Oorlogsgeweld en leed zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Verwoeste straten, verdwenen woonwijken, gewonde en dodelijke slachtoffers zijn vaak niet geheelde wonden en resterende littekens.

De afschuwelijke gevolgen van het geallieerde vergissingsbombardement op de Haagse wijk Het Bezuidenhout op 3 maart 1945: honderden doden en evenzovele gewonden, met daarnaast duizenden daklozen.

Een scheve reclamezuil, restanten van wat voorgevels en een stukje kerktoren. En verder heel veel puin. Nog tot lang na de oorlogsjaren zouden veel van deze littekens in het straatbeeld zichtbaar blijven.

Toch vormt al dit onbeschrijfelijke maar een deel van de littekens die veroorzaakt worden door gewapende conflicten en door oorlog.

Er ontstaan namelijk al heel veel littekens lang voordat een eerste schot is gelost, of de eerste bommen hun vernietigende werk doen. Maar helaas, aan die beschadigingen wordt vaak te weinig aandacht geschonken.

In ons land verkeren wij in de gezegende omstandigheid dat al heel veel jaren geleden de militaire dienstplicht kon worden afgeschaft. Op talloze plekken op de wereld is dat nog lang niet het geval. Jonge mensen moeten onder dreiging van oorlog meerdere jaren onder de wapens komen. Aan hen wordt in die tijd geleerd wat oorlog is en hoe oorlog moet worden gevoerd. Zij worden klaargestoomd voor daar waar het onoverkomelijk is om te kunnen doden en te verwonden.

Hele generaties leven zo een aantal jaren aan de ene kant in een sfeer van strijdbaarheid en overwinningslust. Om de strijd aan te kunnen gaan, moet er ook een beeld worden gecreëerd met betrekking tot de opponent. De tegenstander is de vijand. Dat is diegene die zelf gaat schieten als jij niet de eerste bent. Die vijand gaat jouw land veroveren, die verkracht jullie vrouwen, die roeit je uit als je zelf niet de noodzakelijke kracht en moed toont.

En zo wordt jonge mensen bijgebracht wat het is om jaren met vijandsbeelden te leven. Vijanden die erop uit zijn om jou te vernietigen. Vijanden die je moet haten. Vijanden die voor jou levensbedreigend zijn.

Nadat de diensttijd er op zit, zwaaien de soldaten af. Dat betekent niet dat ze daarmee ook alles wat ze mee hebben gemaakt zonder meer achter zich laten. Nederlandse veteranen die op ‘buitenlandse missie’ zijn geweest weten daar alles van. Heel veel van het leed, de angst en de spanning raken ze nooit meer kwijt. Ook dat beeld dat zij mee hebben meegekregen over wie de vijand is en over wat voor een vijand het is, dat blijft heel dicht bij hen.

Hoe vaak gebeurt het niet dat de oorlogshandelingen zo een onuitwisbare indruk achterlaten, dat de strijder zich thuis eenvoudig niet meer kan schikken naar de gezinssituatie, het leven van huisje boompje, beestje? We kennen de verhalen van de Vietnamveteranen of van onze eigen mannen en vrouwen in Srebrenica. Vaak valt het woord ‘oorlogstrauma’.

Littekens in de stad verdwijnen, onzichtbare littekens vaak niet meer

Er komt een staakt-het-vuren. En in het beste geval leidt dat dan weer tot een vredesbestand. Maar in de perceptie van zij die tegenover elkaar hebben gestaan, van zij die in de loop van elkaars geweer hebben gekeken, woont aan de andere kant van de bestandlijn die vijand. De mens die mij haat en die ik maar blijf haten. Een haat die angstig maakt. Een vijandsbeeld dat onrust veroorzaakt. Een vijandsbeeld dat alles overheersend is en geen ruimte toe laat voor gevoelens van toenadering, vertrouwen of vredesverlangens.

Littekens in de stad, huizen, straten, pleinen verdwijnen. Ruïnes worden herbouwd. Een door oorlogsgeweld vernietigde economie kan hersteld worden.

Maar onzichtbare littekens helen vaak niet meer. Hele generaties blijven op deze manier ernstig beschadigd.

Oorlogsvoering is soms noodzakelijk. Bij het besluit daartoe wordt veelal ingecalculeerd welke schade teweeg kan worden gebracht. Te weinig wordt rekening gehouden met het onherstelbare emotionele en psychische letsel dat de conflicten voor altijd teweeg brengen. De littekens van vijandsbeelden die velen voor altijd blijven achtervolgen.