Het waren merkwaardige woorden. Jean-Yves Le Drian, de Franse minister van Buitenlandse Zaken, zei begin februari op de Franse radio dat de resultaten van de Congolese verkiezingen via ‘een compromis op z’n Afrikaans’ zijn bereikt. Met deze uitleg maakte hij de positie van Frankrijk ten aanzien van Venezuela en Congo duidelijk. In die twee landen is de legitimiteit van de zittende presidenten op z’n minst twijfelachtig, omdat de gehouden verkiezingen in beide landen niet eerlijk zijn verlopen.

Maar wat is er aan de hand? In het geval van Venezuela staat Frankrijk achter Juan Guaido, de zelfverklaarde president uit de oppositie. Gesteund door een ongekende massa eist Guaido dat de ‘gekozen’ president Nicolas Maduro zijn biezen pakt. In het geval van Congo erkennen de Fransen Felix Tshisekedi als president. Dit ondanks het feit dat Frankrijk aanvankelijk grote twijfels had over de verkiezingsuitslag, omdat die niet correspondeerde met de resultaten die de Congolese katholieke kerk op basis van haar veertigduizend waarnemers had bekendgemaakt. Niet Tshisekedi maar Martin Fayulu, een andere oppositieleider, zou de verkiezingen hebben gewonnen. Hij kreeg meer dan vijftig procent van de stemmen, aldus de cijfers van de katholieke kerk en de gelekte officiële data uit stembureaus. Maar dit resultaat werd genegeerd en in plaats daarvan werd Tshisekedi tot winnaar ‘verklaard’.

Kwade tongen beweren dat Tshisekedi een deal gesloten heeft met de zittende president Joseph Kabila om ‘samen te leven’. Kabila zou weliswaar officieel het presidentschap overdragen, maar achter de schermen zou hij de stempel op het leger en de financiën van het land drukken. Dit is wat de Franse minister van Buitenlandse Zaken ‘een compromis op z’n Afrikaans’ bedoelde. Een merkwaardige uitspraak, die de inconsistentie van de Europese Unie blootlegt als het gaat om het overdragen en verdedigen van democratische principes. Vanuit pragmatische overwegingen kiest de EU, dus ook Nederland, er echter voor om regimes die hun burgers onderdrukken officieel te erkennen en met ze samen te werken. De uitspraak van de Franse minister dwingt ons om goed na te denken over alternatieven voor verkiezingen om democratie te realiseren. Verkiezingen zijn geen synoniem voor democratie. Integendeel vaak – autoritaire leiders gebruiken verkiezingen als een middel om aan de macht te blijven. De voorbeelden van Venezuela en Congo illustreren dit perfect.

Om tot gezonde democratische innovaties te komen, moeten wij eerst inzien wat er mis is met verkiezingen wereldwijd. We kunnen hiervoor het beste kijken naar het eerste bezoek van Barack Obama aan Afrika, tien jaar geleden alweer. ‘Afrika heeft geen sterke mannen nodig, Afrika heeft sterke instituties nodig’, zei de toenmalige Amerikaanse president in het Ghanese parlement. ‘Governments that respect the will of their own people are more prosperous, more stable, and more successful than governments that do not’, stelde hij bovendien terecht in zijn vurige betoog voor democratisering. Obama voegde hier echter wel een belangrijke ‘maar’ aan toe: ‘This is about more than holding elections – it’s also about what happens between them.’ Een slimme oplossing, omdat de Amerikaanse president goed door had dat verkiezingen alleen geen garantie zijn voor een goedwerkende democratie. Het heeft geen zin om verkiezingen te organiseren als de burgers hun meningen niet kunnen geven en hun leiders niet ter verantwoording kunnen roepen, als volksvertegenwoordigers, rechters en journalisten niet onafhankelijk kunnen opereren en als de private sector en het maatschappelijk middenveld onderdrukt worden. ‘Those are the things that give life to democracy, because that is what matters in peoples’ lives’, concludeerde Obama.

Vorige week en deze week gingen honderdduizenden mensen de straat op in Algerije, om te protesteren tegen een vijfde termijn van Abdelaziz Bouteflika. De Algerijnse president is eenentachtig jaar oud, chronisch ziek en wordt behandeld in een Zwitsers ziekenhuis. Toch lukt het hem om vanuit zijn ziekenhuisbed het land te regeren. Niet omdat mensen bang zijn dat hij ze vanuit het ziekenhuis een klap gaat geven, maar omdat hij ‘verkozen’ is. Verkiezingen kunnen een middel zijn om oude, zieke leiders aan de macht te laten blijven. Het is dan een compromis op z’n Afrikaans.