Tom Berendsen is lijsttrekker van het CDA voor de Europese verkiezingen van 6 juni. Hij is kritisch over een eventueel toetreden van NSC tot de christendemocratische EVP-fractie. ‘Als NSC een of meer zetels haalt en nog steeds lid wil worden van de christendemocratische fractie, dan is de eerste stap een stevig gesprek.’

Op 6 juni mogen we naar de stembus voor het Europees Parlement. Hoofdredacteur Mehmet Cerit spreekt met lijsttrekkers voor de Europese verkiezingen. Vandaag spreken we met Tom Berendsen (41), lijsttrekker van het CDA. Onder Henri Bontenbal waait er weer een frisse wind door het CDA, maar de partij heeft wel concurrentie van NSC en BBB, waar niet weinig oud-CDA’ers zich bij aangesloten hebben. Wat is het CDA-verhaal voor Europa? En hoe kijkt Berendsen aan tegen het Europese vluchtelingenbeleid, de oorlog in Oekraïne en die in Gaza?

Afgelopen periode voerde CDA een neoliberale en centrumrechtse koers. Nu met Henri Bontenbal, waait er een nieuwe wind binnen het CDA. Gaan wij die nieuwe wind ook in uw Europese koers terugzien? 

‘Jazeker. Henri Bontenbal heeft na zijn aantreden ook wel gezegd dat het CDA de afgelopen jaren wat te veel heeft meebewogen met het neoliberalisme. Daar hebben wij te weinig tegenwicht aan geboden. We zien dit doorgeschoten marktdenken ook in Europa terug. In Rotterdam is nu bijna 75 procent van de containerterminalcapaciteit in handen van bedrijven uit China en Hongkong. Daarmee kan China ons onder druk te zetten, zoals we ook zagen met de afhankelijkheid van Russisch gas. Dat soort constructies moet je tegenaan, het publieksbelang moet beter geborgd worden.

‘De samenwerking met de PVV is problematisch, maar ook de euro-sceptische opstelling van NSC’

‘Wij geloven in het belang van Europese samenwerking op een aantal grote onderwerpen zoals energie, migratie en defensie. En ook vanuit het christendemocratisch gedachtegoed willen we samenwerken: het kan ons alleen goed gaan als het in de landen om ons heen evenzo goed gaat. Eigenlijk is het CDA niet veranderd. We zijn teruggekeerd naar onze wortels. Onze uitgangspunten zijn normen en waarden, fatsoen en een verantwoordelijke samenleving.’

Waarin onderscheidt het CDA zich van NSC, de ChristenUnie en van BBB?

‘Het verschil is de hoopvolle agenda van het CDA. Wij geloven in Europese samenwerking. Tegelijkertijd zijn we soms kritisch over hoe die samenwerking vorm krijgt. We vinden niet dat voor iedere uitdaging een gedetailleerde Europese wet nodig is. Dat ondermijnt het draagvlak.

‘Ik zie bij BBB en NSC een negatieve, euro-kritische koers. Ze trekken zich op een flink aantal onderwerpen terug achter de dijken. Ze doen dit ook in het Hoofdlijnakkoord met de PVV. Je moet juist de blik naar buiten richten en samenwerken met andere landen.’

Aan dezelfde kant van het touw trekken

De positie van VVD in Europa staat ter discussie in de liberale fractie Renew Europe, vanwege de coalitie met de PVV in Nederland. NSC, ook een coalitiepartij van de PVV, wil straks lid worden van de christendemocratische EVP-fractie. Wat vindt u daarvan? 

‘Als NSC straks een of meer zetels wint en nog steeds lid wil worden van de christendemocratische fractie, dan is de eerste stap een stevig gesprek. De Europese Volkspartij (EVP) heeft drie uitgangspunten: je moet voor Europese samenwerking zijn, voor steun aan Oekraïne zijn en pro-rechtsstaat. De samenwerking met de PVV is problematisch, maar ook de euro-sceptische opstelling van NSC is dat.

‘Voor ons is het belangrijk dat een partij die wil toetreden tot de EVP tot onze Europese familie behoort. Wij moeten wel het gevoel hebben dat we aan dezelfde kant van het touw trekken.’

U hield zich de afgelopen jaren bezig met de Europese afhankelijkheid van China en Rusland. Hoe ziet die afhankelijkheid eruit?

‘Jaap de Hoop Scheffer heeft dat enkele maanden terug goed verwoord. Hij zei dat Europa na de val van de Berlijnse Muur (het einde van de Koude Oorlog, red.) een strandstoeltje heeft gepakt, een glaasje wijn erbij en achterover is gaan leunen. Europa keek passief toe hoe Amerika onze veiligheid is gaan waarborgen, hoe Rusland ons van energie is gaan voorzien en hoe China onze spullen is gaan maken. Maar die afhankelijkheid maakt ons kwetsbaar. Zonder de steun van de Verenigde Staten kunnen wij Oekraïne niet voldoende steunen. Het CDA vindt dat we zelf verantwoordelijkheid zijn voor de bescherming van de inwoners van ons continent.’

‘We moeten onze euro’s slimmer inzetten’

Maar hoe zit het met de economische afhankelijkheid van China dan?

‘Voor batterijen, zonnepanelen, kritische grondstoffen en medicijnen zijn wij extreem afhankelijk van andere landen, ook van China. Maar als je onze manier van leven en onze waarden wil beschermen, moet je ervoor zorgen dat je niet te afhankelijk bent.’

‘Aan de andere kant, we zullen natuurlijk nooit helemaal onafhankelijk worden, hoeveel schone energie we ook opwekken. Dat betekent dat we ook fors moeten inzetten op innovatie en onderzoek, zodat wij aan de geopolitieke onderhandelingstafel een betere positie hebben. Wij moeten zaken op tafel leggen die andere landen weer van ons nodig hebben. Daarom maken we ons ook zorgen over de koers van het nieuwe kabinet, met name op het gebied van innovatie en onderzoek. Die raakt rechtstreeks onze veiligheid.

Waar staat het CDA voor als het gaat om veiligheid? Willen jullie net als D66 een Europees leger?

‘Nee, daar zijn we als CDA niet voor. Ik geloof niet dat je vanuit Brussel Litouwers, Polen, Italianen, Spanjaarden en Nederlanders samen het slagveld kunt opsturen. We willen wel de militaire samenwerking versterken, bijvoorbeeld tussen Nederland en Duitsland.

‘Wat met spoed moet gebeuren, is fors investeren in de munitieproductie en in de aanschaf en ontwikkeling van defensiematerieel. We moeten onze euro’s slimmer inzetten. Als je alle individuele budgetten van de Europese landen bij elkaar optelt, hebben we evenveel geld voor defensie als China, maar onze slagkracht is veel minder.’

Identiteit van het Turkse volk

Wat is de rol van Turkije als het gaat om onze veiligheid? Na de aanval van Rusland op Oekraïne is de relatie tussen Turkije en EU veranderd.

‘Kijk, Turkije ligt op het snijvlak van Europa en Azië. Dat maakt Turkije uniek en tot een belangrijke bondgenoot van Europa. Zeker in de NAVO is Turkije van groot belang.

‘Tegelijkertijd moeten we kritisch kijken naar het Turkse kandidaat-lidmaatschap van de EU. Turkije zit al jarenlang in de wachtkamer. We moeten werken naar een beter partnerschap, dat echter niet leidt tot een lidmaatschap van de Europese Unie. Ik denk dat je daarmee recht doet aan de Europese Unie en de identiteit van het Turkse volk.’

De EU sloot vluchtelingendeals met de Turkse regering en andere autoritaire regimes, zoals die van Tunesië en Egypte. Zijn die deals humaan? En houden we zo geen dictators in het zadel?

‘Dat is een complex vraagstuk. Aan de ene kant willen wij als Europese Unie voorkomen dat mensen hun leven wagen en op gammele bootjes stappen. Dat betekent dat je afspraken maakt met autocratische regimes waar je liever niet mee om de tafel zit. Tegelijkertijd zijn zulke afspraken wel keihard nodig, de migratiecrisis was groot en kan weer groter worden. Maar de Europese Unie moet meer doen dan een zak geld op tafel leggen. Er moeten duidelijke afspraken en een strakke controle komen, zodat migratie op een menswaardige en humane manier wordt tegengegaan.’

‘Ook in Nederland is sprake van een crisis’

Wat bedoelt u met migratiecrisis? Onze economie draait op migranten en ook de komende jaren zijn migranten hard nodig.

‘Ik denk dat Zuid-Europese landen, de Italiaanse en Griekse eilanden wel echt kampen met een migratiecrisis. We moeten niet tegen die Zuid-Europese landen zeggen: los het zelf maar op, zoals de partijen van het Hoofdlijnenakkoord doen. Wij als CDA zijn voor bindende Europese afspraken.

‘Ook in Nederland is sprake van een crisis. Onze hele asielketen staat onder druk. Kijk naar Ter Apel. Als je draagvlak wil houden voor je asielbeleid, mensen wil opvangen die dat hard nodig hebben, die vluchten voor oorlog en geweld, dan moeten we meer grip krijgen. Het CDA wil dat mensen die vluchten voor oorlog en geweld altijd een veilig thuis vinden in Nederland. Dat volgt uit onze christendemocratische waarden. Maar je ziet ook dat het draagvlak tanende is. Veel mensen hebben het gevoel dat er een ongecontroleerde toestroom van migranten is, waaronder arbeidsmigranten.’

Vindt het CDA dat ook?

‘We willen ook meer grip op arbeidsmigratie. We moeten nadenken over wat voor economie we willen in Nederland, met welk type bedrijven. Ten aanzien van arbeidsmigratie is het zo dat de baten bij de ondernemers terechtkomen en de lasten bij de maatschappij. Dat moet veranderen. Als je arbeidsmigranten in dienst hebt, moet je ze fatsoenlijk behandelen en een fatsoenlijk onderkomen bieden.

‘Uiteindelijk geloven wij als CDA in de gemeenschap, de verantwoordelijke samenleving, waarin iedereen zijn steentje bijdraagt. Migranten, ook arbeidsmigranten, moeten onderdeel worden van die Nederlandse gemeenschap. Er moet meer aandacht komen voor integratie en de taal spreken. Dat is in het belang van het land en in het belang van migranten.’

Verdienmodel van mensensmokkelaars

In EU-verband steunt het CDA het recente vluchtelingenpact. Hoe ziet u de balans tussen solidariteit en nationale soevereiniteit met betrekking tot de verplichte verdeling van asielzoekers? En wat vindt u van de maatregelen om de buitengrenzen van de EU te beschermen?

‘Er is acht jaar onderhandeld over het asielmigratiepact, omdat de belangen van de landen enorm verschilden. Ik ben heel blij dat er overeenstemming is. Dat pact is niet perfect, want je hebt met al die belangen te maken. Maar het is wel een hele belangrijke stap om grip te krijgen op migratie.

‘We vinden het belangrijk dat de buitengrenzen van de EU functioneren. Er moet duidelijkheid zijn over wie er binnenkomen en wie recht hebben op asiel. We willen met dit pact het verdienmodel van mensensmokkelaars wegnemen. Grenscontroles zijn daarbij belangrijk, humane opvang aan de buitengrenzen en herverdeling van de vluchtelingen, zodat ieder Europees land zijn steentje bijdraagt. Wat ons betreft had je als land de opvang van vluchtelingen niet kunnen afkopen. Maar dat is het compromis dat bereikt is.’

Doet de EU wel genoeg voor Oekraïne? Moeten we, zoals de Franse president Macron suggereerde, overwegen om militairen naar het front te sturen? Nederlandse jongens?

‘Nee, dat laatste is niet aan de orde. Wel kunnen we veel meer doen om Oekraïne te steunen. In de eerste plaats meer munitie en materieel leveren. De Europese defensie-industrie moet een enorme boost krijgen.

‘Eén ding staat echt buiten kijf. Dat is dat de Oekraïners ook voor onze veiligheid vechten en niet alleen voor hun eigen veiligheid en waarden. Poetin stopt niet bij Kiev. Hij bedreigt ook de Baltische staten en Moldavië. Onze Oost-Europese collega’s waarschuwen al jaren. Vrede is geen vanzelfsprekendheid meer. We moeten Oekraïne echt in alles steunen, zodat het land overeind blijft.’

‘Hamas en Israël moeten het geweld stoppen’

Op dit moment is er een enorme humanitaire ramp aan de gang in Gaza. Er zijn bijna 40.000 doden gevallen. Hoe staat het CDA hierin, ook in Europees verband?

‘Wat er op 7 oktober is gebeurd in Israël is verschrikkelijk. Dat geeft Israël het recht om zichzelf te verdedigen. Wat er op dit moment in Gaza gebeurd is verschrikkelijk. Er is een humanitaire crisis en die moet zo snel mogelijk gestopt worden. Vooral gewone mensen zijn hier het slachtoffer. Gewone mensen aan beide kanten. Hamas en Israël moeten het geweld stoppen.

‘Ik ben blij dat Hanke Bruins Slot, onze minister van Buitenlandse Zaken, heel behoedzaam in het complexe dossier de druk opvoert en de goede dingen probeert te doen. Maar laat ik het hier maar bij houden. Ik wil graag genuanceerd zijn. En ik kan hier wel een uur over praten.’

Maar toch, u heeft het over zelfverdediging. Dat is nu toch niet meer relevant? Israël reageert disproportioneel.

‘Precies, het is niet meer proportioneel. Daarom is de internationale druk op Israël om te stoppen ook enorm. Politieke experts menen dat de Israëlische regering blijft doorgaan, omdat premier Netanyahu weg moet als de oorlog voorbij is. Dat vind ik het meest cynische van oorlog, dat er altijd politieke belangen achter zitten en gewone mensen de dupe zijn.’

Wat moet de EU doen?

‘De druk op Israël en Hamas opvoeren. En alle steun bieden aan de mensen in Gaza om de humanitaire crisis zoveel mogelijk te verlichten. Hoewel dat lastig is in deze situatie. We zien daar nog veel te weinig het effect van.’

Onze achterban bestaat uit hoogopgeleide biculturele en islamitische Nederlanders. Waarom zouden zij op het CDA stemmen? En wat gaat het CDA doen voor deze kiezers?

‘Het CDA is een christendemocratische partij. Dat betekent dat wij politiek voeren vanuit onze beginselen die hun oorsprong hebben in het christendom. Het zijn waarden die in heel veel geloven voorkomen: solidariteit, rentmeesterschap, publieke gerechtigheid en gespreide verantwoordelijkheid. Ze komen neer op omzien naar elkaar, je steentje bijdragen aan de samenleving, verantwoordelijkheid nemen voor meer dan alleen jezelf. Ik denk dat het CDA een plek is, en weer is geworden, voor mensen die zich bij die waarden thuis voelen.’