‘Erdogan van Turkije heeft aanvallen van de zogenaamde SNA tegen onze partners, de Koerden, gesteund… Bent u het ermee eens dat we onze partner, de SDF, moeten steunen in de strijd tegen IS?’

De vraag kwam van Chris Van Hollen, een Democraat, tijdens de bevestigingshoorzitting van de Amerikaanse Senaat voor Marco Rubio’s benoeming als minister van Buitenlandse Zaken op 15 januari 2025.

‘Ja, absoluut’, antwoordde Rubio. ‘We moeten erkennen dat het in de steek laten van onze partners gevolgen heeft. Het is in het nationale belang van de Verenigde Staten om een Syrië te hebben dat de Koerden beschermt. Het is belangrijk om Erdogan duidelijk te maken dat [Turkije] de machtswisseling in de VS niet moet zien als een kans om bestaande afspraken te schenden.’

Enkele dagen voor de cruciale inauguratie van Trump in Washington D.C., blijft Syrië immense onzekerheid veroorzaken. De economie is ernstig verwoest door 14 jaar burgeroorlog, delen van het grondgebied zijn verwoest, minderheden blijven onrustig, en de vooruitzichten blijven somber.

Het Turkije van president Erdogan heeft de ambitie om de toekomst van Syrië naar zijn hand te zetten en is op al deze fronten zichtbaar actief. Het was Ankara dat de reeks gebeurtenissen in gang zette die leidden tot de val van Assad. Het wilde alleen een HTS-actie in Aleppo, maar dit zorgde onverwacht voor de val van het regime.

Erdogan paste zich snel aan de nieuwe situatie aan, klonk zegevierend en stelde vast dat er voor Turkije een brede horizon openging, mogelijk met een ‘achterland’ in gedachten. Sommige analisten die Turkije als ‘winnaar’ uitriepen, waren te voorbarig. Turkije kon tot nu toe alleen aanspraak maken op ‘eigendom’ en tastbare voordelen. ‘Winnen’ hangt echter af van hoe je deze voordelen gebruikt in dit uiterst delicate geopolitieke spel. Tot nu toe lijkt er geen enkele winst in zicht. De zaken lijken langzaam uit de hand te lopen, zoals blijkt uit de opmerkingen van de aanstaande Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken.

Vanaf het begin hield Ankara rekening met de ‘Trump-factor’ en Israël. In oktober gebeurden er in Turkije twee opvallende zaken. Ten eerste werd Israël hoger geplaatst als dreiging. Op 8 oktober vond er een parlementszitting achter gesloten deuren plaats over dit onderwerp, waarbij de oppositie werd opgeroepen zich te scharen achter wat Erdogan het ‘binnenlandse front’ noemt. Ten tweede lanceerde Devlet Bahceli, bondgenoot van Erdogan en leider van de MHP, een ‘initiatief’ waarbij de gevangen PKK-leider Abdullah Öcalan werd uitgenodigd om aan te kondigen dat de PKK en de Koerdische militie YPG de wapens zouden neerleggen, in ruil voor verbeterde detentievoorwaarden. De boodschap was eenvoudig: ontwapen jezelf of word ‘uitgeroeid’.

Een grondwetswijziging die Erdogan een derde termijn zou geven, met steun van de Koerden

De illusie onder Koerden in Turkije was dat het om een nieuw vredesproces ging. Maar al snel werd duidelijk dat Ankara uit was op een zero-sum game: zoveel mogelijk nemen zonder enige concessies. Öcalan verplaatste het ‘initiatief’ daarom naar het parlement.

De bedoelingen van Erdogan en Bahceli zijn duidelijk: de weg effenen voor een grondwetswijziging die Erdoğan een derde termijn zou geven, met steun van de Koerden.

Maar een ander deel van de strategie gaat over Syrië. De Turkse minister van Buitenlandse Zaken Hakan Fidan eist dat niet-Syrische commandanten van de YPG Syrië verlaten en dat de rest, ontwapend, zich aansluit bij het nieuwe Syrische leger (dat, paradoxaal genoeg, onlangs een aantal jihadistische topcommandanten van ‘buitenlandse nationaliteit’ heeft benoemd). Turkije wil ook de bewaking overnemen van de kampen met duizenden IS-leden.

Op dat vlak is er echter niets veranderd. Vanuit de NAVO- en EU-sferen is steun uitgesproken voor het seculiere Syrische front SDF (waarvan de militaire vleugel de YPG is), terwijl de Amerikanen Turkse voorstellen hebben afgewezen. In plaats daarvan is de westerse bescherming van door de YPG-militie gecontroleerde gebieden versterkt. Rubio’s uitspraken weerleggen duidelijk de Turkse oproepen om de YPG te ontbinden.

Een ander obstakel was de uitsluiting van de Turkse regering bij de recente bijeenkomst van de westerse bondgenoten de VS, Frankrijk, Italië, het VK en Duitsland in Rome.

Israël, dat argwanend is over de ware aard van de nieuwe Syrische machthebbers, verhoogt eveneens zijn steun aan de SDF en positioneert zich als een geduchte rivaal van Ankara in de strijd om invloed in Syrië.

De kloof tussen HTS-leider Abu Mohammed al-Jolani en Ankara wordt ook groter. Amerikaanse bronnen die Jolani onlangs in Damascus ontmoetten, zeggen dat hij zijn legitimiteit wil bewijzen zonder afhankelijk te zijn van Ankara. Jolani weet waar het geld te halen is, wat zijn recente bezoeken aan Saoedi-Arabië, de VAE, Qatar en Jordanië verklaart, terwijl hij Ankara nog niet officieel heeft bezocht.

Toch blijft Erdogan een machtige speler om rekening mee te houden. Hij zal zijn voordelen maximaal benutten en waarschijnlijk persoonlijk inzetten op zijn ‘Amerikaanse vriend’ Trump.

Alle ogen zijn gericht op de regering-Trump: zal deze luisteren naar Netanyahu of Erdogan? Deze keuzes zullen de toekomst van Syrië bepalen.