waren bij andere arme landen met veel natuurlijke hulpbronnen, die er niet in zijn geslaagd succesvol te zijn. Het is een wereld waarin democratie, vrede en stabiliteit vaak de eerste slachtoffers zijn. Het manipuleren van het rechtssysteem is een garantie voor het ongedaan maken van alle democratische successen sinds de onafhankelijkheid. Dat zouden Senegalese politieke leiders zich moeten realiseren.