Er zijn inmiddels zoveel analyses van de verkiezingswinst van BBB, dat het tijd wordt te kijken naar een andere partij op de rechterflank die een opmerkelijk resultaat behaalde: de PVV.

Weet u het nog? In 2019 werd Forum voor Democratie de grootste partij en Geert Wilders had daar ontzettend veel last van. De PVV verloor vier zetels in de Eerste Kamer, want er was volgens velen een aantrekkelijker alternatief.

Nu Forum is geïmplodeerd, waren de verkiezingen van vorige week voor de PVV een moment om het verlies weer goed te maken en ouderwets de grootste partij op de rechterflank te worden. We weten hoe het is afgelopen: Wilders heeft wederom verloren. De PVV is een van de vele partijen waarvan de aanhang wegloopt.

Er waren al wat voortekenen. De afgelopen periode vertrokken meerdere PVV’ers naar andere partijen. Oud-senator Kees Kok zit tegenwoordig bij JA21 in Flevoland, het Utrechtse Statenlid René Dercksen ging met zijn collega’s naar Belang van Nederland (BVNL), en oud-Tweede Kamerlid Roy van Aalst deed hetzelfde. Vooral de overstappers naar BVNL – de partij van Wybren van Haga – zijn opvallend. Deze partij komt immers in geen enkele peiling voor, dus dan moet je wel heel graag bij Wilders weg willen.

Pogingen om naast Wilders een rechtse partij te stichten zijn jarenlang mislukt, van Jan Roos en Hero Brinkman tot Rita Verdonk. Die pogingen hadden alles te maken met de ondemocratische PVV-organisatie, waar Wilders als enige de lakens uitdeelt en waar je dus bij hem in de smaak moet vallen om voor de partij actief te mogen zijn. Ook bevindt Wilders zich feitelijk in een cordon sanitaire: de PVV staat voor een harde migratie- en islamkritiek, maar kan nooit iets veranderen omdat ze niet meebestuurt.

De PVV is een van de vele partijen waarvan de aanhang wegloopt

Rechtse politici wilden daarom een concurrerende partij beginnen, maar de populariteit van de PVV maakte dat tot enkele jaren geleden zo goed als onmogelijk. Je kon er immers de klok op gelijk zetten dat Wilders tien procent of meer van de stemmen zou halen en dat zijn fans nooit op een concurrent zouden stemmen. Inmiddels is dit veranderd, want kiezers blijken niet helemaal gek: het is ze langzaam duidelijk geworden dat Wilders wel veel kritiek heeft, maar niet het verschil maakt. Zo ontstond in 2017 ruimte voor FvD.

Weglopende politici en weglopende kiezers zien inmiddels een heel ander speelveld. Kijk bijvoorbeeld naar de opkomst van JA21. Laten we eerlijk zijn: de belangrijke gezichten – Annabel Nanninga en Joost Eerdmans – hadden ook prima bij de PVV kunnen zitten. Sterker nog: Eerdmans heeft in de begindagen van de PVV gepraat over een gezamenlijke partij met Wilders. De verschillen zijn dus kleiner dan campagne-retoriek wellicht suggereert.

We zouden natuurlijk kunnen beweren dat JA21 is mislukt. De partij wilde een alternatief zijn voor de VVD en de liberalen dwingen over rechts te gaan besturen. Dat lukt niet met hier en daar een zeteltje. Nergens werd JA21 in de provincie groter dan drie zetels. In Groningen bleef de teller zelfs op nul staan. Het is duidelijk dat JA21 de VVD nergens toe kan dwingen en dat zij ongeloofwaardig is als alternatief voor de VVD. Maar dat maakt JA21 nog geen verleden tijd.

Voor wie is JA21 wel een bedreiging? Juist ja: voor Wilders. De laatste weken van de campagne bleek JA21 vooral een platte anti-migratiepartij te zijn. Erg onaantrekkelijk voor ondernemers en andere VVD-kiezers, maar een alternatief voor mensen die anders de PVV zouden overwegen. JA21 springt er dan opeens heel goed uit. Waar je bij Wilders zeker bent dat hij niets aan het beleid verandert, zou dat bij Eerdmans en Nanninga mogelijk anders kunnen liggen. In een cordon sanitaire zitten ze voorlopig nog niet.

Zo was de kans nooit eerder zo groot dat er echt een einde komt aan het Wilders-tijdperk.