Twee weken geleden bezocht ik op een meerdaagse trip met de motor Verdun. Dat is een vrij kleine stad in Noord-Frankrijk – het formaat van Enkhuizen, meer niet – aan de Maas, die misschien als geen andere stad de tragiek van de Europese geschiedenis belichaamt.

Met twee belangrijke jaartallen is de naam van de stad verbonden: met 843 en 1916. Er bestaat een zekere samenhang tussen die twee, en je zou een geschiedenis van Europa kunnen schrijven met als titel ‘Europa van Verdun tot Verdun’.

In het jaar 843 werd in Verdun het Frankische Rijk van Karel de Grote onder diens drie kleinzonen verdeeld. Sterk versimpeld gesteld: uit die driedeling van 843 is het huidige stelsel van Europese staten met zijn eeuwenlange onderlinge conflicten voortgekomen. Het middelste deelrijk verdween, weliswaar snel opgedeeld tussen de beide anderen, maar uit die beide anderen ontstond gaandeweg wat wij nu als ‘Frankrijk’ en ‘Duitsland’ betitelen.

De tegenstelling tussen de over die beide gebieden heersende dynastieën vormt een rode draad door de Europese geschiedenis. Zij zou door het nationalisme in de negentiende eeuw van een strijd tussen vorsten in een strijd tussen volkeren ontaarden, die haar climax tijdens de Eerste Wereldoorlog bereikte. En wel in 1916, in de meest bloedige slag aan het westfront in die vier jaar: de Slag bij Verdun.

Die slag, die alles bijeen tien maanden duurde en Duitsers noch Fransen enige wezenlijke terreinwinst opleverde, kostte in totaal aan ruim 300.000 soldaten het leven. Zij resulteerde in een half miljoen gewonden, velen zwaar verminkt voor de rest van hun leven. Aan het moordende tempo waarin dat alleen al op die ene plek gebeurde kunnen ook de huidige bloedbaden in Oekraïne en Gaza nog niet tippen.

De meest indrukwekkende lieux-de-memoire die aan deze slag herinnert, bevindt zich niet in Verdun zelf, maar op een hevig bevochten heuveltop tien kilometer ten oosten van de Maas: op de plek van het toen weggevaagde dorpje Douaumont. Ik ken geen oorlogskerkhof dat een verpletterender indruk achterlaat dan dit – het is voor de Eerste Wereldoorlog wat Auschwitz is voor de Tweede.

Woorden schieten hier tekort – en dat geldt daarmee ook juist voor die uitdrukking zelf, die door te routineus gebruik afgesleten is. 15.000 oorlogsgraven – dat is evenveel als de hele huidige bevolking van Verdun – telt het, rij na rij na rij. Bovenaan de eindeloze velden verrijst het Ossuarium, het door een toren bekroonde knekelhuis, met de resten van 130.000 ongeïdentificeerde soldaten: dat is een stad als Leiden.

In de tijd van Karel de Grote waren Europese conflicten inderdaad nog intern-Europese conflicten. Het was de tijd waarin Europa zichzelf begon te definiëren als ‘christelijk’, in contrast met de islamitische Arabieren die de zuidoever van de Middellandse Zee veroverd hadden.

De Eerste Wereldoorlog, de climax van deze Europese conflicten, was daarentegen tevens een mondiale oorlog. Ook in Verdun. Het hoort tot de zaken die je als historicus ergens wel weet, maar je je niet altijd voldoende realiseert, en waarmee je juist in Douaumont wordt geconfronteerd. Het Franse leger telde ook talloze islamitische soldaten uit de Franse koloniën. Maar liefst 28.000 zijn er gesneuveld – meegezogen in een vijandschap waar zij part noch deel aan hadden.

Zij hebben een groot eigen veld gekregen, waarvan de grafstenen in een andere richting dan de kruisen zijn geplaatst. In dat opzicht zijn, als vanzelfsprekend, de religieuze gevoelens van alle gesneuvelden in gelijke mate gerespecteerd. In 2006 hebben zij vlakbij ook op initiatief van de Conseil Français du Culte Musulman een eigen monument gekregen.

Wie de huidige electoraal bekroonde onverdraagzaamheid in Europa ziet, moet helaas betwijfelen of dat allemaal ook nu nog zo vanzelfsprekend zou zijn. In Engeland is net met groot misbaar gereageerd op het feit dat de regering geld heeft uitgetrokken voor een monument voor in beide Wereldoorlogen gesneuvelde moslims. ‘Maak monumenten voor ónze mensen’, aldus de boze reactie uit rechterhoek.

‘Onze mensen’: Britse moslims horen daar kennelijk niet bij, ook al werden zij als niet-Europese soldaten gedwongen mee te vechten in een Europees conflict. Zo diep zijn we intussen al gezonken dat een dergelijke opvatting ook vast kan rekenen op de instemming van een aantal ministers van het slag Marjolein Faber in het komende kabinet.