De wijze waarop de Noorse schrijver Karl Ove Knausgård in de roman Vader beschrijft hoe hij na het overlijden van zijn vader het huis opruimt en schoonmaakt raakte mij zodanig dat toen mijn moeder overleed ik het huis van mijn moeder op een vergelijkbare manier minutieus heb gereinigd en opgeruimd.

Knausgård is één van de meest gevierde schrijvers van dit moment met miljoenen verkochte boeken die vertaald zijn in meer dan 20 talen. Hij biecht, in één van de zes autobiografische boeken van de met prijzen overladen romancyclus Mijn strijd, op dat hij als jonge man een vrouw op gewelddadige manier verkracht. Hij legt in het laatste deel van zijn romancyclus uit dat hij met opzet ervoor heeft gekozen om alle mensen in zijn romans met hun echte namen te noemen om zo het autobiografische karakter te benadrukken.

Knausgård wordt geroemd voor zijn felle realisme en niets ontziende zelfanalyse. Ook ik vind mede daardoor dat hij behoort tot de beste schrijvers van deze tijd. Hij beschrijft een ongemakkelijke waarheid, de scheidslijn tussen gevoelige jonge mannen en brute verkrachters die veel dunner is dan wij willen weten. We weten dat verkrachting plaatsvindt omdat jonge mannen de interne controle en zelfbeheersing verliezen. Verkrachting vindt ook plaats omdat hun gedrag door mensen uit hun omgeving niet wordt gecorrigeerd. En tenslotte is bij verkrachtingen in het openbaar er simpelweg vaak niemand die hen stopt. 

Op het station in Keulen kwamen op nieuwjaarsnacht al die drie dingen samen met afschuwelijke gevolgen voor de (jonge) vrouwen die daar toevallig ook waren. Wat is nu de overeenkomst tussen wat Knausgård opbiecht en de (jonge) mannen die in Keulen vrouwen hebben verkracht en aangerand? In beide gevallen gaat het om mannen die laat in de nacht op zoek zijn naar vrouwen. En, net zoals in Keulen, beschrijft ook Knausgård hoe het feit dat hij zonder enige remmingen op vrouwen af gaat bewondering wekt bij zijn vrienden. In beiden gevallen is opvallend dat omstanders niet ingrijpen.

Verkrachting is niet specifiek te herleiden tot een bepaalde groep, status (asielzoekers), cultuur of religie. Het is van alle tijden en gebeurt helaas overal ter wereld. Knausgård laat in Vader zien, zonder zichzelf vrij te pleiten, dat vaders een belangrijke rol spelen in de verklaring van seksueel gewelddadig gedrag van hun zonen. In extreme vorm, zoals bij Knausgård, omdat de vader van Knausgård zijn moeder, zijn broer en hem zelf fysiek en mentaal vernederde. Maar in minder extreme vorm omdat mannen hun vrouw niet als gelijkwaardig behandelen en daarmee hun zonen het idee meegeven dat als vrouwen ”nee” zeggen, zij niet serieus genomen hoeven te worden. Dat als je sterker bent je een, in hun ogen, zwakker of minderwaardig persoon kan dwingen.

Als we echt willen voorkomen wat er in Keulen is gebeurd moeten we zelf een andere partner zijn voor onze vrouw en een andere vader voor onze zonen.

Maurice Crul is hoogleraar Onderwijs en Diversiteit aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Erasmus Universiteit Rotterdam.