De Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ) adviseert al sinds 2001 regering en parlement over vragen rond migratie en integratie. Lange tijd bestond de commissie hoofdzakelijk uit juristen. Haar meeste adviezen waren sterk juridisch: heel gedegen, maar soms ook een beetje saai. De laatste jaren, en zeker sinds hoogleraar Burgerschap Monique Kremer de commissie voorzit, zijn de adviezen breder, gevarieerder en ook uitdagender geworden.

Zo publiceerde de ACVZ kortgeleden een heel persoonlijk getoonzette ‘Brief aan de minister van Migratie en Samenleven’. Zo’n minister bestaat natuurlijk niet, en ook in een nieuw kabinet zal daarvoor vermoedelijk geen plaats zijn. Maar het is wel een originele manier, zeker voor een ‘deftige’ adviescommissie, om de aandacht van de politiek te trekken voor wat er op migratiegebied in de komende jaren te doen staat.

Allereerst wil de ACVZ dat de nieuwe minister zich inzet voor een beter geplande arbeidsmigratie. Door vergrijzing en de groeiende economie zal de vraag naar arbeidskrachten van elders groot blijven. Werkgevers roepen al snel dat zij geen mensen kunnen vinden en dringen dan aan op meer arbeidsmigratie. Daarbij gaan zij soms te gemakkelijk voorbij aan de mogelijkheid om werklozen uit Nederland in te schakelen, onder wie ook migranten die al langer hier wonen. Bovendien leidt het inhuren van nieuwe arbeidsmigranten er nogal eens toe dat werkgevers minder investeren in technologische vernieuwing of in opleiding van bestaand personeel. Dat is goedkoper voor de werkgever zelf, maar op de lange termijn kan het de ontwikkeling van onze economie belemmeren. De kosten daarvan worden dan wel afgewenteld op de samenleving.

Ook vraagt de ACVZ terecht aandacht voor de omstandigheden waaronder veel vooral laaggeschoolde arbeidsmigranten nu moeten werken. Zij verdienen slecht, huisvesting en gezondheidszorg zijn vaak abominabel, en de controle daarop is zeer beperkt. De Commissie-Roemer wees onlangs ook al op deze misstanden, maar veel werkgevers zien het niet als hun verantwoordelijkheid daar iets aan te doen. Ook dat zou alleen maar weer leiden tot hogere kosten, waardoor het werven van nieuwe migranten minder lucratief wordt. Deze patstelling en de wantoestanden waartoe die leidt moeten in de komende kabinetsperiode worden doorbroken. Een goed en weloverwogen migratiebeleid kan daaraan bijdragen.

Migratiebeleid dat met de samenleving verbonden is en door de samenleving gedragen wordt: hopelijk denkt het volgende kabinet er ook zo over

Het asielbeleid is volgens de ACVZ het tweede aandachtspunt voor de nieuwe minister. Met name de kwaliteit en de snelheid van de asielprocedure moeten worden verbeterd. Dat vraagt om meer investeringen in IND en COA, twee uitvoeringsorganisaties van de overheid waarop momenteel nogal wat valt aan te merken. Overigens niet de enige uitvoeringsorganisaties waarvoor dat geldt: zie UWV en Belastingdienst. Van groot belang voor een effectiever asielbeleid is ook dat afgewezen asielzoekers zo snel mogelijk daadwerkelijk terugkeren naar hun land van herkomst. Daarvoor is de medewerking van de betrokken landen vereist, en dit vraagt om een sterk verbeterde coördinatie in EU-verband. Bepaald geen eenvoudige opgave, maar wel een noodzakelijke.

Als derde en laatste punt op de agenda voor de nieuwe minister wijst de adviescommissie op de noodzaak van een lokale aanpak van het integratievraagstuk. Ook de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid wees daarop al in zijn recente rapport Samenleven in verscheidenheid. De uitdagingen van een migratiesamenleving manifesteren zich vooral op lokaal niveau. Gemeenten hebben nu echter te weinig armslag om zelf voldoende aan integratie te doen, ook omdat het landelijk integratiebeleid in de afgelopen jaren vrijwel is afgebouwd. De verschillen tussen gemeenten zijn juist op dit punt groot.

Plaatsen als Wassenaar of Amstelveen huisvesten vooral hooggeschoolde ‘expats’, terwijl sommige gemeenten in onder meer Brabant en Limburg worstelen met in aftandse zomerhuisjes bivakkerende Poolse arbeidsmigranten. In de grootste steden heeft nu meer dan de helft van de inwoners een migratieachtergrond en bovendien is daar sprake van een grote diversiteit. Zulke sterk uiteenlopende situaties kunnen het meest effectief lokaal worden benaderd.

Kortom, zo besluit de ACVZ, met deze agenda ‘ontstaat een migratiebeleid dat met de samenleving verbonden is en door de samenleving gedragen wordt’. Laten we hopen dat het nieuwe kabinet (als dat er ooit komt) er ook zo over denkt – en er ook naar handelt!