De aanslagen in Parijs en het Franse antwoord daarop in de vorm van bombardementen op de hoofdstad van IS, het in Syrië gelegen Raqqa, zetten ook de Nederlandse regering steeds verder onder druk. Londen heeft zich, na een verhit debat in het Lagerhuis, solidair met de Fransen verklaard, en vecht ginds inmiddels vanuit de lucht mee. Berlijn belooft op afstand militaire steun te verlenen en zodoende wordt ook weer naar Den Haag gekeken.

Nederland heeft sinds de eeuwwisseling – anders dan sommige andere NAVO-landen – immers vaker aan militaire operaties in de islamitische wereld meegedaan. Eerst, nadat Saddam verslagen was, aan de Amerikaanse bezetting van Irak; dan, om de Taliban op afstand te houden, successievelijk in twee provincies in Afghanistan – Oeroezgan en Koendoez – ook al moest dat toen, omwille van de kritisch tot afwijzende publieke opinie in eigen land, officieel als wederopbouwmissie respectievelijk politietraining in de annalen van de krijgsmacht geboekstaafd worden. Het voorlopige eindresultaat voldoet niet geheel aan de verwachtingen, zullen we maar zeggen.

Sinds enige tijd is Den Haag opnieuw in het Midden-Oosten actief: op verzoek van de regering in Bagdad helpt het mee met het bombarderen van het territorium van IS, althans voorzover dit het Irakese deel betreft. Van deelname aan de luchtacties tegen het Syrische deel van IS onthoudt Nederland zich, omdat een dergelijk verzoek van de regering van Damascus tot dusverre nog niet voorligt, evenmin als een mandaat van de VN. Voor de ”hoofdstad van het internationaal recht”, een titel waarop Den Haag zo graag aanspraak maakt, zijn dat geen randvoorwaarden om lichtzinnig mee om te gaan.

Mede tegen die achtergrond (en met de weinig duurzame ‘successen’ in Irak en Afghanistan voor ogen) staat niet iedereen in Den Haag te springen om alsnog ook in Syrië te interveniëren, en zijn coalitie en kabinet verdeeld. De VVD is vóór – de VVD is altijd vóór – en de PvdA was lang tegen, en aarzelt nu. Haar standpunt: zolang nog niet eens de eerste contouren van een plan voor de toekomst van Syrië geschetst zijn, heeft nog meer bombarderen geen zin.

Het maakt, omdat deze bombardementen zich uitsluitend op IS richten, Nederland bovendien partij in een conflict, waarin het beter geen partij kan zijn, omdat de twee elkaar hier bevechtende vijanden even erg zijn. Zeker: het zijn aan IS gelieerde soennitische jihadisten die in Parijs hebben gemoord, maar het is het sjiitische bewind van Assad dat, gesteund door Iran en Rusland, vanwege zijn tirannieke karakter vanaf 2011 (eerst vreedzaam) verzet heeft uitgelokt, vervolgens de voedingsbodem voor IS heeft bereid en nog altijd veruit de meeste doden – en daarmee ook veruit de meeste vluchtelingen – op z’n geweten heeft, al doet die zelfbenoemde kalief wel erg z’n best.

Het spel dat Assad vanaf het begin speelt – uitschakeling van de gematigde oppositie met Russische militaire hulp om het Westen, voor de keus tussen hem en IS gesteld, tot steun aan hem te dwingen – lijkt, vanwege de aanslagen in Parijs, steeds succesvoller te worden. Staten die eerst terughoudend aangaande contacten met Assad waren, laten die terughoudendheid nu varen. Zie Washington, waar het standpunt van een ”Assad moet meteen weg” tot een ”uiteindelijk moet Assad wel weg, ja”, is getransformeerd.

Het is die veranderende context, waarin nu druk op Nederland wordt uitgeoefend om ook in Syrië mee te vechten, van zowel Franse als Amerikaanse zijde. Als gezegd: de VVD is vóór, en is ook altijd vóór, zoals dat in zulke gevallen voor de meeste rechtse partijen in Nederland geldt. Het is in die wetenschap dat Amerika ook steevast Nederland als één van de eerste kleinere NAVO-landen benadert. België staat meestal niet zo hoog op de lijst.

Dat heeft te maken met een traditioneel verschil in oriëntatie: Nederland Atlantisch, België Europees, Den Haag kijkt altijd wat Washington doet, Brussel met dezelfde intentie naar Parijs. In dit concrete geval zou het voor de verandering overigens weinig uitmaken, nu Hollande en Obama jegens IS min of meer één lijn trekken, maar in veel gevallen waar Parijs en Washington juist tegenover elkaar staan, maakt het wèl uit. Denk aan Chirac tegenover Bush in 2003 inzake Irak.

Ettelijke jaren na de Amerikaanse inval, toen de chaotische uitkomst daarvan niet meer te loochenen viel, was er op het instituut Clingendael een forumdiscussie, waaraan ook de ex-adjunct-hoofdredacteur van De Volkskrant, Arie Elshout, aan deelnam, indertijd een voorstander van die inval in Irak. Mijn vraag vanuit de zaal aan hem: zou U ook voor zo’n inval zijn geweest als juist Chirac vóór en Bush tegen zou zijn geweest? Zijn antwoord, na enig nadenken: nee, dan vermoedelijk niet.

Dus niet het ‘wat’, maar het ‘wie’ was beslissend. Het triomfantelijke commentaar van zijn Vlaamse forum-buurman, de Antwerpse hoogleraar Yves Vandenberghe: dat weten wij in België allang, jullie doen altijd alles wat de Amerikanen willen. En inderdaad: een deel van Den Haag durft zich amper af te vragen of wát de Amerikanen dan zoal willen, wel wenselijk en verstandig is.

Over de reden en achtergrond daarvan valt vanuit historisch perspectief veel te zeggen. Het staat in elk geval niet los van onze eigen oorlogservaringen in het verleden, die nu voor een kritischer houding een obstakel vormen. Simpel gezegd: sinds het ontstaan van Nederland in de 16e eeuw kwam de bedreiging altijd van over land – eerst de Spanjaarden met Philips II, dan de Fransen met Lodewijk XIV en Napoleon, dan de Duitsers met Hitler – en de redding van overzee, waarbij Londen als reddende engel inmiddels alleen plaats heeft gemaakt voor Washington.

Thomas von der Dunk is publicist en cultuurhistoricus.