In Frankrijk zijn hevige rellen uitgebroken, na de politiemoord op een 17-jarige jongen van Noord-Afrikaanse afkomst. Het was de derde dodelijke schietpartij tijdens een verkeerscontrole in Frankrijk dit jaar. Uit rapporten vanaf 2017 blijkt dat de meeste slachtoffers bij dergelijke incidenten zwart zijn of een Arabische achtergrond hebben.

Nahel M. werd neergeschoten tijdens de ochtendspits. Hij werd aangehouden, maar wilde niet stoppen. De agent die schoot beweerde later dat hij M. in zijn been wilde schieten, om een mogelijke achtervolging te voorkomen. Hij kreeg echter een schok, waardoor de kogel in de borst van het slachtoffer kwam.

President Emmanuel Macron heeft zowel de schietpartij als de daaropvolgende rellen veroordeeld. In Frankrijk klagen mensen uit minderheidsgroepen al langer over politiegeweld en systematisch racisme binnen wetshandhavingsinstanties, over institutioneel racisme. Een gemeenteraadslid in Blanc Mesnil, ten noordoosten van Parijs, verwoordde de gevoelens van velen: ‘We hebben dit onrecht al zo vaak meegemaakt.’

Maar het probleem van institutioneel racisme is breder dan alleen politiegeweld. Het manifesteert zich ook op het gebied van werkgelegenheid, huisvesting en onderwijs. Uit een onderzoek van het Franse Nationale Instituut voor Statistiek en Economische Studies bleek bijvoorbeeld dat sollicitanten met ‘buitenlandse namen’ minder kans hadden om voor een sollicitatiegesprek te worden uitgenodigd. Ook in de huisvestingssector wordt gediscrimineerd, zo toonde onder meer een onderzoek uit 2019 aan, dat werd uitgevoerd in Parijs. Huurders met Noord-Afrikaanse namen werden in 50 procent van de gevallen gediscrimineerd, zo bleek. Ten slotte zien we discriminatie ook terug in het onderwijs. Een rapport uit 2019 van het Franse ministerie van Onderwijs concludeerde dat studenten met een immigrantenachtergrond vaker te maken hadden met achtergestelde sociale omstandigheden, wat de systemische ongelijkheid onderstreept waarmee ze te maken hebben. Daarnaast worden islamitische studentes gediscrimineerd met beroep op het Franse principe van laïcité en mogen moslimmeisjes geen hoofddoek dragen op school en op de universiteit.

Om de problemen van uitsluiting, racistisch politieoptreden en sociale verschillen in Frankrijk aan te pakken, is een alomvattende aanpak nodig die zowel onmiddellijke acties als maatschappelijke veranderingen op de lange termijn omvat.

‘Frankrijk  moet het idee van ‘laïcité’ of secularisme kritisch onder de loep nemen’

Zo’n aanpak begint met beleids- en wettelijke hervormingen. Deze hervormingen moeten uitgebreide maatregelen omvatten die gericht zijn op het bestrijden van racistische vooroordelen bij het politiewerk, het verbeteren van de relaties binnen de gemeenschap en het afleggen van verantwoording voor wangedrag. Daarnaast moet de politie diversiteit actief bevorderen, zodat het corps een afspiegeling vormt van de gemeenschappen die zij dienen. Afgezien van het politiewerk is het noodzakelijk om de antidiscriminatiewetgeving op het gebied van werkgelegenheid, huisvesting en onderwijs aan te scherpen en streng te handhaven, zodat mensen gelijke kansen krijgen, ongeacht hun ras of etnische achtergrond.

Naast beleidsveranderingen spelen onderwijs en bewustwording een cruciale rol bij het stimuleren van maatschappelijke veranderingen. Dit omvat het herzien van leerplannen om diverse geschiedenissen en verhalen op te nemen, die begrip en respect kweken voor alle gemeenschappen in Frankrijk. Publieke bewustwordingscampagnes kunnen stereotype beelden en vooroordelen bestrijden en tegelijkertijd de mooie kanten van de multiculturele samenleving vieren.

Om de relatie tussen rechtshandhaving en gemeenschappen te verbeteren, kunnen initiatieven op het gebied van community policing worden geïmplementeerd, waardoor politieagenten een sterke band kunnen opbouwen met de gemeenschappen die ze dienen, zodat vertrouwen en wederzijds respect worden bevorderd. Daarnaast kunnen gemeenschapsprogramma’s die sociaaleconomische ontwikkeling ondersteunen, met name in achterstandsgebieden, waardevolle middelen bieden voor onderwijs, werkgelegenheid en sociale diensten.

Ten slotte zou Frankrijk het idee van laïcité of secularisme kritisch onder de loep moeten nemen. De Franse variant van de scheiding tussen kerk en staat, die het weren van religie en religieuze symbolen in het openbare leven inhoudt, is een bron van controverse, vooral voor de moslimgemeenschap. Het gaat met name om de toepassing van het laïcité-ideaal. Een minder rigide interpretatie van dit seculiere ideaal kan ervoor zorgen dat de principes van vrijheid van meningsuiting en godsdienstvrijheid worden gehandhaafd, terwijl de Franse staat seculier blijft.

Uiteraard kan Frankrijk niet in één dag veranderen. Een inclusieve samenleving bouwen kost tijd. Het vereist aanzienlijke inspanningen, middelen en een vastberaden inzet, van zowel de regering als de samenleving als geheel. Ook moet het beleid regelmatig geëvalueerd worden. Maar het uiteindelijke doel moet goed voor ogen worden gehouden. Het creëren van een samenleving waar iedereen, ongeacht achtergrond, met rechtvaardigheid, waardigheid en respect wordt behandeld.