Het Europese ‘immigrantenvraagstuk’ of de ‘vluchtelingenproblematiek’ wordt het genoemd. De waarheid is dat niet de immigranten het vraagstuk zijn en niet de vluchtelingen onze problematiek vormen. Het is de Europese onmacht, zo niet de onwil, die het probleem veroorzaken en het vraagstuk creëren.

Met een blik van verbijstering laten we de beelden van de Franse fotograaf Mathieu Pernot op ons inwerken. Onder de titel Something Is Happening – ‘Er is iets aan de hand’ – bekijken we bij de expositie in het Joods Museum in Brussel zijn foto’s van de situatie op het Griekse eiland Lesbos. Dit zijn de beelden van voor en na de brand daar in het Moriakamp in 2020. Duizenden vluchtelingen en migranten worden opnieuw dakloos gemaakt. Was hun lot nog niet ondragelijk genoeg geweest?

De beelden van Pernot gaan niet alleen over Lesbos. Al meer dan tien jaar gaat de fotograaf de confrontatie aan met de aanwezigheid van asielzoekers op het Europese continent. Zijn camera toont de situatie van vluchtelingen in de straten van Parijs, en hoe het de verdrevenen uit de ‘Jungle van Calais’ vergaan is. De Jungle van Calais was het spontaan ontstane vluchtelingenkamp ten noorden van de Franse stad Calais, vlak bij de Kanaaltunnel en de haven met de veerboten naar het Engelse Dover. Het kamp werd in 2016 ontruimd.

Onthutst door de beelden die we zojuist aanschouwden vervolgen we onze weg door de straten van Brussel, de Europese hoofdstad. Zo veel onvermogen en onwil van autoriteiten om oorlogsimmigranten en vluchtelingen een menswaardige opvang te verzorgen. Dus een droog dak boven het hoofd, warmte, kleding, scholing, eten, drinken en veiligheid. Hoe is het in vredesnaam mogelijk in het grote verenigde Europa met zo’n 450 miljoen inwoners? Zonder de inzet van vrijwilligers, die alles geven om deze medemensen te helpen, was het allemaal nóg veel erger geweest.

Aan de grenzen schittert het Europese onvermogen om die andere medemens ook een menswaardig bestaan te geven

We lopen het bezoekerscentrum van het Europees Parlement in Brussel binnen. Vanuit de geschiedenis van de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog, waar de Duitse en Franse militairen elkaar bestookten, worden we meegenomen, door de crisisjaren van de vorige eeuw heen, naar de Tweede Wereldoorlog. Miljoenen doden bleken nodig om tot die internationale samenwerking te komen, die uiteindelijk geleid heeft tot de Europese Unie van vandaag.

Ook hier zien we foto’s. Beelden van de gifgasaanvallen in die loopgraven bij het Belgische Ieper. Van mensen die bij de watersnoodramp in 1953 van de daken worden gehaald in het verdronken Zeeland. Van de Russische tanks in de straten van Boedapest drie jaar later. Van Lech Walesa die stakers bij de scheepswerf van het Poolse Danzig oproept zich te verzetten tegen de onderdrukking. En dan natuurlijk de duizenden graven van de genocide in Srebrenica.

Van de dramatische geschiedenis van het Europa van toen, naar het gezegende Europa van nu.

Bij de uitgang van deze expositie weten we waarom er een Europese Unie moest komen. De welvarendheid wordt in die grote expositieruimte in het hart van Europa bijna hartstochtelijk aangeprezen. In deze 21e eeuw lijken we onze EU-zaken behoorlijk goed op orde te hebben.

Maar eenmaal buiten komen de beelden van Lesbos en Calais van eerder die dag terug. Voor onszelf, binnen de EU-grenzen, hebben we het allemaal wel goed geregeld. Maar aan de grenzen, daar waar Europa de ellende van de rest van de wereld aanraakt, schittert het Europese onvermogen om die andere medemens ook een menswaardig bestaan te geven.

Op het nieuws horen we hoe in het Europees Parlement wordt gedebatteerd over het zogenoemde ‘pushback’-beleid. Europese lidstaten blijken verantwoordelijk te zijn voor het terugduwen van bootjes met vluchtelingen in de richting van Turkije. Met het water van de Middellandse Zee wast Europa haar handen in onschuld bij het laten verdrinken van vluchtelingen, net even over onze grens van ons gezegend continent.

Beelden van de Europese heilstaat kunnen onze schaamte over wat er gebeurt aan de grenzen van het Europese paradijs echt niet meer verhullen.