Dat Pieter Omtzigt geen zin heeft in een kabinet met de PVV was al ruim voor de verkiezingen duidelijk. Het weerhield hem er niet van wekenlang doelloos te formeren onder leiding van Ronald Plasterk. Volgens Omtzigt is de formatie geklapt vanwege de financiën, maar het is logischer te denken dat hij een coalitie met Wilders nooit heeft gewild en zich door publieke druk gedwongen voelde mee te praten. Het was wachten totdat oude twijfels weer op zouden spelen.

Nu is er opeens veel kritiek. De medeonderhandelaars geven Omtzigt overal de schuld van, commentatoren noemen hem een twijfelaar en in de peilingen is NSC alweer gehalveerd. De leden klagen openlijk over de gang van zaken en nu komen er ledenavonden om de boel te sussen. Ondertussen sloot NSC tijdelijk de eigen gang in de Tweede Kamer voor de pers omdat de fractie anders niet rustig zou kunnen werken. Journalisten zijn maar lastig, ook voor een partij die de rechtsstaat hartstochtelijk verdedigt.

Sfeer omgeslagen

Het leek voor de verkiezingen zo mooi: een NSC-kandidatenlijst met wat politieke ervaring, aangevuld met frisse namen die hun sporen op allerlei maatschappelijke terreinen hebben verdiend. De meesten ervan zijn nog steeds grote onbekenden. We weten niet goed waar deze Kamerleden voor staan, maar we kunnen wel beargumenteerd gokken. Zo zou je kunnen denken dat Sandra Palmen – van de memo – de rechtsstaat erg belangrijk vindt. Zou zij blij zijn met de vrijage met de PVV?

Zonder ideologie is alles wat NSC doet tamelijk willekeurig

Ik verdenk oud-rechter Judith Uitermark en toeslagenslachtoffer Faith Bruyning ervan Palmens mening te delen. De kans dat niemand bij NSC de afgelopen tijd bedenkingen bij de PVV had nadert de nul. Toch heeft dit kennelijk weinig verschil gemaakt. Het lijkt erop dat sommige mensen de formatiekoers bepalen en de rest van de fractie daar achteraan hobbelt, of ze het er nou mee eens zijn of niet. Sommige meningen leggen duidelijk meer gewicht in de schaal dan andere. Dat is een recept voor ellende.

Dit beeld strookt met partijdemocratie a la Omtzigt. Lees de oprichtingsakte van NSC er rustig op na: de partij kent tot eind dit jaar geen ledendemocratie. Dat is voorlopig gewoon een PVV-achtig model, maar we spreken alleen Wilders op zo’n organisatiestructuur aan, niet Omtzigt. Kijk naar de ledenavonden in het land. Die zijn gemaximeerd op 150 mensen. Kennelijk is het niet belangrijk alle leden inspraak te geven, of zelfs maar hun zegje te laten doen. De irritatie erover zal snel groeien.

Omtzigt als spil

Dat Omtzigt de spil van NSC is, is volstrekt duidelijk: hij is de enige stemmentrekker, bijna onaantastbaar door de toeslagenaffaire. De rest van de Kamerleden is zo goed als onbekend en soms kun je je afvragen of ze niet simpelweg opportunisten zijn die bij het CDA geen kans meer maakten om op de kandidatenlijst te komen, laat staan in de Tweede Kamer. Ze hebben allemaal belang bij een volgzame, onkritische houding ten aanzien van de leider, maar wel op voorwaarde dat hij populair blijft.

Als Omtzigt fouten gaat maken, gaat het onherroepelijk mis. Het maakt niet eens uit of hij echt fouten maakt of dat alleen de beeldvorming tegenzit. Aangezien de kans op vervroegde verkiezingen de komende jaren uiterst reëel is, komt voor veel fractieleden straks de herverkiezing in gevaar. Als beterweters als Rosanne Hertzberger tevens het idee krijgen dat ze betere oplossingen hebben dan hun leider, heb je de poppen aan het dansen. Het ontbreekt immers aan een gezamenlijke ideologie waaraan typische NSC-oplossingen kunnen worden getoetst.

Zonder ideologie is alles wat NSC doet tamelijk willekeurig en kun je wachten tot het misgaat. Er was een tijd dat je dacht: wat is Omtzigt toch een fantastisch Kamerlid. Je zou hem gunnen de politiek op het hoogtepunt te verlaten en geen ongewis avontuur aan te gaan dat er slechts toe kan leiden dat zijn naam besmeurd raakt met een LPF-achtige mislukking. Het wordt nog spannend.