Een ‘democratieschild’ moet ons continent beschermen tegen de pijlen van buitenlandse inmenging, zoals van Rusland, maar ook tegen eigen populistische schutters. Wat echter ontbreekt in het plan van de Europese Commissie is een stevig fundament: de nauwelijks nog hoorbare stem van verstandige media en opiniemakers in een publiek debat dat wordt gedomineerd door rechts.

Een NRC-onderzoek naar wie er in de talkshows tijdens de verkiezingscampagne het meest aan het woord waren, liet zien hoe zowel bij publieke als commerciële zenders Caroline van der Plas de meest uitgenodigde politicus was, met de meeste spreektijd. En het was een omhooggevallen voetballer en verkrachter van een bewusteloze vrouw, Johan Derksen, die zelfs álle politici ver achter zich liet in zijn rol als duider, zonder enige verifieerbare basis. Andere populaire extreemrechtse provocateurs als Lale Gül en Wierd Duk kregen de rode loper uitgerold bij de publieke omroepen met hun anti-migranten- en anti-moslimagenda’s. Die omroepen hebben, na beschuldigingen dat ze te links zouden zijn, de rechterdeur van de studio wijd opengezet.

Toen ik na elf jaar buitenland terugkeerde naar Nederland en bij de VARA ging werken, vroeg ik in mijn onschuld of de programmering nog een speciale focus had, gezien de oorsprong als arbeidersomroep. Ik werd meewarig aangekeken: nee joh, dat was iets van vroeger. De nieuwe eindredacteur besloot dat we alleen nog buitenlands nieuws zouden behandelen als het een raakvlak met Nederland had. Eigen volk eerst, bij links. Een buitenlands mens deed er alleen toe wanneer hij in de schaduw van Neerlands belang stond. Net als bij de PvdA, die zijn rode veren inruilde voor economische neoliberale belangen, werd de haan in het logo vervangen door een schreeuwend uitroepteken.

En daar komen we op het punt dat volgens mij het grootste probleem is: de idealenarmoede. Visies hebben plaatsgemaakt voor belangen. Ideeën zijn gesneuveld in het gevecht om de macht. De van oorsprong serieuze omroepen gebruiken geen redactionele balans meer om te bepalen welk onderwerp besproken wordt en wie een podium krijgt. Er is angst voor kijkers die weglopen naar de amusementstafel van Voetbal Inside, waar de stamgasten dagelijks PVV-stemadviezen geven. Liefde voor waarheidsvinding is verdwenen. En dus zien we pianospel met voormalig PVV-staatssecretaris Ingrid Coenradie bij Pauw & De Wit, en knuffelsessies met ‘aaibare Geert en zijn katten’ in het NPO Jeugdjournaal.

Er is angst voor kijkers die weglopen naar de amusementstafel van Voetbal Inside

Europese bestuurders, of het nu gaat om politiek, journalistiek, cultuur of wetenschap, zouden een visie moeten beschermen en uitdragen, geworteld in het Europese ideaal van een goed en eerlijk leven voor ieder mens, ook als dat bepaalde individuele offers vraagt.
Rechts probeert die fundamenten doelbewust te ondermijnen. Maar doordat links ideologisch is leeggelopen, kopieert het rechts en holt het zichzelf uit. Zo wordt de weg vrijgemaakt voor uitdijend populisme waar geen enkel democratieschild van de EU tegen bestand zal zijn. Rechts mag nooit het kompas worden waarop links navigeert. Want zodra die beweging voorbij is, zie het trumpisme, staat links met lege handen. Wat heeft het dan opgebouwd?

Hoe we Europa kunnen versterken in een tijdperk van desinformatie, manipulatie en oorlogsdreiging, wisten twee grote schrijvers al in het interbellum: Nobelprijswinnaar Romain Rolland en Stefan Zweig. De Fransman en de Joodse Oostenrijker geloofden in het ideaal van een verenigde mensheid. Rolland dacht al aan een moreel Internationaal Gerechtshof en samen droomden zij van een verenigd Europa.

Zweig bewonderde Rolland omdat diens werk boven de oorlog bleef, boven het rumoer van opinies, ‘als een teken voor alle vrije geesten, een teken van troost te midden van de luidruchtige opwinding van deze eeuw.’

Als opiniemaker zag Rolland zijn taak als: ‘niet mijn vijandige broeders in Europa hun slechtste eigenschappen in herinnering te brengen, maar hun beste; te laten zien dat er redenen zijn om te hopen dat er ooit een wijzere en meer liefdevolle mensheid zal zijn.’

Klinkt dat pathetisch? Dat zegt meer over het cynisme van onze tijd.

Nodig geen Duks en Eerdmans meer uit, maar rolmodellen. Bied minder aandacht aan hypes, evenementen en sentimenten. Kijk naar inspirerende voorbeelden zoals de jonge burgemeesters van New York, Zohran Mamdani, en Seattle, Katie Wilson. Zij durven voorop te lopen met concrete plannen voor eerlijkere welvaartsdeling, gezondheidszorg voor iedereen en betaalbare woningen.

Stop met het aanbidden van het gouden kalf van rechts: het zaaien van haat tegen buitenlanders en migranten. Toon minder amusement en meer broederschap. En wees vooral niet bang om een overtuiging uit te dragen, juist in de media, de culturele sector en de wetenschap.