In het Maxim Gorki Theater in Berlijn ging ik naar de voorstelling Dschinns, naar het boek van de Duits-Turkse schrijfster Fatma Aydemir. Een typisch migrantenverhaal van hardwerkende ouders die eigenlijk alleen maar in het land van afkomst investeren – een huis in het dorp of de stad die ze maar een paar weken per jaar bezoeken – en nageslacht dat moet opgroeien en aarden in verschillende culturen. Deze tweede generatie allochtonen is ontworteld, op zoek naar zichzelf en vrij van het juk van patriarchie en racisme. Dit verhaal kennen we zo nu toch wel een beetje?

Jawohl, alleen was ik kennelijk niet voorbereid op de superintense, Duitse opvoering van zeker twee uur. Bij het eindgesprek tussen de traditionele moeder die een rotleven in Duitsland heeft gehad en de oudste dochter die dat alles behalve wilde herhalen (en na haar eerste kind is gescheiden van haar man die een nietsnut was) kwam keihard binnen. Ik wilde op een gegeven moment mezelf de zaal uitwerpen. Zo heftig.

‘Je hele leven bestaat uit klagen over dingen die je niet hebt kunnen doen. Waarom wil je dat dan ook voor ons, mama? Ben je jaloers ofzo?’ Dat is eigenlijk wel de kern van de tien minuten durende donderpreek van de dochter naar haar moeder, die ontmaskerd steeds wanhopiger de zaal in keek.

Constant ruzie, constant gezeik. Wat is dit voor leven?

Constant ruzie, constant gezeik. Wat is dit voor leven? De heftigheid komt een beetje te dichtbij. Herkenbaar. Aan het eind zit de familie gezellig bij elkaar en worden we getrakteerd, heel kort, op hoe het ook kan. Het kind vraagt iets en krijgt positief antwoord. Er is begrip voor elkaar. Is dit fantasie, of worden we ooit eindelijk verlost van onvrije structuren, die onze kinderen opzadelen met ongelijke man-vrouwverhoudingen en racistische vooroordelen? Het wordt iets er tussenin, denk ik. De bijna volledig witte zaal, die bijna stalinistisch bleef doorklappen, is een kenmerk van de bubbels waarin we leven en waarnaar we hebben gekeken. 

Berlijn doet je duizelen. Zo groot en zo veel verschillende plekken. Het zou dwaas zijn om conclusies te verbinden aan de vluchtige momenten in cafés, restaurants, musea en cocktailbars. Ik voelde me vooral geprivilegieerd om het nieuwe jaar te beginnen in een stad waarin alles zo achteloos normaal lijkt, maar als je er even aan krabt, het ongemak naar boven komt.

Om de kou uit de lucht te halen vertelde ik over de jarenlange Koerdische strijd voor vrijheid in Turkije en dat er nog steeds doden vallen. ‘Er wordt niks geleerd van het verleden’, zei ik. ‘Ja, hier ook niet’, zei de Duitse oude vrouw verdrietig.

Een dag later viel bij Checkpoint Charlie de kerstboom versierd met Oekraïense vlaggen op. Dat is het officiële Duitse en Europese verhaal. Vele Oekraïense vlaggen waren echter beklad met Palestina-stickers en de tekst ‘Free Gaza’, die er met zwarte stiften op was geschreven. Het tegengeluid van de onderstroom. Een discussie die in Duitsland vanwege de Holocaust nóg gevoeliger ligt dan in Nederland.

Op oudejaarsavond werden we bij schrijfster Fatma Aydemir uitgenodigd. We aten er heerlijk met haar multiculturele vriendenkring. Het ging uiteraard ook over institutioneel racisme en over het feit dat elke generatie migranten wel een 9/11-moment meemaakt: een grote gebeurtenis waarna de tegenstellingen op scherp komen te staan. Vorig jaar gebeurde dat het sterkst na 7 oktober. Moslims moesten weer met de billen bloot. Wat is vrijheid nog waard, als pro-Palestijnse demonstraties worden verboden en van moslims a priori wordt verwacht dat ze afstand nemen van Hamas?

Op de terugweg naar Nederland stopten we nog even in Potsdam. Ik zag een Israëlische vlag bij het stadhuis. Ik maakte voor de grap een selfie, maar deelde die niet op sociale media. Nederland is nog te klein en de debatcultuur te giftig voor een sarcastische foto met de vlag van een onderdrukkende staat. Alleen via apps stuurde ik de foto naar vrienden, genietend van de vrijheid in mijn safe space. Gelukkig nieuwjaar allemaal!