Don’t mention the war. Het is de bekendste zin uit de nu al meer dan veertig jaar oude Engelse komedieserie Fawlty towers. Het betrof het taboe om in het hotel tegenover Duitse vakantiegasten zinspelingen op de Tweede Wereldoorlog te maken. Inmiddels maakt daarvan een actuele variant opgang. Don’t mention the Cold War. Naar aanleiding van de toegenomen spanningen tussen het Westen en Rusland, eerst rond Oekraïne, nu rond Syrië, wordt regelmatig de vraag opgeworpen of de Koude Oorlog terug is. En steevast volgt dan van politieke zijde de bezwering dat dat niet het geval is, laatst nog van Stef Blok. Een nieuwe Koude Oorlog? Nee, echt niet.
Kennelijk schijnt een nieuwe Koude Oorlog het grote schrikbeeld te zijn en is er niets ergers dan dat. Terwijl men toch moet toegeven: liever een Koude dan een Warme Oorlog. Aan de Koude ‘Wereld’oorlog gingen ook twee echte vooraf en die waren toch beslist veel erger. Tenminste voor Europa, buíten Europa vertaalde ze zich wel in reële oorlogen, in een soort plaatsvervangende oorlogen, waardoor een directe confrontatie tussen Oost en West uitbleef. Denk aan Korea of Vietnam. In het eerste geval staan Amerika en Rusland nog steeds tegenover elkaar, de argusogen gericht op de eventuele geostrategische offers die voor vrede gebracht moeten worden.
Om te kunnen beoordelen of het huidige conflict wel of niet als een nieuwe Koude Oorlog betiteld kan worden, is het nuttig om te kijken wat de oude dan was. Want concrete argumenten wáárom er nu van geen nieuwe Koude Oorlog sprake zou zijn worden eigenlijk niet gegeven door al die politici die ons bezweren dat er nu géén nieuwe Koude Oorlog gaande is. We moeten dat van hen op goed gezag aannemen, zo’n beetje zoals we dat in de Teeven-affaire inzake het niet bestaan van bonnetjes op gezag van Opstelten moesten doen. ‘Als ik dat zeg, dan is dat zo.’ Met de Unilever-memo’s werden we er onlangs opnieuw op gewezen dat het echter niet verstandig is een VVD-bewindsman op z’n woord te geloven.
Laat ons, voor een definitie van de Koude Oorlog, de Wikipedia-pagina raadplegen. ‘De Koude Oorlog was een periode van gewapende vrede tussen de communistische en de kapitalistische wereld.’ In de Duitse versie staat iets soortgelijks, met de toevoeging dat die wereldwijd en met alle denkbare middelen werd gevoerd, zij het dat een directe militaire confrontatie uitbleef, maar het wel tot plaatsvervangende oorlogen kwam. Op de Engelse Wikipedia-pagina is de definitie een stuk minder helder; op de Franse lijkt die op de Nederlandse. Wel, met deze teksten in het achterhoofd, zou ik zeggen: dan zijn we toch een aardig eind op weg. Gewapende vrede? Check. Ja, er is duidelijk weer een wapenwedloop aan de gang, de defensiebudgetten gaan in beide kampen weer omhoog, het vredesdividend van 1989 is uitgewerkt. Wereldwijd? Check. Ja, overal zitten Washington/Brussel en Moskou/Beijing elkaar weer dwars. Met alle denkbare middelen? Check. Ja, niet alleen met militaire, in de vorm van plaatsvervangende oorlogen (Syrië, Oekraïne), ook met economische (importrechten) en tevens met nieuwe digitale; denk aan het Russische trollenleger. De grote woorden over en weer vandaag doen ook niet onder voor die van indertijd, alleen zijn ze verrijkt met de nieuwe term ‘nepnieuws’ wanneer het andermans beweringen betreft.
Zeker, van de botsing tussen een communistische en een kapitalistische wereld is zó geen sprake meer, al is China in naam nog steeds communistisch. Maar een ideologische tegenstelling speelt wel degelijk een belangrijke rol, die tussen democratie en dictatuur, wat trouwens ook in de ‘echte’ Koude Oorlog het geval was. Poetin zet Rusland doelbewust op de kaart als cultureel-maatschappelijk alternatief voor het ‘verweekte’ Europa, al oefent dat op anderen nu weinig aantrekkingskracht meer uit, afgezien dan van speelgoedmacho’s van het slag Baudet. En het weer steeds totalitairder opererende China poneert zijn ‘Aziatische’ model van ‘maatschappelijke harmonie’ (lees: totale gelijkschakeling) ook consequent als tegenhanger voor het ‘chaotische’ Westen.
Het belangrijkste verschil tussen de nieuwe Koude Oorlog en de vorige is dat ze een stuk onoverzichtelijker is geworden, doordat met het relatieve machtsverval van Amerika en Rusland andere staten een belangrijkere rol zijn gaan spelen en hun eigen conflicten niet meer zo makkelijk in de oude Oost-West-mal laten dwingen. Dat speelt vooral in het Midden-Oosten, waar NAVO-partner Turkije in Syrië op eigen houtje opereert en Saoedi-Arabië en Iran hun eigen plaatsvervangende oorlogen voeren, waarbij hun steekspel zeker niet in een klassiek Koude Oorlog-vertoog over democratie versus dictatuur en verlichting versus theocratie past. Samen met het terroristische IS-spook dat de laatste jaren door de regio waarde, verklaart dat tal van onwaarschijnlijke bondgenootschappen van het Westen, zijn gedeeltelijke samenwerking met Moskou en de facto accepteren van Assad en daarmee het gebrek aan enige consistente eigen koers.
Nu u hier toch bent...
Goede journalistiek kost geld. Leden en donaties maken onze gebalanceerde berichtgeving over biculturaliteit, zingeving en vrijheid mogelijk. Steun ons daarom als u ons werk belangrijk vindt.
Vertel mij meer!