De spectaculaire overwinning van de PVV zorgde voor een schok binnen het traditionele Europese establishment, aangezien Nederland een van de zes oprichters van de Europese Unie is. EU-pioniers Robert Schuman, Jean Monnet en Paul-Henri Spaak draaien zich om in hun graf.

Maar deze verkiezingsuitslag is niet zo bijzonder. Nederland volgt hierin Zweden. Daar overtuigde een andere extreemrechtse partij, de SD, één op de vijf kiezers en werd daarmee de tweede partij in het land. En in ook in Duitsland en Frankrijk, eveneens medeoprichters van de Europese Unie, is extreemrechts sterker dan ooit.

Alternative für Deutschland wordt steeds populairder onder de Duitse kiezers en bereidt zich voor op de volgende verkiezingen. Ook Marine Le Pen van Rassemblement National staat klaar om de huidige centristische president Emmanuel Macron uit te dagen. Naarmate extreemrechtse partijen en leiders terrein winnen, neemt ook de kans toe dat ze verder samenwerken met hun geestverwanten in Hongarije en Italië, waar extreemrechts regeert.

Er zijn verschillende analyses gemaakt over de oorzaken en gevolgen van het extreemrechtse electorale succes, met name in Nederland en Zweden. Eén zaak springt eruit, namelijk de immigratie die al lange tijd uit de hand loopt. Centrumpartijen lossen in de ogen veel kiezers deze kwestie niet op. Traditionele rechtse partijen proberen de onvrede tegemoet te komen en nemen ook standpunten van uiterst rechts over.

Onlangs dropte Akesson een bommetje in de politieke arena

In Zweden koppelen veel kiezers de ‘ongebreidelde migratie’ aan de afbraak van law and order. Tussen 2012 en 2022 groeide de bevolking van Zweden bijna met een miljoen mensen, van 9,6 tot 10,5 miljoen zielen. Meer dan 25 procent van de totale Zweedse bevolking heeft een buitenlandse achtergrond. Tegelijkertijd is in de afgelopen zes tot zeven jaar de georganiseerde misdaad, die wordt gedomineerd door mensen met een migratieachtergrond, sterk gestegen. Objectief gezien is het geen wonder dat een gewone Zweedse burger geen vertrouwen heeft in het beleid van centrumrechtse en centrumlinkse partijen en zijn toevlucht zoekt bij de uiterst rechtse partijen.

Het is duidelijk dat het centrum deels verantwoordelijk is voor het succes van extreemrechts. ‘In een groeiend aantal landen kunnen mainstream rechtse politici er niet langer van uitgaan dat ze coalities met de uiterst rechtse partijen zullen leiden, laat staan domineren’, schreef de Nederlandse politicoloog Cas Mudde in the Guardian.

Afgezien daarvan is er één element dat de PVV van Wilders en de Zweedse SD van Jimmie Akesson gemeen hebben: de openlijke vijandigheid – ronduit haat – tegenover de islam. Onlangs dropte Akesson een bommetje in de politieke arena. Hij wil sommige moskeeën in Zweden slopen en de bouw van nieuwe moskeeën verbieden. Zoals verwacht veroorzaakten zijn woorden opschudding binnen de Zweedse samenleving en binnen de fragiele rechtse minderheidscoalitie, die van de SD gedoogsteun krijgt. Akessons gewraakte uitlatingen zijn krachtige signalen naar elders in Europa, over wat er kan gebeuren als het politieke centrum gedwongen wordt om samen te werken met uiterst rechtse partijen.

Opnieuw, net als bij het vluchtelingenvraagstuk, werpen dergelijke controversiële uitlatingen licht op een andere realiteit. Veel kiezers zien tekortkomingen in het beleid van de liberale middenpartijen: mislukte integratie van migranten met hardcore islamitische overtuigingen en de verspreiding van vermomd jihadisme op Europese bodem. De openlijke pro-Hamas-manifestaties, waarbij misbruik wordt gemaakt van de Palestijnse zaak, en het weigeren van de moslimgemeenschappen om de slachtingen van Israëlische burgers te veroordelen, gooien nog meer olie op het vuur.

Degenen die bezorgd zijn over de liberale democratie in Europa moeten zich voorbereiden op de Europese Parlementsverkiezingen volgend jaar juni. Er bestaat een mogelijkheid dat de ultrarechtse, anti-Europese partijen een meerderheid behalen in het parlement. Het ultrarechtse spook dat opdoemt aan de Europese horizon kondigt een nieuwe ‘botsing der beschavingen’ aan. Om dit te voorkomen heeft de Europese Unie sterke leiders nodig. Maar die zijn er nu niet.