De formatie van het kabinet-Rutte III in 2017 was de langste ooit. Pas 225 dagen na de verkiezingen lag er een regeerakkoord en stond de nieuwe bewindsploeg op het bordes. Niet minder dan vijf van de 55 bladzijden van dat regeerakkoord gaan over migratie en integratie. De deelnemende partijen (VVD, CDA, D66 en ChristenUnie) vonden dit kennelijk heel belangrijke thema’s, en omdat hun opvattingen daarover sterk uiteenliepen (en -lopen) hadden zij veel tijd en veel tekst nodig om de kabinetsplannen vast te leggen. Alle reden dus om nu, aan de vooravond van de volgende Kamerverkiezingen, eens na te gaan wat er van die plannen terecht is gekomen.

Van de 2.578 woorden die het regeerakkoord wijdt aan migratie gaan er 2.473 over asielmigratie. Dat is opmerkelijk, want asielzoekers maken hooguit tien procent uit van alle migranten die naar Nederland komen. Het is ook opmerkelijk omdat het reguleren van asielmigratie sterk afhankelijk is van internationale verdragen en vooral van EU-beleid. Daar kan een Nederlandse regering in haar eentje maar heel weinig aan veranderen. Het gaat hier om kwesties als meer opvang in de regio, een evenwichtiger verdeling van vluchtelingen over de lidstaten, een strengere bewaking van de EU-buitengrenzen en het tegengaan van mensensmokkel. Vier jaar geleden was al duidelijk dat op deze punten binnen de EU sterk tegengestelde opvattingen en belangen bestaan. Doorbreking van die Brusselse patstelling zit er vooralsnog niet in. Het is dan ook niet verbazend dat van dit deel van het regeerakkoord weinig tot niets terecht is gekomen.

Maar ook van beleidsvoornemens waaraan Nederland wel zelf iets kan doen, is weinig terecht gekomen. Zo is het plan om de duur van een eerste asielvergunning te bekorten van vijf naar drie jaar – gelukkig – in het parlement gestrand. Ook van het voornemen om asielzoekers niet langer heen en weer te slepen van het ene opvangcentrum naar het andere is – helaas – weinig terecht gekomen. Anders dan in het regeerakkoord was vastgelegd, is er juist wel weer een kinderpardon gekomen, zij het – helaas – in beperkte vorm. De noodopvang van uitgeprocedeerde asielzoekers in gemeenten is, ook anders dan in 2017 was afgesproken, niet beëindigd.

Telkens geldt: beleid formuleren is toch nog iets anders dan beleid uitvoeren. In Nederland zijn we beter in het eerste dan in het laatste.

Als grootste mislukking van de afgelopen regeerperiode mag wel de almaar oplopende duur van de asielprocedure worden aangemerkt. Hoewel het aantal asielaanvragen na de piek van 2015-2016 sterk is teruggelopen, is de IND er niet in geslaagd de procedure te bekorten. Integendeel, de gemiddelde kansrijke asielzoeker moet tegenwoordig meer dan een jaar wachten alvorens een aanvraag überhaupt in behandeling wordt genomen. Dat is ruim twee keer zo lang als aan het begin van Rutte III. Daarna is het vaak nog lang wachten op de uitkomst van de procedure, met alle nadelen van dien voor de kansen op een succesvolle integratie. Plechtige beloftes om de procedures te versnellen konden keer op keer niet worden waargemaakt.

Als reden voor de traagheid voert de IND onder meer aan dat kansarme asielzoekers voorrang krijgen, zodat die ook weer snel kunnen worden teruggestuurd. Dat klinkt stoer, maar in de praktijk lukt ook dat terugsturen vaak niet, mede omdat er onvoldoende goede afspraken konden worden gemaakt met de landen van herkomst. De IND en de Dienst Terugkeer en Vertrek kunnen hiermee moeiteloos worden toegevoegd aan de rij van stroperige uitvoeringsinstanties, waarop ook al de Belastingdienst (kinderopvangtoeslag), de GGD’s (coronavaccinaties, datalek), het CBR (rijbewijzen), het UWV (uitkeringen), DUO (studiefinanciering, inburgering) en diverse andere diensten prijken.

Telkens geldt: beleid formuleren is toch nog iets anders dan beleid uitvoeren. In Nederland zijn we beter in het eerste dan in het laatste.

Laten we hopen dat het komende regeerakkoord realistischer zal zijn in zijn ambities. Het partijprogramma van de partij die naar alle waarschijnlijkheid de grootste wordt en opnieuw de premier gaat leveren, stemt op dit punt helaas niet optimistisch.