China is een dictatuur. En een tamelijk totalitaire, waarbij bovendien door president Xi Jinping de touwtjes weer steeds verder worden aangetrokken. Dat moet misschien toch maar eens duidelijk gezegd worden, gezien de jarenlange hosannastemming over groeimarkten in het Verre Oosten die in Nederland van bedrijfsleven tot universiteiten domineert. Zeker, anders dan Rusland, met een inwonertal dat amper tien procent van dat van China beloopt, is het een dictatuur met groeipotentie, zowel in economische als politieke zin. En daar ligt dus meteen het probleem.

Hoe naïef zijn zelfbenoemde ondernemers in Nederland, als het gaat om totalitaire dictaturen? Zéér naïef, als we naar de recente handel en wandel van het bestuur van de Rijksuniversiteit Groningen kijken. Het is dat de universiteitsraad er gelukkig een stokje voor gestoken heeft, maar anders was het absurde plan van collegevoorzitter Sibrand Poppema om in de Chinese stad Yantai een filiaal te beginnen, misschien nog inderdaad doorgegaan. Dat zijn megalomane droom nu uiteen is gespat, is te danken aan de studentenfractie Calimero, die als eerste een spaak in het wiel durfde te steken.

Van het ministerie moet men dit opzicht niet al te veel verwachten. Daar wordt over dit soort initiatieven plichtmatig wel eens wat geprutteld, maar geeft men uiteindelijk meestal toch groen licht. Daar ziet men dit vooral als een eigen verantwoordelijkheid van de instelling en is men in feite nog steeds erg voor de ‘ondernemende universiteit’ geporteerd. Ja, dat tijdens colleges alles in het Engels gaat tegenwoordig, Nederlandse gedichten inclusief, daar vallen natuurlijk wel vraagtekens bij te plaatsen. Maar, inderdaad, vraagtekens, een helder antwoord blijft van Haagse zijde meestal uit. Want we moeten natuurlijk toch wel met onze tijd meegaan, we mogen de boot van de globalisering niet missen, dus sla uw vleugels uit, ja, wereldwijd!

Ook het recent vanuit Den Haag bij gebrek aan academisch gewicht naar het voorzitterschap van de Vereniging van Universiteiten omhooggevallen ex-VVD-Kamerlid Pieter Duisenberg, vindt dit soort initiatieven vast erg prachtig. Het feit dat hij nooit enige bijdrage aan de wetenschap heeft geleverd, stond zijn benoeming tot hoofd van de nationale universiteitskoepel niet in de weg. Integendeel, dat is voor bedrijfsbobo’s zelfs een aanbeveling. Als je maar van ondernemen weet, het liefst internationaal, en China is een heel grote markt. Met meer studenten heb je ook meer inkomsten en stijgt je als instelling makkelijker in rang op de wereldlijst.

Dat feest gaat nu dus niet door. Al een paar dagen voordat Calimero zíjn vleugeltjes uitsloeg, had de historicus Eelco Runia de knuppel in het Groningse hoenderhok gegooid, door in de NRC zijn ontslag aan te kondigen. Het stond los van het concrete China-plan, maar hij was het dominante marktdenken inmiddels beu. Serieuze wetenschap bedrijven is onmogelijk als het meest profijtelijke verdienmodel centraal komt te staan. Dat de universiteit intussen de hoer van het bedrijfsleven dreigt te worden, maakte tegelijk ook de rel aan de Utrechtse Alma Mater duidelijk, waar tabaksfabrikant Philipp Morris gezondheidsonderzoek zou gaan financieren. Ook dat ging uiteindelijk niet door, zij het pas nadat het nodige kabaal was gemaakt, de betrokkenen zagen zélf aanvankelijk geen probleem.

In het geval van Yantai dreigde de universiteit de hoer van een dictatuur te worden. Heeft u trouwens het cv van universitair topondernemer Poppema wel eens bekeken? Hij was voorheen hoogleraar Pathologie en Medische Biologie. Maar pathologisch is vooral zijn wens om Groningen koste wat kost te laten groeien. Vandaar Yantai. De academische vrijheid, zo had hij maandenlang de gemoederen trachten te sussen, was echt gegarandeerd. Totdat de eerste communistische secretaris in het aanstaande filiaalbestuur werd gedetacheerd. En Beijing tevens liet weten dat academische vrijheid mooi was, maar op Chinese grond natuurlijk wel respect voor Chinese waarden werd verlangd. Dat maakt uiteraard het eerste tot een farce. Hooguit voor een apolitiek vak als wiskunde kan universitaire verbroedering met dictaturen wetenschappelijk onbezwaarlijk zijn.

Onze koning-koopman Willem-Alexander bezoekt deze week China, nadat hij in 2015 al met president Xi aanwezig was bij het tekenen van de overeenkomst tot vestiging van die Groningse campus. Chinese bureaucraten hebben de afgelopen weken met verbijstering gadegeslagen, hoe dit alles, dankzij een paar onafhankelijk denkende studenten, nu plots voor niets blijkt te zijn geweest. Het kon toch niet zo zijn dat een paar koppige dwarsliggers een miljoenendeal zouden verprutsen?
Wel, hier ligt dus een schone educatieve taak voor Willem-Alexander. Aan het aankaarten van de mensenrechten in zijn algemeenheid komt hij tussen alle lucratieve handelsakkoorden vast niet toe, maar hier kan hij niet omheen. Hij kan het de Chinese dictator nu haarfijn uitleggen aan de hand van een concreet voorbeeld waarvan de dictator inmiddels ook op de hoogte is: dit is exact hoe democratie werkt en wat academische vrijheid is, koppige dwarsliggers worden als onafhankelijke geesten gewaardeerd.