Black Lives Matter heeft zijn eerste resultaat bereikt: racisme staat hoog op de agenda. De NPO organiseerde er een debat over, maar vreemd genoeg hadden veel genodigden er opeens geen zin in. De veelgehoorde reden: over racisme moet je niet in debat gaan, je moet er iets aan doen. Debatteren over racisme laat zien dat racisme een mening is, terwijl het toch echt een feit is wat boven elke discussie verheven is. Een begrijpelijke reactie, maar helaas is deze toch onzin.

Sinds ik bezig ben met een boek over Forum voor Democratie (FvD) krijg ik weleens de vraag hoe we deze partij moeten definiëren. Elke partij verdient een label dat duidelijk maakt wat het voor partij is. De SP is links, de SGP gereformeerd en de Partij voor de Dieren ecologisch verantwoord. Veelzeggend zijn labels die sleets en daarmee betekenisloos zijn: D66 noemt zichzelf regelmatig sociaal-liberaal maar niemand heeft enig idee wat dat is, en niemand is tegenwoordig nog in staat uit te leggen waar de christendemocratie voor staat. Niet gek dus dat middenpartijen niet goed van elkaar te onderscheiden zijn.

Bij nieuwe partijen is het allemaal nog veel erger. Wat is FvD voor partij? Politieke tegenstanders laten vooral zien hoe relatief al die etiketten zijn. Zomaar wat voorbeelden: fascistisch, racistisch, homofoob, islamofoob, antisemitisch, extremistisch, radicaal rechts, populistisch, white supremacist. Kiest u maar. Ik maak me er altijd gemakkelijk vanaf en noem FvD rechts-populistisch: de partij staat rechts van het midden, bijvoorbeeld bij migratie, en zegt op te komen voor gewone Nederlanders. Populistisch dus. Dit is het meest nietszeggende label en levert ook de minste discussie op.

Over de meeste labels bestaat namelijk wel discussie. Neem islamofobie: voor sommigen staat dit voor moslimhaat, voor anderen betekent het angst voor de islam en weer anderen scharen er alle islamkritiek onder. FvD islamofoob noemen verheldert dus weinig als we willen weten wat de partij precies vindt. ‘Radicaal-rechts’ past volgens de theorie zeker bij FvD omdat de partij sommige onderdelen van de liberale democratie verwerpt. Maar helderheid brengt ook deze definitie niet: welke onderdelen dat zijn blijft vaag en het label ‘radicaal-rechts’ doet bij vrijwel niemand een belletje rinkelen.

Zonder debat blijft iedereen in zijn eigen definitie hangen

Het label racisme levert terecht hevige emoties op. Maar in de kern blijft het probleem hetzelfde: iedereen verstaat er iets anders onder. Volgens sommige antiracistische activisten leven er in Nederland mensen die ontkennen dat racisme bestaat. Dit zouden vooral FvD- en PVV-stemmers zijn: mensen die vinden dat het wel snor zit met de onderlinge verhoudingen in Nederland en zich niet ‘laten aanpraten’ dat Nederland een racistisch land is. Nu zijn er natuurlijk wel verschillen onder FvD- en PVV-kiezers, maar grosso modo klopt dit beeld: deze kiezers zien racisme meestal niet als een systematisch probleem.

Maar is dat hetzelfde als het ontkennen van racisme? Natuurlijk niet: sommige FvD- en PVV-sympathisanten vinden dat racisme vooral elders een probleem is, anderen zien racisme als universeel en onuitroeibaar en weer anderen denken dat racisme in Nederland wel bestaat maar schromelijk wordt overdreven. Het is niet moeilijk te zien dat al deze mensen racisme juist niet ontkennen, maar simpelweg verschillende invullingen aan dit begrip geven. Net zoals iedereen iets anders verstaat onder ‘sociaaldemocratie’ en ‘fascisme’.

Iedereen die PVV- en FvD-sympathisanten samenvat onder de noemer ‘racisme-ontkenners’ zegt vooral dat deze mensen de racisme-definitie uit de hoek van Black Lives Matter niet onderschrijven. Dat is natuurlijk naar voor mensen die dagelijks last hebben van racisme, maar dit is waar het racismedebat voor een groot deel over gaat: wat we onder racisme moeten verstaan en wanneer er wel en niet sprake van is. Kan racisme onbewust, niet-intentioneel of zelfs institutioneel zijn? En wat is dat dan?

De beste bestrijding van racisme is het voeren van zo’n gesprek. Dat gesprek levert bewustwording op van elkaars definities en geeft mensen een mogelijkheid zich in te leven in anderen. Zonder debat blijft iedereen in zijn eigen definitie hangen.