Dezer dagen stonden politici zich weer te verdringen op de bevrijdings- en herdenkingspodia om hun diepe toewijding aan de vrijheid te betuigen. Nooit meer oorlog en nooit meer ellende en ontbering, zo is het motto. Bij deze gelegenheid wil ik toch weer even terug naar anderhalve week geleden toen de massale ellende van bootvluchtelingen voorpaginanieuws was. We zouden het al bijna weer zijn vergeten, maar het is goed juist die ellende even in herinnering te roepen, vooral ook de reactie daarop van politici. Zo zag ik in een nieuwsuitzending VVD-voorman Halbe Zijlstra het volgende aan een journalist verklaren die vroeg naar de vorderingen van de onderhandelingen over de bed-bad-brood-regeling: “Als Willem Holleeder net zo goed naar de rechter zou luisteren als deze mensen [uitgeprocedeerde asielzoekers], dan zou hij nog geen dag in de gevangenis hebben gezeten.” Huh……??? Nog even terugspoelen want ik heb dit waarschijnlijk niet goed begrepen. “Als Willem Holleeder net zo goed naar de rechter zou luisteren als deze mensen, dan zou hij nog geen dag in de gevangenis hebben gezeten.” Wat zegt Zijlstra hier nu eigenlijk? Uitgeprocedeerde asielzoekers zijn geen mensen op zoek naar een beter bestaan die na hun afwijzing geen kant op kunnen, het zijn gewoon ordinaire overtreders van de wet. Sterker nog, ze zijn nog erger dan een crimineel als Holleeder die tenminste netjes in de bak zit. Ik geloofde mijn oren niet. Dit is een uitspraak die je bij de PVV kan verwachten, maar toch niet bij de VVD? Kennelijk wel.

Hebben we hier nu te maken met een ziekelijk gebrek aan inlevingsvermogen van een individuele politicus, vergelijkbaar met hetzelfde gebrek bij minister Kamp als het gaat om de belangen van bewoners in het gaswinningsgebied in Groningen? Of van premier Rutte die van mening is dat mensen die slachtoffer zijn van discriminatie daar maar mee moeten leren leven? Dezelfde premier die moord en brand schreeuwt over de anti-Wilders-videoclip van rapper Hozny en verklaart dat dit “walgelijk” is en ingaat tegen “alles waar we voor staan in dit land”. Of kun je die abjecte uitspraak van Zijlstra beschouwen als een aanwijzing dat de VVD bezig is de PVV rechts in te halen met het oog op de naderende verkiezingen? Wellicht. Op allerlei terreinen is de top van de VVD momenteel inderdaad bezig steeds verder naar rechts over te hellen. VVD’ers voor wie het liberalisme staat voor een open en eerlijke samenleving, zoals Winsemius en indertijd Dijkstal, hoor je steeds minder. Het cynisme viert hoogtij in deze partij. Maar de ontwikkelingen in de VVD zijn ook een afspiegeling van wat zich in de samenleving voltrekt. Steeds openlijker klinkt verzet tegen alles wat van buiten komt. Daar hoort geen politieke opstelling bij waarin plaats is voor inleving. Inleving is lastig als je asielzoekers buiten de deur wilt houden. Inleving betekent dat je ze een gezicht moet geven, dat je er individuen van maakt. Dan is de gedachte dat het een voor een om mensen gaat die verwachtingen en dromen hebben een hinderlijke bijkomstigheid. Die leidt je maar af van de grote zaak: het schoon houden van Nederland.

De onderbuik van wakker Nederland doet ook een duit in het zakje. De schokkende reacties op internet nadat circa 800 mensen waren verdronken (“scheelt weer uitkeringen”), of PowNews-commentator Wesi die een tegenstander van uitwijzing belachelijk maakte toen deze in tranen uitbarstte. Het zijn evenzovele voorbeelden van het verharde en verkilde klimaat in Nederland.

Nederland glijdt langzaam af naar een bedenkelijk niveau als het gaat om mensenrechten en zorg. Het land bungelt wat dit betreft langzamerhand flink onderaan in Europa. Vorige week verklaarde Philip Alston, rapporteur van de Verenigde Naties voor extreme armoede en mensenrechten, dat de bed-bad-brood-regeling, die de Nederlandse regering in een beschamend lange zitting in elkaar geflanst had, een overduidelijke schending van de mensenrechten is. “Iedereen die dat betwijfelt is oneerlijk. Volgens het internationale recht kun je niemand opvang ontzeggen als dat nodig is. De wetten zijn glashelder, er is geen debat mogelijk. Het is een grote schande voor Nederland dat het zo inhumaan te werk gaat”, aldus Alston. Dat laat niets aan duidelijkheid te wensen over.

In plaats van te zeuren over de ‘aanzuigende werking’ en vluchtelingen te bestempelen als gelukzoekers om zo verantwoordelijkheid te ontlopen, is de 70-jarige herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) een goed moment om te bedenken dat de oorlog voor heel veel mensen nog helemaal niet is afgelopen.

Thijl Sunier is hoogleraar Antropologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Daarnaast is hij redacteur van het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Muslims in Europe, voorzitter van de Netherlands Interuniversity School for Islamic Studies en voorzitter van de Antropologen Beroepsvereniging.